Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
280 Булар да ерiп келедi. Тустiк жерге келгенде, Сол уакытта сöйлейдi, Карындасы Карлыгаш (3, 91-92) Bu sətirləri biz Azərbaycan türkcəsinə belə çevirməyə üstünlük verdik: Koblan Burıla mindi, Ağ zirehin geyindi, Qılıncı beldən asdı Noğay papağı geydi. Birinci gün günorta Qaraspan dağın keçib Kıyat tərəfə çapdı, Getdi belə Koblandı. Doxsan yaşlı Toxtarbəy, Altmış yaşlı Analıq, Qarındaşı Qarlıqaş, Gözəl Qurtqa qaraqaş. Onlar dördü də birgə, Koblan batır dalınca, Bir səmtə üz qoydular, Yaman cana doydular. Gün ortaya gələndə Bacısı Qarlıqaş dedi: Qeyd edək ki, epik əsərlərin tərcüməsinin xarakteri bədii əsərdə elmiliyin və bədiiliyin vəhdətini saxlamağı zəruri edir. Elmi, bədii tərcümə, hər şeydən öncə, orijinal və tərcümə dilində yaranan ümumi problemlərin həll olunması baxımından ortaya çıxır. “Koblandı-batır”ın tərcüməsində doğruluğu, ekvivalentli- yi əldə etmək üçün biz ilk növbədə onun poetik strukturunun 281 bütün xüsusiyyətlərini əsərin janr spesifikliyi baxımından qoru- yub saxlamağa çalışdıq. Buna görə də diqqətlə müşahidə apa- rılsa, görəcəyik ki, hər bir konkret məqamda mütərcim təhkiyənin xarakterini qoruyub saxlamağa can atır. Bu isə söz və ifadələrin, onların sintaktik baxımından təşkilinin xüsusi şəkildə seçilməsi ilə bağlı olur, müvafiq leksik-semantik uy- ğunluqlar axtarılıb tapılır, təhkiyənin emosional tonu qorunur və, beləliklə, mətnin məzmunu ilə bağlı tərcümə olunan nə varsa, onun bütün komponentləri ilə üzvi surətdə uzlaşır. Digər epik poemalarda olduğu kimi, “Koblandı-batır” dastanı üçün qədim epik hekayət poetikasının xüsusiyyətləri, daha çox uzunçuluq və təkrarlar vardır. Təkrarlar əsasən das- tandakı “ümumi yerlər” üçün daha səciyyəvidir. Burada eyni tipli hərəkət, davranış və süjet hadisələri daha tez-tez təkrarlar üçün şərait yaradır: qəhrəmanın döyüşə hazırlığı, doğmaları ilə vidalaşması, doğmaların onu bu döyüşdən çəkindirməsi, müx- təlif tipli yarışlarda, döyüşlərdə batırın rəşadəti və s. bu qəbil- dəndir. Təkrarlar bədii obrazlı formulların qəhrəmanın daxili hiss və həyacanlarını, ürək çırpıntılarını verməyə xidmət edir, döyüşün başlanğıcı hərbə-zorba, söz atışmaları ilə başlayır və daha sonra ziddiyyətli dialoqlara keçir ki, burada biz stereotip müraciətlərlə, hədələrlə, qəhrəmanın özünü öyməsi və s. məqamlarlı görürük. Bu xüsusiyyət “Koblandı-batır”da özünü daha çox biruzə verməkdədir. “Koblandı-batır”ın digər bir cəhətini də qeyd etməyə eh- tiyac vardır. Bu, bir sıra hallarda söyləyicinin dastanın ümumi mətninə uyğun gəlməyən məqamları mətnə daxil etməsi ilə əlaqədardır. Belə məqamlar bəzən mətnin nə əvvəli, nə də sonrakı hissələri ilə uzlaşmır, onlar əsər daxilində yamaq kimi görünür və nəticə etibarilə dastanın bədii-poetik keyfiyyətini də yüksəltmir. Lakin buna baxmayaraq, onlar epik mətndə yer tutmaqdadır. Tərcümə prosesində biz belə halları təxminən otuza yaxın sayda izlədik. 282 Maraqlıdır ki, söyləyicilər bu tipli kontaminasiyaları gah bir, gah iki, gah üç, gah dörd, gah da beş sətirdən ibarət olmaqla mətnə əlavə edirlər ki, bu da əksər hallarda qafiyənin daha da mükəmməl tutulması və bəzən bəndin tamlığını əldə etmək naminə yaradılır. “Koblandı-batır”da 480-490, 870-880, 920-940, 990-1000, 1240-1250, 1730-1740, 1940-1950, 2240- 2250, 2260-2270, 2400-2410, 2590-2600, 2630-2640, 2730- 2740, 3280-3290, 3360-3370, 3510-3520, 3550-3560, 4060- 4070, 4100-4110, 4160-4170, 4250-4260, 4340-4350, 4370- 4380, 4740-4750, 4830-4880, 5380-5390, 5900-5910, 6440- 6450-ci və sair sətirlər arasında belə “əlavələr” özünə daha çox yer almaqdadır. Təhkiyədə mətnə daxil edilən və mətnlə heç bir əlaqəsi olmayan bu sətirlər qəhrəmanların monoloqu, yaxud digər bəndə keçid alınan zaman baş verir. Adətən, onlar ya söyləyici tərəfindən qafiyə axtaran zaman, ya da dinləyicidə (oxucuda) müəyyən psixoloji əhvalı-ruhiyə yaratmaq, ya da təhkiyənin emosional-ekspressiv gücünü, qavrayışını artırmaq naminə edi- lir. Biz də tərcümə zamanı mümkün qədər ənənəvi epik heka- yətçiliyin belə xüsusiyyətlərini saxlamağa üstünlük verdik, bəzən Azərbaycan oxucusu üçün anlaşıqlı olmayan söz, ifadə və anlayışları xüsusi izahlarda verməyə çalışdıq. “Koblandı-batır” qəhrəmanlıq eposunda digər dastanlar- da olduğu kimi, çoxsaylı xüsusi əfsanəvi adlar, coğrafi termin- lər-toponimlər, zoonimlər, oykonimlər, oronimlər, astronomik adlar vardır. Bu tipli leksik anlayışları da biz mətnə izahlarda təqdim etmişik. Məsələn, “Aynagül”, “Azulı”, “Atasu”, “Qaratau”, “Qaraşa”, “Közdi göl”, “Qırlıqala” kimi yer adları; əfsanəvi “Dariqə”, - batır-qız, “İlyas” – Bibliyadakı İliya peyğəmbərə yaxın obraz, “Qəmbər” - su kultu ilə bağlı olan qədim allahlardan birinin adı, “Qeys-Kövsər” – müsəlmanların inancına görə cənnət bulağı; “Kuptan”- namazın sonuncusu, “Namazdigər” – üçüncü namaz, “Namazşam” – dördüncü namaz, “Qiblə” – Məkkəyə yön tutma, “Pir” – müqəddəs qoca, Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|