5.4. Xarici ticarət əlaqələrində gömrük nəzarəti
Məlumdur ki, gömrük nəzarətinin müxtəlif formaları var
və onlardan biri də «gömrük statistik nəzarəti və təhlil»
formasıdır.
Bu nəzarət funksiyası gömrük statistikasına aid olmaqla
xarici ticarət dövriyyəsi, sərnişin dövriyyəsi, xüsusi nəzarət
obyektlərini (bəyanetmənin, gömrük ödənişlərinin, valyuta
nəzarətinin, müsadirə olunmuş malların, beynəlxalq poçt
91
göndərişlərinin və s.) əhatə etməklə, o əksini «gömrük statistik
nəzarəti və təhlil» formasında tapır.
Gömrük statistikasının nəzarət və təhlil obyektlərinin
strukturu aşağıdakı şəkildə təsvir olunan sxem üzrə verilir:
Ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi idxal və ixrac olunan
malların miqdar və dəyər vahidilə ifadəsindən, habelə idxal və
ixracın coğrafi istiqamətindən («mal-ölkə», «ölkə-mal») ibarət-
dir.
Bu dövriyyəyə statistik nəzarət xarici ticarətin gömrük
statistikası əsasında aparılır və Azərbaycan Respublikasının
xarici ticarətinin gömrük statistikası onun gömrük ərazisində
qüvvədə olan hüquqi-normativ aktlarla tənzimlənir. Digər
ölkələrlə ticarət-iqtisadi münasibətlərin vəziyyətini və ümumi
dinamikasını təhlil etməklə aşağıdakı məsələləri həll edir:
- Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən
malların və digər əşyaların keçirilməsi haqqında məlumatların
uçotunun tam və düzgün aparılmasını;
- Məlumat təminatı və məlumat bankının yaradılmasını;
- respublikanın xarici iqtisadi siyasətinin müəyyən
edilməsi və təkmilləşdirilməsi üçün;
- dövlət idarəetmə orqanları və digər strukturların
özlərinin funksiyalarına aid səlahiyyətləri daxilində müvafiq
qərarların qəbul edilməsi üçün;
- icra hakimiyyəti orqanlarında, dövlətlərarası ticarət
danışıqları və operativ-kommersiya işi üzrə materialların
hazırlanması üçün;
92
- xarici ticarət əlaqələrində tarif və qeyri-tarif tənzim-
lənməsi tədbirlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət üçün;
- daxili bazar konyukturunun təhlili üçün;
- valyuta nəzarəti tədbirlərinin aparılması üçün;
- ticarət və tədiyə balansının ayrı-ayrı maddələrinin tər-
tib edilməsi üçün;
- xarici ticarətin inkişaf meyllərinin, ixrac və idxal
strukturunun mal axınının dinamikasının və s. təhlili üçün.
Azərbaycan Respublikasının gömrük statistikasında
xarici ticarət üzrə uçotun «ümumi» sistemi əsasında malların
idxal və ixracının uçotu aparılır. Bu zaman respublikanın
gömrük ərazisinə gətirilən və ya bu ərazidən aparılan bütün
mallar uçota alınır.
Gömrük statistikasının «ümumi» uçot sistemində
aşağıdakı kateqoriyadan olan mallar nəzərə alınır:
Azərbaycan Respublikasına mal gətirmədə:
- sərbəst dövriyyə üçün gətirilmiş mallar;
- təkrar idxal olunmuş mallar;
- gömrük ərazisində emal etmək üçün gətirilmiş mallar;
- gömrük ərazisindən kənarda emal edildikdən sonra
gətirilmiş mallar;
- gömrük nəzarəti altında emal etmək üçün gətirilmiş
mallar;
- Azərbaycan Respublikası ərazisinə təkrar ixrac rejimi-
nə müvafiq gətirilmiş mallar;
- Azərbaycan Respublikasının dövlət ərazisinə azad
ticarət zonası və sərbəst anbarlara gətirilmiş mallar;
- sahibi tərəfindən dövlətin xeyrinə imtina edilən
mallar;
- rüsumsuz ticarət mağazalarına gətirilmiş xarici mallar;
- bir il və ondan çox müddətə respublikanın ərazisinə
müvəqqəti gətirilmiş mallar.
Azərbaycan Respublikasından mal göndərmədə:
93
- ixrac-gömrük rejiminə müvafiq olaraq göndərilmiş
mallar;
- sərbəst dövriyyə üçün gətirilmiş, sonradan isə ixrac-
gömrük rejiminə müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasından
göndərilmiş mallar;
- gömrük ərazisində emal edildikdən sonra göndərilmiş
mallar;
- gömrük nəzarəti altında emal edildikdən sonra göndə-
rilmiş mallar;
- gömrük ərazisindən kənar emal edilmək üçün
göndərilmiş mallar;
- Azərbaycan Respublikası ərazisindən təkrar ixrac reji-
minə müvafiq göndərilmiş mallar;
- Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara azad
ticarət zonası və sərbəst anbarlardan göndərilmiş mallar;
- rüsumsuz ticarət mağazalarından, Azərbaycan
Respublikasının ərazisindən kənara göndərilmiş Azərbaycan və
xarici ölkə malları;
- bir il və ondan çox müddətə respublikanın ərazisindən
müvəqqəti göndərilmiş mallar;
Lakin aşağıdakı gömrük rejimləri altında yerləşdirilən
malların uçotu xarici ticarətin gömrük statistikasında nəzərə
alınmır:
- Azərbaycan Respublikası ərazisindən tranzitlə keçən
mallar;
- gömrük anbarı rejimi altında yerləşdirilən mallar;
- bir il və ondan çox icarə müddətinə malik və bu
müddət istisna olmaqla, müvəqqəti idxal (ixrac) rejimi altında
gətirilmiş (aparılmış) mallar;
- Azərbaycan Respublikası ərazisində məhv etmə
rejiminə uyğun olaraq məhv edilən xarici mallar;
94
- aparılması nəzərdə tutulan və şəxs tərəfindən dövlətin
xeyrinə maldan imtina gömrük rejimi və məhv etmə gömrük
rejimi altında yerləşdirilərək məhv edilən mallar.
Digər tərəfdən isə aşağıdakı mallar qrupu da nəzərə
alınmır:
- tədavüldə olan və bank müəssisələrinin qarşılıqlı he-
sablaşmaları tənzimləmək üçün mübadilə etdikləri valyuta (o
cümlədən monetar qızıl);
- girov əşyaları və öhdəliyi təmin edən digər vasitələr;
- dəyəri statistik müşahidə həddini (statistik poroq)
keçməyən mallar;
- Maliyyə Nazirliyi və ya Mərkəzi Bankın təsdiqedici
sənədi əsasında gətirilən qanuni tədiyyə vasitələrindən olan
valyuta banknotları, rəsmi dövlət sənəd blankları, habelə
vətəndaş pasportları və qiymətli kağızlar;
- xarici ölkələrin, beynəlxalq dövlətlərarası təşkilatların,
bu təşkilatların xarici ölkə nümayəndəliklərinin, diplomatik və
konsulluq nümayəndəliklərin rəsmi (xidməti) istifadələri üçün
olan mallar; dövlət başçısına, dövlət orqanlarına, hökumət və
parlament üzvlərinə verilən hədiyyələr;
- Azərbaycan Respublikasının xaricdəki nümayəndə-
likləri üçün gömrük ərazisindən çıxarılan mallar. Xarici inves-
tisiyaya qoyulmuş müəssisələrinin əcnəbi işçilərinin yalnız öz
ehtiyacları üçün Azərbaycan Respublikasına gətirdikləri əmlak.
Dostları ilə paylaş: |