QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov
Yüklə 4,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Narkomaniya»
- 24.3. Alkoqolizm
397
Bununla belə, «narkomaniya» və «toksikomaniya» hazırda paralel də işlədilir. «Narkomaniya» - «klassik» narkotiklərə (opiya preparatları, Hindistan çətənəsi, cənubi Amerika bitkisi kökü və b.) hərislik və toksikoma- niya isə geniş yayılan, nizamsız və getdikcə yayılması daha da genişlənən, psixikaya təsir göstərə bilən maddələr olub, bura müxtəlif növ həblərdən tutmuş benzinə qədər daxildir. Buna uyğun olaraq bir sıra narko- manlar və toksikomanlar (bura əsasən yeniyetmələr, cavan yaşlılar daxildir) ayrılır. Narkotik maddələrdən asılılığın ilk (birinci) mərhələsində onu qəbul edən adam hər hansı bir məsuliiyyətsizlik, arzusuna çatmaq hissiyyatı keçirir, nəyinsə çatışmazlığı barədə həyəcanlanır, psixoloji dis- komfort duyğusuna məruz qalır. Belə vəziyyəti kənarlaşdırmaq üçün yeni narkotik üsulları qəbul etdikdən sonra həmin şəxsdə artıq ona qarşı inam yaranır və narkotikdən asılılıq inkişafının ikinci – psixoloji mərhələsi başlayır. Bu psixikanın xüsusi xəstəlik vəziyyəti narkomaniyanın əsası və mahiyyəti hesab olunur. Narkotikdən asılılığın üçüncü mərhələsində narkotik maddələrə kəskin qarşısı alınmaz fiziki aclıq başlayır. Narkotiklər subyektiv qəbul olunan psixi vəziyyətin yalnız stimulyatoru deyil, həm də modulyatoru sayılır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi narkotiklərin stimullaşdırıcı təsiri xoş əhvali-ruhiyyə hissiyyatının bilavasitə təsirindən əmələ gəlir. Onların modullaşdırıcı təsiri isə xoş təsiri gücləndirən digər faktorlardır. Məsələn, kokai- nin təsiri nəticəsində xüsusi gümrahlıq, yüngüllük, güc-«komfort zonasına» bilavasitə təsir yaranır, musiqi, rəqs və s.-nin təsirindən isə ləzzət, zövq güclənir. Hətta bədənin bütün səthi erogen zona kimi dərk olunur. Narkotik maddələr yalnız kimyəvi quruluşuna görə deyil, həm də psixikaya təsir xarakterinə, yaranan asılılığın sürəti və dərinliyinə, müxtəlif orqanlara və fizioloji sistemlərə təsirinə görə də fərqlənir. Məsələn, nikotindən asılılıq nisbətən tez baş verir, lakin siqaret çəkmə psixikanın pozulmasına səbəb olmur. Bununla yanaşı, o, ürək-damar və tənəffüs sisteminə ziyandır, çox vaxt ağciyər və mədədə xərçəng xəstəliyinə səbəb olur. Alkoqol isə əksinə, psixi pozuntulara aparır, ondan asılılıq inkişafı nikotinə və digər narkotik maddələrə nisbətən yavaş (tədrici) olur. Narkotiklər (ilk növbədə heroin, kokain) alkoqol və nikotindən də təhlükəli olub tez və intensiv asılılıq törədir, bu isə müxtəlif orqan və toxumaların distrofiyasına səbəb olur. İlk yoxlamalarda (dadına baxmada) narkotikdən effekt alınmaya da bilər, lakin «eksperimentator»-şəxs necə olur olsun, yeni narkotiki qəbul etməyə israrlıdır. 