QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

4

4.1. Biosenozun strukturu 

4.1.1. Biosenozun növ strukturu 

4.1.2. Biosenozun ərazi (məkan) strukturu 

4.2. Biosenozda orqanizmlərin əlaqələri 

4.3. Yırtıcı-şikar, parazit-sahib əlaqələri 

4.4. Kommensalizm 

4.5. Mutalizm (simbioz) 

4.6. Neytralizm 

4.7. Amensalizm 

4.8. Rəqabət 

4.9. Ekoloji sığınacaq (ekoloji məskən, ekoloji mövqe,ekoloji yuva, ekoloji 

nişa) 

 

V FƏSİL. EKOLOJİ SİSTEMLƏR 

5.1. Ekosistemin enerjisi 

5.2. Bioloji toplantı prinsipləri 

5.3. Ekosistemin bioloji məhsuldarlığı 

5.4. Ekoloji piramidalar 

5.5. Ekosistemin dinamikası 

5.1.1. Tsikllik dəyişmə, sutkalıq tsikllər 

5.2.2. Mövsümi tsikllər 

5.2.3. Çoxillik dəyişkənlik (tsikllik) 

5.2.4. Ekoloji suksessiyalar 

- İlkin (birinci) və ikinci (törəmə) suksessiyalar 

 

VI FƏSİL. BİOSFER 

6.1. Canlı maddə və biosferdə həyatın paylanması 

6.2. Təbiətdə maddələrin dövranı 

6.2.1. Təbiətdə maddələrin böyük (geoloji) dövranı 

6.2.2. Biosferdə maddələrin kiçik (biogeokimyəvi) dövranı  

6.3. Ən mühüm biogen maddələrin biogeokimyəvi tsiklləri  

Oksigenin dövranı 

Karbonun dövranı 

Azotun dövranı 

Kükürdün dövranı 

Fosforun dövranı 

 

VII FƏSİL. LANDŞAFT ƏSASINDA BİOSFERİN TƏBİİ 

EKOSİSTEMLƏRİNİN TƏSNİFATI 

7.1. Yerüstü biomlar (ekosistemlər) 

7.1.1. Tundra 

7.1.2. Boreal (şimal) iynəyarpaqlı meşələr 

---

 

5

7.1.3. Mülayim zonanın qışda yarpağı tökülən meşələri (enliyarpaqlı 

meşələri) 

7.1.4. Həmişəyaşıl enliyarpaqlı subtropik meşələr 

7.1.5. Mülayim zonanın bozqır ekosistemləri 

7.1.6. Səhra ekosistemləri 

7.1.7. Çapparal ekosistemləri  

7.1.8. Tropik bozqırlar və savannalar 

7.1.9. Yarım həmişəyaşıl mövsümi (yarpağı tökülən) tropik meşə 

ekosistemləri 

7.1.10. Cırtdan şam və ardıc ekosistemləri 

7.1.11. Həmişəyaşıl tropika «yağışlı» meşə ekosistemləri 

7.2. Şirinsulu ekosistemlər 

7.2.1. Lentik ekosistemlər (göllər, prudlar) 

7.2.2. Lotik ekosistemlər (çaylar, bataqlıqlar) 

7.3. Dəniz ekosistemləri 

 

VIII FƏSİL. İNSAN EKOLOGİYASI 

8.1. İnsanın biososial təbiəti və ekologiya 

8.2. İnsan bioloji növ kimi 

8.3. İnsan populyasiyası  

8.4. Yerin təbii resursları-insanın həyat faktoru kimi  

 

IX FƏSİL. ANTROPOGEN EKOSİSTEMLƏR 

9.1. İnsan və ekosistemlər  

9.2. Kənd təsərrüfatı ekosistemləri 

9.3. Təbii və aqrosistemlərin müqayisəli xüsusiyyətləri  

9.4. Sənaye şəhər ekosistemləri (landşaftları)  

 

X FƏSİL. EKOLOGİYA VƏ İNSAN SAĞLAMLIĞI 

10.1. Təbii ekoloji faktorların insanın sağlamlığına təsiri 

10.2. İnsanın tələbatları 

10.3. Risk faktoru 

10.4. Üstünlük təşkil edən risk faktorları və müasir cəmiyyətdə onların 

təzahürü 

10.5. Genetik faktorlar və onların insan sağlamlığına təsiri 203 

10.6. Ətraf mühitin vəziyyəti və onun insanın sağlamlığına təsiri  

10.7. Tibbi təminat və onun insanın sağlamlığına təsiri 

10.8. Həyat şəraiti və tərzi, onların insan sağlamlığına təsiri  

 

II HİSSƏ 

ƏTRAF MÜHİT VƏ İNSAN 

 

---

 

6

XI FƏSİL. ƏTRAF MÜHİTİN ÇİRKLƏNMƏSİ VƏ  

ONUN ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞINA TƏSİRİ 

 

