Tərtiblər 3 2 1 0 -1
Rəqəmlər 1 0 1 1, 12 =1·23+0·22+1·21+1·20+1·2-1
Tərtiblər 2 1 0 -1 -2
Rəqəmlər 2 7 6, 5 28=2·82+7·81+6·80+5·8-1+2·8-2
Hər bir say sistemində rəqəmlər onların qiymətlərinə görə nizamlanmışdır. 1 böyükdür 0, 2 böyükdür 1 və s. Əgər 1 rəqəmini hərəkət etdirsək 2 ilə əvəz olunmalıdır, 2 rəqəmini hərəkət etdirsək 3 ilə əvəz olunmalıdır. Onluq say sistemində 9 rəqəmini hərəkət etdirsək 0-a çevrilər. İkilik say sistemində isə yalnız iki rəqəmdən istifadə olunur: 0 və 1. 1-i hərəkət etdirsək 0-a, 0-ı hərəkət etdirsək 1-ə çevriləcəkdir. Onluq say sisteminin birinci on rəqəmi müxtəlif say sistemlərində aşağıdakı kimi yazılır:
İkilik say sistemində: 0,1,10,11,100,101, 110,111, 1000,1001.
Səkkizlik say sistemində: 0,1,2,3,4,5,6,7,10,11.
Onaltılıq say sistemində: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.
Onluq say sistemində verilmiş istənilən tam ədədin ikilik, səkkizlik və s. say sistemlərində ekvivalent ədədini tapmaq üçün ədədi həmin say sisteminin əsasına bölüb, qalıq rəqəmləri sağdan sola yazmaq lazımdır.
İnsanlar gündəlik həyatlarında onluq say sistemindən istifadə edir, kompüterlər isə ikilik say sistemi əsasında işləyir. İkilik say sisteminin çatışmazlığı isə ədədləri yazmaq üçün tərtiblərin sürətlə artmasıdır.
2.2. İkilik say sistemi
İkilik say sistemininin əsasını iki rəqəmi təşkil edir. Bu sistemdə istənilən ədəd 0 və 1 rəqəmlərinin vasitəsilə ifadə olunur. Ona görə də hər bir böyük tərtib özündən kiçik qonşu tərtibdən iki dəfə böyükdür
A2 = an-1·2n-1+an-2·2n-2 + ... + a1·21+a0·20,
Məsələn:
1011001(2) =1*26+0*25+1*24+1*23+0*22+0*21+1*20 = 8910
1101(2) =1*23 + 1*22+0*21+ 1*2°=13(10)
Onluq say sistemində verilmiş 567 ədədi ikilik say sisteminə aşağıdakı kımi çevrilir.
56710=10001101112
İkilik say sistemində hesabi əməllər aşağıdakı cədvəl üzrə aparılır:
-
Dostları ilə paylaş: |
