76
ya dəyəri üzərində limit qoyulur və idxal limitdən çox olduqda
yüksək tarif dərəcəsi tətbiq edilir.
İdxalı məhdudlaşdırmaq üçün hansı hallarda tarifdən
deyil, kvotalardan istifadə olunur?
Dünyada kvotalar ilk dəfə 1929-30-cu illərin "böyük
iqtisadi böhranı" vaxtı tətbiq olunmağa başlamışdır. Tariflər
dövlətə gəlir mənbəyi təşkil etdiyi üçün qədim zamanlardan
tətbiq olunur. Kvotalar isə dövlətə bilavasitə gəlir gətirmir.
Kvotanı 1930-cu ildə ilk dəfə Fransa dövləti tətbiq etmiş və
bununla ölkədə tələbatı elastik olmayan buğda istehsalçılarını
qorumağa çalışmışdır. Bu zaman, əgər Fransa ölkəyə ucuz
buğda idxalını kvotalar ilə deyil, tariflərlə məhdudlaşdırsaydı,
tələbat səviyyəsi az-çox sabit olan buğda üzrə daxili istehsalın
həcmini artırmaq və ya idxalı azaltmaq mümkün olmayacaqdı.
30-cu illərdən sonra kvotalar müxtəlif məqsədlərlə həyata
keçirilir və inkişaf etmiş ölkələrdə daha geniş istifadə edilir.
Dövlət tariflərə nisbətən kvotalara bir neçə səbəbə görə
üstünlük verir. Hər şeydən əvvəl, xarici rəqabət getdikcə
sərtləşdiyi halda, idxal kvotaları tariflərə nisbətən məqsədə
daha etibarlı çatmağa imkan verir. Çünki,
valyuta məzənnəsi və
idxal malına daxili tələbat dəyişməz qaldığı şəraitdə sərt
rəqabət qiymətlərin düşməsinə əsas səbəb olarsa, yüksək tarif
qoyulmasına başlayaraq idxalın həcmi azalmaq əvəzinə arta
bilər. Bu halda idxala limit - yəni idxal kvotası etibarlı müsbət
nəticə verir.
Tarif dərəcələrinin artırılması beynəlxalq ticarət
sazişləri ilə nizamlandığı üçün kvotalar dövlətə manevr etmək
üçün daha geniş imkan verir. Əgər idxal ilə rəqabət
vəziyyətində olan sahə təxirə salınmadan himayə olunmalı-
dırsa, çox vaxt dövlət birtərəfli qaydada tarifləri artıra bilmir.
Ona görə də sərt idxal kvotalarının tətbiqi çox vaxt daha asan
olur. Dövlət orqanları həmçinin hesab edirlər ki, onlar xarici
77
ticarətdə yerli firmalara qarşı öz bölüşdürücü funksiyasını da
kvotalar vasitəsilə daha asan yerinə yetirirlər.
Bu zaman rəqabət qabiliyyəti zəif olan yerli firmaların
yüksək təcrübə və texnikaya malik olan xarici firmalardan
qorunması məqsədi güdülür. Subsidiyalar istehsalçı firmalara
imkan verir ki, öz məhsullarını istehsal xərclərindən aşağı olan
bir qiymətlə sata bilsin. Yerli özəl təşəbbüsçülüyün inkişafına
çalışan bütün dövlətlər strateji sahələrdə çalışan firmalara belə
yardımlar edirlər.
Subsidiya ödəmələri, adətən, ixracatçı firmanın məhsul
istehsalına çəkdiyi həqiqi xərclə, bu məhsulun satış qiyməti
arasındakı fərq, yaxud da hər bir mal vahidinə hökumət tərəfin-
dən müəyyən edilmiş məbləğ qədər olur. Bu cür subsidiyaların
hazır məhsullara verilməsi ÜTT tərəfindən qadağan olun-
muşdur. Lakin, dövlətlər bu məqsəd üçün dolayı yollardan
istifadə edirlər. Məsələn, hökumətlər ixracatçılara vergi
güzəştləri edir, sığorta işində yardım edir və güzəştli kreditlər
verirlər. Bundan başqa firmalara ucuz xammal alınmasında
yardım edilir, yerli istehsalçıların bəzi malları dövlətlər tərə-
findən yüksək qiymətlə satın alınır və onlar xarici bazarlarda
ucuz qiymətlə satılır (məsələn, ABŞ-da kənd təsərrüfatına
yardım proqramı bu yol ilə həyata keçirilir).
Dostları ilə paylaş: