QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov
Yüklə 4,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XXII FƏSİL. BİOSFERƏ EKSTREMAL TƏSİR
8 17.2. Quru sularının çirklənməsi və insan sağlamlığı 17.3. Azərbaycan Respublikası çaylarının ekoloji problemləri 17.3.1. Kür və Araz çaylarının ekoloji vəziyyəti 17.4. Dünya okeanı və dənizlərin çirklənməsi 17.4.1. Okean və dənizlərin ağır metallarla çirklənməsi 17.4.2. Dəniz və okeanların qorunması 17.5. Xəzər dənizinin ekoloji vəziyyəti 17.5.1. Xəzərin neft və neft məhsulları ilə çirklənməsi
18.1. Yerin təkinə təsir 18.2. Faydalı qazıntıların çıxarılması və istifadəsinin ətraf mühitə təsiri 18.3. Dağ süxurlarına və massivlərinə təsir 18.4. Torpaq örtüyünə antropogen təsir 18.4.1.Torpaq eroziyası 18.4.2. Azərbaycanda eroziyaya uğramış torpaqların ekoloji problemləri 18.5. Torpaq və insan sağlamlığı 18.6. Nitrat və nitritlərin insan sağlamlığına təsiri 18.7. Səhralaşma 18.7.1. Azərbaycanda səhralaşma problemi 18.8. Həyatın təkamülündə və Yer üzərində bioloji müxtəlifliyin qorunmasında torpağın əhəmiyyəti
19.1. Meşə örtüyünün ətraf mühitə təsiri 19.2. Təbii otlaqların vəziyyəti 19.2.1. Azərbaycanda otlaqlardan istifadənin problemləri 19.3. Bioloji müxtəliflik (BM) 19.3.1. BM-in ekoloji və iqtisadi əhəmiyyəti 19.3.2. İnsanın BM-ə təsiri 19.4. Azərbaycanda bioloji müxtəlifliyin qorunması problemi
19.5. Dərman bitkilərindən istifadə 19.6. Müxtəlif xəstəliklər zamanı tərəvəz şirələrindən istifadə
XX FƏSİL. TƏBİƏTİN MÜXTƏLİF İSTİQAMƏTLİ DƏYİŞDİRİLMƏSİ VƏ İNSAN SAĞLAMLIĞI 20.1. Əkinçilik və insan sağlamlığı 20.2. Meşədən istifadə və insan sağlamlığı 20.3. Süni su anbarları və insan sağlamlığı 20.4. Quraqlıq ərazilərin suvarılması və insan sağlamlığı 20.5. İzafi rütubətlik və bataqlaşmış ərazilərin qurudulması və insan 9 sağlamlığı 20.6. Heyvandarlığın intensivləşdirilməsi və insan sağlamlığı
20.7. Tikinti işləri və insan sağlamlığı XXI FƏSİL. BİOSFERƏ XÜSUSİ TƏSİR NÖVLƏRİ 21. Ətraf mühitin akustik (səs) çirklənməsi və sağlamlığa təsiri 21.1. Səs və vibrasiyanın ətraf mühitə və insana təsiri 21.2. Mühitin elektromaqnit çirklənməsi və onun insanın sağlamlığına təsiri
22.1. Kütləvi qırğın silahlarının ətraf mühitə təsiri və ekoloji nəticələri 22.2. Müharibələrin ətraf mühitə təsiri 22.3. Nüvə silahlarının ətraf mühitə təsirinin nəticələri 22.4. Texnogen ekoloji qəzaların təsiri
23.1. Fırtınalar 23.2. Azərbaycanda güclü küləklər 23.3. Zəlzələ 23.4. Sunami 23.5. Daşqınlar 23.6. Tropik tsiklonlar 23.7. Tayfunlar 23.8. Leysan yağışları, dolu 23.9. Sel hadisələri 23.10. Sürüşmələr 23.11. Qar uçqunu 23.12. Quraqlıq və quru küləklər 23.13. Vulkanlar 23.13.1. Palçıq vulkanları 23.14. Kosmik fəlakətlər XXIV FƏSİL. ƏTRAF MÜHİTİN SOSİAL FAKTORLARI
