QəRİbov asəF ƏZİzov anar

2006
 
264 
13.6 
2007
 
429,5 
16,7 
2008
 
561,6 
24,1 
2009
 
663,1 
23,7 
2010
 
719,6 
20,1 
2011
 
822,2 
22,1 
2012
 
921,8 
22,4 
Cəmi:
 
4465,0
 
100 
 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  dövlət  büdcəsinin  gəlir 
hissəsinin formalaşmasında gömrük ödənişlərinin xüsusi çəkisi 
2004-cü  ildə  3,2%,  2005-ci  ildə  4,3%  olduğu  halda,  2008-ci 
ildə  24,1%,  2009-cu  ildə  23,7%,  2010-cu  ildə  20,1%,  2011-ci 
ildə isə 22,1% təşkil etmiş və 2012-ci ildə 2004-cü ilə nisbətən 
7 dəfə artmışdır. 
Göründüyü  kimi,  son  illərdə  fiskal  («Fisk»  latın  sözü 
olub,  «zənbil»  deməkdir.  Qədim  Romada  vergi  və  rüsumların 
cəmləşdiyi mərkəz fisk adlanırdı) siyasət sahəsində funksiyalar 
uğurla yerinə yetirilmişdir. 

---

88 
 
2012-ci  ildə  dövlət  büdcəsinə  921,8  milyard  manat  və 
ya  2007-ci  illə  müqayisədə  2,2  dəfə  çox  gömrük  vergi  və 
rüsumları köçürülmüşdür. Büdcə gəlirlərində gömrük vergi və 
rüsumlarının xüsusi çəkisi 2007-ci ildəki 16,7 faizdən 2012-ci 
ildə təxminən 22,4 faizə qalxmışdır. 
Məhz  hökumət  tərəfindən  qarşıya  qoyulmuş  fiskal 
məsələlərin  həllində  -  proqnozlaşdırılmış  vəsaitin  dövlət  büd-
cəsinə keçirilməsində  gömrük orqanlarının rolu da az deyildir. 
Belə ki, son ilin məlumatına görə büdcənin mədaxil hissəsinin 
formalaşmasında hər 5 manatdan biri gömrüyün payına düşür. 
Bu  da  onunla  əlaqədardır  ki,  gömrük  hökumətin  incə,  yığcam 
və  eyni  zamanda  çox  kəskin  iqtisadi  tənzimləmə  alətlərindən 
biridir  və  bunun  köməyilə  müxtəlif  məsələləri  həll  etmək 
mümkündür. 
Bu  baxımdan  da  büdcədə  daxili  gəlirlər  çatışmadıqda 
gömrüyün  fiskal  funksiyası  - büdcəyə daha çox pul  vəsaitinin 
yığılması,  digər  tənzimləyici  və  mühafizə  funksiyalarından 
üstün olur. Bu hal isə milli iqtisadiyyat tam gücü ilə fəaliyyət 
göstərənə  qədər  davam  edə  bilər.  Xarakterizə  olunan  büdcə 
gəlirlərinə dair göstəricilərdə həmişə milli iqtisadiyyatın inkişaf 
səviyyəsi və fiskal sferada hökumət tərəfindən həyata keçirilən 
məsələlər öz əksini tapır. 
Göstərilən  nəticələr  gömrük  işi  sahəsində  kadrların 
hazırlanması  və  ixtisas  səviyyəsinin  yüksəldilməsi,  xidməti 
intizamın  möhkəmləndirilməsi,  gömrük  nəzarəti  formalarının 
unifikasiyası, yeni mütərəqqi tarif dərəcələrinin tətbiqi, gömrük 
orqanlarının  maddi-texniki  bazasının  yaxşılaşdırılması,  yeni 
texniki-nəzarət  vasitələrinin  tətbiqi,  gömrük  strukturlarının 
modernləşdirilməsi,  idarəetmə  prosesində  yeni  metodların 
tətbiqi və s. nəticəsində əldə olunmuşdur. 
Müqayisə
;
 məqsədilə qeyd etmək lazımdır ki, büdcənin 
gəlir  hissəsinin  formalaşmasında  Rusiya  Federasiyasında 
gömrüyün payı hər bir
;
  rublda,  -  38  qəpik,  Amerika  Birləşmiş 