2-5 yoxlamadan sonra həmin şəxs dadına varır və sonra- lar heç bir məsləhətə ehtiyacı olmadan narkotiki sərbəst qəbul etməyə başlayır. Narkotik maddələri ilk dəfə qəbul edən şəxs öz vəziyyətində heç bir dəyişiklik hiss etmir. Bəzən mühafizəedici reaksiyalar – baş ağrıları, ürək bulanma və digər xoşagəlməz hissiyyatlar müşahidə olunur. La- kin narkotikin tədricən qoruyucu reaksiyası zəfiləyir. Bir neçə nümunədən, yoxlamadan (mərkəzi sinir sistemi- nin fərdi xüsusiyyətindən, həmçinin narkotik maddənin xassəsindən asılı olaraq 1-2-dən 5-8-ə qədər) sonra alınan belə xüsusi vəziyyətin təzahürü eyforiya adlanır. Bir dəfə eyforiya vəziyyətini keçirən adam artıq narkotik maddədən psixoloji asılı olur. Bu zaman mərkəzi sinir sistemində patoloji ehtiyac mənbəyi yaranaraq, özünü mühafizə etmək (saxlamaq) narkotikin yeni porsiyasını tələb edir. İnsan narkotik maddənin qəbulunu davam etdirərsə, göstərilən hadisələr möhkəmlənir, güclənir və o , artıq dərk edir ki, narkotik maddəsiz keçinə bilməyəcək. Bu onun taleyini təyin edən başlıca şərtdir. İnsan seçim qarşısında qalır: narkotikdən əl çəksin, yoxsa davam etdirsin. Onun sonrakı davranışı bu mübarizənin nəticəsindən asılıdır. Bəziləri öz ehttiyacı ilə mübarizə aparmağa, özünü saxlamağa cəhd göstərir, təəssüf ki, belələrinə nadir halda rast gəlimək olar. Digərləri heç nə düşünmədən həvəslə özünü narkotikə tabe edir. Üçüncülər isə öz taleyi ilə razılaşır, öz yaşayışını ona uyğunlaşdırmağa cəhd göstərir, o, bu yeni və üstünlük təşkil edən faktora uyğun gündəlik qaydaları və müxtəlif fəaliyyətləri seçir. Narkomaniyanın üçüncü, yəni fiziki asılılıq və orqanizmin zəifləməsi mərhələsində – zəiflik, zehni və fiziki işə bacarıqsızlığı və həddən artıq arıqlama baş verir. Orqanizmin ağır zəhərlənməsi əlamətləri – dərinin quruluğu və saralması, saçlar və dırnaqların kövrəkliyi, parıltısızlığı açıq-aşkar görünür, adam öz yaşından daha çox yaşlı görünür və həqiqətən ölüm onu sürətli addımlarla yaxalayır. Narkomaniyanın sosial təhlükəsi və ziyanı konkret olaraq aşağıdakılardan ibarətdir:
Narkomanlar obyektiv olaraq pis işçilərdir, çünki onların fiziki vəziyyəti qeyri-kafi olub, dövri olaraq başlanan abstinensiya (narkotik olmadıqda əziyyət çəkmək) ümumiyyətlə, onu sıradan çıxarır.
Narkomanlar subyektiv olaraq pis işçilərdir. çünki onların bütün fikri narkotiklə bağlıdır və əsas məqsədi onu əldə etmək üsulu barədədir.
Narkomanlar cəmiyyətə böyük maddi ziyan vurur, nəqliyyatda, ictimai istehsalatda qəza törədərək bədbəxt hadisələrin mənbəyi hesab edilir. Xarici məlumatlara əsasən hər il narkomaniyanın törətdiyi maddi ziyan on milyard dollara çatır. 398
Narkomanlar cəmiyyətə mənəvi ziyan vurur, belə ki, narkotik əldə etmək üçün lazımi vasitələrə əl ata- raq ciyanət törədir, onun xatirinə iəstənilən saxta sənəd düzəltməyə (oğurluq, soyğunçuluq, pozğunluq, saxta sənəd düzəltmək, israfçılıq və s.) hazırdır.
Narkomanlar öz ailəsinə dözülməz şərait yaradır, yaxınlarına öz davranışı ilə normal həyat keçirməyə imkan vermir, ailəsini yaşamaq üçün lazım olan vasitələrdən məhrum edir.
Narkomanlar nəsil cəhətdən ağır ciyanət törədir, belə ki, valideynlərin narkotik qəbul etmələri ilə əlaqədar maddələr mübadiləsinin pozulması uşaqlara da keçir. Bundan başqa hamiləlik dövründə narkotikin qəbulu bilavasitə uşağı zəhərləyir.
Narkomanlar fiziki və mənəvi deqradasiyaya uğrayır və vaxtsız həyatını dəyişir. Narkomanlar öz cərgələrinə digərlərini, ilk növbədə gəncləri cəlb etməyə də macal tapır. Bundan başqa, narkotik məqsədilə məişət kimyasının bəzi vasitələrindən istifadə etdikdə, psixikası xüsusən tez dağılır və müəyyən dövr ərzində (ölənə qədər) narkoman və toksikoman demək olar ki, heyvan sifətində yaşayır, cəmyyət üçün yük sayılır.