24.1. Papiros (siqaret) çəkmə və onkoloji xəstəliklər 24.2. Narkomaniya və toksikomaniya 24.3. Alkoqolizm Ədəbiyyat 10
İnsan təbiətin bir hissəsi olub onunla sıx bağlıdır. İnsanın həyatında və fəaliyyətində təbiətin rolunu qiymətləndirmək olduqca çətindir. Təbiət insanların yaşayış mühiti vəzifəsini görür, onun vəziyyəti cəmiyyətin rifah və inkişaf səviyyəsini təyin edir. Hələ XX əsrin başlanğıcında yer kürəsinin əhalisi təmiz hava alır, saf su içirdilər. Dünya sonsuz, təbii sərvətlər isə tükənməz hesab edilirdi. Lakin bir neçə onilliklərdən sonra dünya olduqca təhlükəli ekoloji fəlakət hüdudunda qaldı. Ekoloqların fikrincə əgər bəşəriyyət bu yolu davam etdirərsə, yaxın bir neçə nəsildən sonra onu fəlakət gözləyir. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq əhalinin sürətlə artımı və elmi-texniki inqilab biosferdə deqradasiya proseslərinin əlamətlərini yaratdı. Milyon illər ərzində formalaşan təbii ekosistemlər ciddi dəyişikliyə məruz qalaraq insanın xarici təsirinə qarşı davamsız vəziyyətə düşdü. XX əsrin əvvəlində Yer üzərində əhalinin sayı cəmi bir milyarda yaxın idi, əsrin sonunda isə, yəni bir əsr ərzində bu rəqəm 6 dəfə artaraq 6 milyarda çatdı. Ekoloqların əksəriyyəti belə hesab edirlər ki, təbii resursların tükənməməsi və texnogen fəaliyyət nəticəsində dəyən ziyanın təbii yolla bərpa olunması üçün Yer üzərində əhalinin sayı 1-1,5 mlrd. nəfər hüdudunda olmalıdır. Elmi-texniki inqilab həyatda məlum olmayan və ağıla sığmayan çox böyük gərginliklər yaratdı: aviasiya və avtomobil nəqliyyatı, nüvə energetikası, kimya sənayesi və s. Bu və digər sahələr təbiət üçün zərərli olmaqla yanaşı, həm də təbii resursların azalmasına, bəzən tükənməsinə səbəb oldu. Belə ki, materiallardan və enerjidən istifadə XX əsrdə son dərəcə sürətlə artaraq, hətta əhali artımını da keçdi. Enerjidən istifadə 10 dəfə, material- lardan istifadə isə 9 dəfə çoxaldı. İnsan fəaliyyəti və onun təbiətlə qarşılıqlı əlaqəsi bu gün dünya əhalisinin əksəriyyətinin həyat şəraitinin dəyişməsinə səbəb oldu. Antropogen fəaliyyətin nəticələri aşağıdakı kimi təzahür olunur. •
yaradılması, meqapolislərin salınması, yol, kanal və trasların tikilməsi nəticəsində yer səthinin landşaftı dəyişir. Təbii ekosistemlərin sahəsi hər il 1 % sürətilə azalır, o cümlədən meşələrin (xüsusilə tropik meşələrin) sahəsi ildə 200 min ha azalır, səhraların sahəsi isə ildə 60 min km 2 genişlənir. Hazırda pozulmayan (təbii) ekosistemlərin yalnız 40 %-ə qədəri qalmışdır. •
Atmosferdə parnik (istilik) effekti yaradan toz və qazların toplanması nəticəsində yerin istilik balansı dəyişir, qlobal istiləşmə baş verir. •
edilir. •
Torpağın deqradasiyası (şorlaşma, şorakətləşmə, eroziya, münbitliyin aşağı düşməsi) baş verir. Yüklə 4,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|