---

89 
 
Ştatlarında-isə  ümumi  federal  büdcə  gəlirlərində  bir  faiz, 
Avropa  Birliyi  ölkələrində  isə  bu  göstərici  18-25%  arasında 
variasiya edir. 
Azərbaycanın  gömrük  xidməti  bazar  iqtisadiyyatının 
prinsipləri  yə  Ümumdünya  Gömrük  Təşkilatının  tövsiyələri 
əsasında  fəaliyyət  göstərir.  Onun  təşəkkül  tapmasında  dün-
yanın qabaqcıl ölkələrinin təcrübəsindən geniş istifadə olunur. 
Hal-hazırda  Azərbaycanın  milli  gömrük  xidməti 
çoxfunksiyalı  orqandır  və  mürəkkəb  maliyyə  kompleksindən 
ibarət  bir  sistem  olub  xarici  iqtisadi  fəaliyyətə,  o  cümlədən 
xarici ticarət əməliyyatlarına kompleks nəzarəti həyata keçirir. 
Məhz  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  siyasəti 
iqtisadiyyatın  dövlət  tənzimlənməsinin  mühüm  sistemlərindən 
biridir. Gömrük sisteminin əsas məqsədi Azərbaycanın strateji 
milli  dövlət  maraqlarının  təmin  edilməsi,  ölkənin  milli 
iqtisadiyyatının və sosial iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi 
və  rəqabət  qabiliyyətinin  stimullaşdırılması  əsasında  ölkənin 
iqtisadi  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi,  xarici  iqtisadi 
fəaliyyət üçün əlverişli şərait yaradılmasından ibarətdir. 
Azərbaycanda gömrük xidmətinin inkişafı ölkənin inki-
şaf  səviyyəsindən  və  onun  dünyadakı  vəziyyətindən  asılıdır. 
Ölkənin  iqtisadi  potensialı  artdıqca  o  da  təkmilləşir.  1991-ci 
ilin  18  oktyabrında  «Azərbaycanın  dövlət  müstəqilliyi 
haqqında»  konstitusiya  aktının  qəbul  edilməsi  ilə  ölkəmizin 
tarixində  yeni  dövr  -  siyasi  və  iqtisadi  cəhətdən  müstəqil 
inkişaf dövrü başlamışdır. 
Tarixən  qısa  bir  dövr  ərzində  isə  Azərbaycanda 
demokratik,  hüquqi,  dünyəvi  dövlət  qurulmuş,  onun  dövlət 
atributları  yaradılmışdır.  Respublikamız  bazar  iqtisadiyyatı 
yolu ilə inamla irəliləyir, yeni inkişaf dövrünü yaşayır. 
Azərbaycan Respublikası Prezidenti H.Əliyev Azərbay-
can  Respublikasının  dövlət  müstəqilliyinin  10-cu  ildönümünə 
həsr  olunmuş  təntənəli  mərasimdə  demişdir:  «On  il  ərzində 

---

90 
 
Azərbaycan  xalqı  bəyan  etdiyi  demokratik,  hüquqi,  dünyəvi 
dövlət  qurubdur,  onun  təsisatlarını  yaradıbdır.  Bu  dövlətin 
yaşaması  üçün,  inkişaf  etməsi  üçün  çoxsaylı  qanunlar  qəbul 
edibdir.  Bazar  iqtisadiyyatı  yolu  ilə  gedərək  bütün  sahələrdə 
islahatlar aparıb və bu islahatların nəticəsinə nail olubdur. On il 
müddətində  Azərbaycan  dünya  miqyasında  özünə  layiq  yerini 
tutubdur,  bütün  beynəlxalq  təşkilatlarda  təmsil  olunur. 
Dünyanın  bütün  ölkələri  ilə  diplomatik  əlaqələr  yaradıb,  bir 
çox ölkələrlə qarşılıqlı faydalı, çox uğurlu əməkdaşlıq edir. Bu 
on  il  bizim  xalqımızın  çoxəsrlik  həyatında  ən  böyük  tarixi 
hadisədir, ən qiymətli nemətdir». 
Müstəqillik  əldə  etdikdən  sonra  ölkə  iqtisadiyyatının 
başqa  sahələrində  olduğu  kimi,  Azərbaycan  xarici  ölkələrlə 
ticarət  əlaqələrində  də  əhəmiyyətli  nəticələrə  nail  olmuşdur. 
Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliy-
yətinin  iqtisadiyyatın  müasir  tələblərinə  uyğun  qurulması  və 
idxal-ixrac  əməliyyatlarının  dövlət  tərəfindən  tənzimlənməsi 
nəticəsində  Azərbaycan  ticarət  dövriyyəsinin  həcmi  və  bu 
münasibətdə ölkələrin sayı da artmışdır. 1992-ci ildə respubli-
kamızla idxal-ixrac əməliyyatları keçirən ölkələrin sayı 2 dəfə-
dən çox, ticarət  dövriyyəsinin həcmi 20,7%, o cümlədən idxal 
24,7%, ixrac 17,6% artmışdır.