11.1. Atmosfer havasında ən çox yayılan çirkləndirici maddələr və onun 

əhalinin sağlamlığına təsiri 

Asılı hissəciklər 

- Azot 2 – oksid 

- Kükürd 2- oksid 

- Karbon 1 – oksid  

- Ozon  

- Flüor və flüortərkibli birləşmələr  

- Kükürd tərkibli birləşmələr  

- Digər maddələr (stirol, hidrogen-xlorid, amonyak, fenol, formaldehid, ftalat-

lar. radon) 

 

XII FƏSİL. KİMYƏVİ MADDƏLƏRLƏ ÇİRKLƏNMƏ VƏ  

ONUN ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞINA TƏSİRİ 

12.1. Ağır metallarla çirklənmə və onun insan sağlamlığına təsiri 

12.1.1. Qurğuşun (Pb) 

12.1.2. Civə (Hg) 

12.1.3. Kadmium (Cd) 

12.1.4. Arsen (As) 

12.1.5. Nikel (Ni) 

12.2. Davamlı üzvi çirkləndiricilər və onların insanın sağlamlığına təsiri 

12.2.1. Dioksinlər  

12.2.2. Polixlorlu bifenillər  

12.2.3. Pestisidlərin ətraf mühitə və sağlamlığı təsiri  

12.2.4. Digər xlor-üzvi pestisidlər 

12.2.5. Politsiklik aromatik karbohidrogenlər  

12.3. Uçucu üzvi birləşmələr   

 

XIII FƏSİL. ATMOSFERDƏ RADİOAKTİVLİK VƏ  

ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞI 

13.1. Yerin təbii radiasiya fonu 

13.2. Antropogen radiasiya fonu 

13.3. Atmosferin texnogen radioaktivliyi və əhalinin sağlamlığı 

 

XIV FƏSİL. ATMOSFERİN NƏQLİYYAT VƏ  

SƏNAYE TULLANTILARI İLƏ ÇİRKLƏNMƏSİ 

14.1. Fotokimyəvi duman 

14.2. Turş yağışların ətraf mühitə təsiri 

14.3. Ozon təbəqəsinin dağılması 

---

 

7

 

XV FƏSİL. ENERGETİKA VƏ EKOLOGİYA 

15.1. Enerji resursları və ondan istifadə 

15.2. Energetikanın ekoloji problemləri 

15.2.1. Bərpa olunmayan enerji mənbələrindən istifadənin ekoloji problemləri 

a) İstilik elektrik stansiyaları 

b) Atom elektrik stansiyaları 

15.2.2. Bərpa olunan enerji mənbələrinin ekoloji xarakteristikası 

a) Su elektrik stansiyaları 

Azərbaycanın su anbarları 

b) Külək energetikası 

ç) Günəş enerjisindən istifadə (Helioenergetika) 

c) Geotermal energetika  

d) Dəniz energetikası  

e) Hidrogen energetikasına keçid  

j) Azərbaycanda energetika 

 

XVI FƏSİL. İQLİMİN QLOBAL DƏYİŞMƏSİ VƏ  

ONUNLA ƏLAQƏDAR YARANAN PROBLEMLƏR 

16.1. İqlim və iqlim əmələ gətirən faktorlar 

16.2. İqlimin insanın təsərrüfat fəaliyyətində əhəmiyyəti 

16.3. İqlimin dəyişməsi 

16.3.1. Geoloji dövrlərdə iqlimin dəyişməsi 

16.4. İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin iqlimin dəyişməsinə təsiri  

16.5. Parnik (istilik) effekti. Temperaturun yüksəlməsi 

16.6. İqlimin qlobal dəyişməsinin təbii və sosial-iqtisadi nəticələri 

16.6.1. Buzların (buzlaqların) əriməsi  

16.6.2. Dünya okeanı vilayətində dəyişikliklər 

16.6.3. Dağıdıcı tufanlar və qasırğalar  

16.6.4. İqlimin istiləşməsinin kənd təsərrüfatına və bitki örtüyünə təsiri 

16.6.5. Ehtimal olunan iqlim dəyişməsinin ssenarisi 

16.6.6. Qlobal istiləşmənin aqroiqlim resurslarına və kənd təsərrüfatı 

istehsalının məhsuldarlığına təsiri 

16.6.7. İqlimin istiləşməsinin əhalinin sağlamlığına təsiri 

16.6.8. Atmosfer havasının yüksək temperaturunun əhalinin sağlamlığına 

təsiri 

16.7. İqlimin istiləşməsinin qarşısının alınması tədbirləri 

16.8. Azərbaycanda iqlim dəyişkənliyi 

 

XVII FƏSİL. HİDROSFERİN ÇİRKLƏNMƏSİ VƏ  

İNSAN SAĞLAMLIĞI 

17.1. Materik sularından istifadə 

---