Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
297 tasviri ise yine batırların müşterek savaşçı tasvirine uygun şekilde yapılmıştır. Koblandı Batır destanında eserin kahramanının hayli kalabalık olan düşmanları da epik kurallara uygun olarak güçlü ve yetenekli insanlar olarak tasvir edilir. Onlardan bazıları ironik bir şekilde takdim edilirler. Örneğin, Alşagır’ın yakınları olan ve kırk beş arşınlık boyları ile dev gibi görünen Kızıler’in oğulları Ağanas ve Toğanas bu tipte kahramanlardır. Onlar Karaspan dağı gibi haşmetlidirler. Kazan Han de yüksek dağ zirvesine benzetilmekle han kökenli olduğu vurgulanır. Tiplerin mahiyetindeki genelleştirmelerle birlikte burada da mübalağalardan çokça istifade edilmiştir. Buna rağmen M.Avezov ve L.Sobolev haklı olarak Koblandı’nın düşmanlarının -Kazan, Alşagır ve Kobikti- hepsinin kendi kişisel karakterlerinin olduğunu kaydetmişlerdir. Burada kahramanın kişiselleştirilmesi diğer Türk halk destanlarına özgü geleneksel tasvirlerden, canlı epithetlerden faydalanarak ortaya konmuştur. Eserdeki diğer epizotlarla (batırın doğması, onun yılkıda kendisine bakımlı at seçmesi, düşman üzerine yürümesi, düşmanlarla savaşları, esir düşmesi vb.) birlikte aşk konusu da önemli bir yer tutar. Burada aşk mevzusu Kobikti Han’ın kızı Karlıga’nın Koblandı ile ilk görüşmesi ile başlar. Karlıga ilk bakışta Koblandı’ya âşık olur. Şunu da söyleyelim ki, Karlıga’nın annesi Müslüman kızı olmakla birlikte vakti ile Kızıbaş Kobikti’nin Kıpçak topraklarına yaptığı seferler sonucunda ele geçirilmiştir. Aynı zamanda Karlıga’nın annesi ölürken kendi kızına müslüman bir Kıpçak ile evlenmesini vasiyet etmiştir. Karlıga Koblandı ile evlenerek babası Kobikti’ye ihanet etmekle birlikte annesinin vasiyetini yerine getirmiştir. Destanın bundan sonraki konu kurgusunda Koblandı ile ona yürekten âşık olan Karlıga’nın karşılıklı ilişkileri önemli yer tutar. 298 Bu, mahiyet itibariyle batırın kahramanlık biyografisinin ikinci önemli mevzusu olarak ilgi çekmektedir. Burada kolliziyanın esasına epos ve kahramanlık hikâyelerine ait eski bir motif konmuştur ki, bu da batırın müstakbel eşi ile baş başa görüşmede gücünü sınamasıdır. Bununla beraber Koblandı Batır destanında bu tür eski motifler hayli değişikliklere de maruz kalmıştır. Öyle ki, bu yarışta Karlıga üzerinde zaferi Koblandı değil, onun oğlu Bokenbay kazanır. Bundan sonra birçok epizotta Karlıga kendi aşkı uğrunda mücadelelerde yer alır. O, sevgilisine ulaşmak için Koblandı’yı ve Karaman’ı zindandan kaçırır. Yeri gelmişken belirtelim ki, düşman kızının esir düşmüş kahramana yardımı Türk destan geleneğinde çok karşılaşılan bir durumdur. Böyle epizotlara biz Kitab-ı Dede Korkut, Köroğlu ve Alpamış gibi kahramanlık destanlarında da rastlarız. Burada geleneksel üslubun çizgileri ile rastlaşsak da, Koblandı Batır destanında bunun anlatılması derin psikolojik tahliller ile sağlanmıştır. Koblandı’ya olan sonsuz muhabbetini belirtmek için Karlıga babası Kobiktinin miğferindeki zayıf yeri Batır’a gösterir ve Koblandı bu yeri nişan almakla Kobikti’yi öldürür. Ayrıca Karlıga Koblandı’ya onun Alşagır Han’la zafer savaşında ve diğer düşman batırlara karşı vuruşlarında da yardımcı olur. Koblandı Batır destanının kompozisyonu ve içeriği, edebî dili, manzum parçaları, mısraların teşkili ve yapısı yine Türk destanlarının müşterek özelliklerini yansıtmaktadır. Yapısal açısından destan kronolojik sıralamaya sahip olan bir takım bitkin epizotlardan ibaret olarak tek bir tahkiye zinciri üzerinde kurulmuştur. Koblandı Batır da birçok yerde kullanılmış edebî ifadeler kahramanların psikolojik durumunun açılmasına hizmet etmektedir. Tekrirler hikâyenin anlatımını güçlendirmekte mühim rol oynamıştır. Örneğin, savaş başarısızlıkları sırasında kahramanın duyguları ve heyecanları, üzüntüsünü etkili bir 299 şekilde ifade etmek için destanda kahramanların ağlayış ve sızlanışlarına sürekli tekrarlar ile yer verilmiştir. Koblandı Batır destanında dini kavramlara, kutsallara, pirlere, evliyalara, peygamberlere, Allah'a başvurular da dikkat çekecek zenginliktedir. Bu açıdan destanın Karakalpak kahramanlık destanı Kırk Kız ile pek çok müşterek yönleri görülmektedir. Kahramanların konuşmalarında Allah’a ve onun adlarına aynı zamanda Hz. Muhammed, Hz Ali, Hz. Fatıma, İhlas Baba, Şeşti Aziz, Kiyas, İlyas, Davud gibi mukaddes kişilere sık sık yer verilir. Destanda Müslümanlıkla, onun kutsal kitabı Kur'an ile, onun ayetleri ile ilgili de çok sayıda ifadelere yer verilmiştir. Ayrıca ibadetle, namazla ilgili, inançlarla bağlantılı kavramların da destanda geniş bir şekilde kendine yer bulması bu eseri Kazak etnik-ulusal yaratıcılığının orijinal bir örneği gibi değerlendirmeye imkan verir. Koblandı Batır da işlenmiş birçok ifade hem de nasihat karakterlidir. Destanın kompozisiyonunda diyalog ve monolog konuşma biçimleri önemli yer tutmaktadır. Destanın üslubunu oluşturan önemli öğelerden biri de Kazak halk şiirinin imkânlarından geniş bir biçimde faydalanılmasıdır. Hece vezninden, aliterasyon ve asonanslardan başarıyla faydalanılması destanı Kazak millî yaratıcılığının ve düşünce tarzının önemli bir numunesi haline getirir. İşte bu yüzden Koblandı Batır destanı Kazak şifahî edebiyatının zenginliğini ortaya koyan, halkın millî-manevi varlığını yüksek şekilde tecessüm ettiren bir edebî eser gibi değerlendirilmelidir. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|