Narkoman üçün yaxşılış, haqq-ədalət, insaf anlayışı öz əhəmiyyətini itirib. Narkotik maddənin növbəti qəbuluna cəhd göstərərkən o, istənilən yalan danışmağa və davranış etməyə qabildir. XX əsrin əvvəlindən başlayaraq beynəlxalq birliklər narkomaniyaya qarşı birgə mübarizə tədbirləri hazırlamağa çalışır. 1907-ci ildə alkoqolizmə və narkomaniyaya qarşı mübarizə məqsədilə Beynəlxalq Şura yaradıldı. 1917-ci ildə qəbul olunmuş Qaaqa konvensiyasında məqsəd bütün dünyada kokain və opiya preparatlarından istifadəyə nəzarət çox mühüm mərhələ sayılır. BMT-nin nəzdində narkotiklərə Beynəlxalq nəzarət şürası yaradıldı, bu məsələlərlə BMT-nin katibliyinin narkotik vasitələr şöbəsi, həmçinin ÜST və İnterpol məşğul olur. Narkomaniya və toksimaniyanın qarşısını almaq üçün valideynlər üç funksiyanı yerinə yetirməlidir: birinci – oğluna və ya qızına əməlində, rəftarında müstəqillik aşılasın; ikinci – uşaqlarda narkotik maddələrin zərəri, onlardan istifadənin təhlükəsini inandırmaq; üçüncü – cari antinarkotik nəzarəti həyata keçirmək. Ədəbiyyat materiallarında narkomanın beş əsas «əlaməti» təsvir olunmuşdur:
çətinliklə oyanır. Onda ya qurd (canavar) iştahası yaranır, yaxud heç yemək istəmir. Onda tez-tez ürək bulanması əmələ gəlir, otaqda gəzişir, ayaqüstə çox dayana bilmir, hər yerdə oturmağa cəhd göstərir.
əməyinin nəticəsi görünmür. 3. «Səndə nə baş verir?» sualına düşməncəsinə və aqressiv reaksiya verir, öz otağında bütün günü bağlı qalır. Mənzildən əşyalar və pul itir. 4. Uşaq birdən-birə köhnə dostlarını atır və yenilərini tapır və onlarla başqasını tanış etmir. Onlarla aşağı səslə telefonla danışır. 5. Əgər yeniyetmənin paltarında kimyəvi preparatların iyini hiss etsəniz, burnunun və ağzının yanında qıcıqlanma izi (çətənədən istifadə etdikdə gözlər qızarır) və ya qolda iynə izi görsəniz, təcili olaraq narkoloq- həkimlə məsləhətləşin. Statistikaya əsasən gənclərin 14%-i «birinci dəfədən sonra» narkomana çevrilir.
Alkoqolizm spirli içkilərin tez-tez və həddindən artıq istifadə edilməsi və onlara hədsiz hərislik nəticəsində başlayan xəstəlikdir. Alkoqol narkotik zəhərlərə aiddir. Bir kq kütləyə 7-8 qram təmiz alkoqol dozası insan üçün ölüm deməkdir. Xroniki alkoqolizm bir sıra fiziki və psixi vəziyyətin davamlı dəyişikliklərlə əsəb elementlərinin degenerasiyası, qaraciyər və böyrək pozuntuları ilə müşayiət olunur, çox vaxt psixi deqradasiyaya – yaddaşın və iş qabiliyyətinin aşağı düşməsinə, öz vəzifəsinin, məsuliyyətinin itirilməsinə, bəzən psixi xəstəliklərə – sayıqlama və qarabasma («belaya qoryaçka»), psixoza, içki düşkünlüyünə (zapoy) səbəb olur. 1986-1987-ci illərdə alkoqola qarşı kampaniya dövründə (SSRİ-də) spirtli içkilərin dövlət satışı 1984-cü illə müqayisədə 61% azaldıldı. Bu dövr ərzində cecə arağı – şəkərdən arağın (samoqon) hazırlanması misli görünməmiş sürətlə artdı, Rusiyada isə 2 dəfə artdı. 1988-ci ildən başlayaraq alkoqol içkilərinin satışı yenidən artırıldı. 1992-ci ildə dövlət tərfindən hesaba alınmayan alkoqol içkilər, o cümlədən düzəltmə araq (samoqon), həmçinin xüsusi ticarət yolu ilə gətirilən alkoqol içkilərin miqdarı dövlət satışını 2 dəfə keçdi və ildə bir adam başına minimum 14 l təmiz spirt təşkil etdi. Əgər 15 yaşına qədər Rusiyada uşaqların və qadınların yarısının (qadınlar kişilərdən təxminən 8 dəfə az içir) spirtli içki qəbul etmədiyi nəzərə alınsa, onda ildə hər kişiyə təxminən 160-180 litr yarımlitrlik araq Yüklə 4,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|