QəRİbov asəF ƏZİzov anar

178 
 
lədə  qeyd edilsin  ki,  əmtəənin  qarşılıqlı alışına dair  əlavə mü-
qavilə  üzrə  ixracçıya  hansı  əmtəələr,  hansı  şərtlərlə  və  hansı 
qiymətlərlə göndərilə bilər. 
III  variant.  Əsas  ixracçı  və  əsas  idxalçı  bağladıqları 
alqı-satqı  müqaviləsində  nəzərdə  tuturlar  ki,  əsas  idxalçı 
əmtəələrin  göndərildiyini  təsdiq  edən  sənədlərin  müqabilində 
əmtəələrin haqqını tam, əsas ixracçı isə razılaşdırılmış müddət-
dən  gec  olmayaraq  qarşılıqlı  əmtəələrin  haqqını ya  tam,  ya  da 
qismən ödəyəcəkdir. 
Bu  variantda  əsas  idxalçı  öz  mənafeyinin  qorunmasını 
təmin etmək üçün əsas ixraççıdan tələb edə bilər ki, o, göndər-
diyi sənədlər dəsti ilə birlikdə qarşılıqlı əmtəələri alacağına dair 
geri  çağırıla  bilinməyən  maliyyə  zəmanəti  versin.  Maliyyə 
zəmanətinin  həcmi  əmtəələrin  qarşılıqlı  alışı  üzrə  müqavilə 
məbləğinin  20,0%-dən  az  olmamalıdır  (təcrübədə  bu  məbləğ 
əsasən 30,0% çivarında tələb olunur). 
Bu  variantda  II  variantda  qeyd  edilən  2-ci  tövsiyə  də 
nəzərə alınmalıdır. 
Əmtəələrin  (malların)  qarşılıqlı  alışı  üzrə  müqavilələr 
başqa şərtlər üzrə də imzalana bilər. 
 
11.3. Barter əməliyyatları 
 
Barter  əməliyyatları  qarşılıqlı  ticarətin  müxtəlif  növlə-
rindən  biridir.  Barter  əməliyyatları  əmtəələrin  valyutasız  ekvi-
valent mübadiləsidir. 
Əmtəələrin beynəlxalq mübadilələrin ekvivalentliyi mü-
badilə edilən əmtəələrin dünya qiymətləri ilə müəyyən edilmiş 
dəyərlərinin  bərabərliyi,  ölkədaxilində  isə  -  orta  topdansatış 
qiymətləri əsasında müəyyən edilir. 
Mübadilə  edilən  əmtəələrin  dəyərinin  vahid  valyuta  ilə 
müəyyən edilməsi gömrük tariflərinin, vergilərin və yığımların 
hesablanması, valyuta nəzarətinin, nəqliyyat sığortalanmasının, 

---

179 
 
mümkün itkilərin və onların ödənilməsinin, cərimə sanksiyala-
rının hesablanmasının və ödənilməsinin, əmtəələrin qiymətinin 
mümkün  aşağı  salınmasının  və  s.  həyata  keçirilməsi  üçün 
lazımdır. 
Barter  müqavilələri  öz  quruluşu  və  məzmununa  görə, 
tərəflərin qarşılıqlı münasibətlərinin  bütün  özünəməxsus xüsu-
siyyətləri  ilə  yanaşı,  alqı-satqı  müqavilələrinin  qoşalaşmış 
forması kimi təsvir edilə bilər. 
Barter müqaviləsində tərəflərin müəyyən edilməsi onun-
la fərqlənir ki, onların hər ikisi eyni zamanda həm alıcı, həm də 
satıcıdır. Ona  görə də müqavilədə  yalnız firmaların adı  göstə-
rilir.  Tərəflərin  hansı  birinin  əmtəəni  ilk  tədarük  edəcəyi  mə-
lumdursa,  onda  müqavilədə  "birinci  tədarükçü",  "ikinci  təda-
rükçü" anlayışları tətbiq edilə bilər. 
Müqavilənin  predmeti  əmtəələrin  adı,  qısa  xüsusiy-
yətləri,  hər  tərəfin  tədarük  edəcəyi  fiziki  həcmi  göstərilməklə 
tərəflərin  öhdəliklərini  müəyyən  edir.  Əgər  mübadilənin  pred-
metini bir neçə əmtəə təşkil edərsə, onda əlavə edilmiş siyahıya 
istinad  edilməlidir.  Bu  bölmədə  həmçinin  malların  göndəril-
məsinin bazis şərtləri də  qeyd edilir (malların göndərilməsinin 
bazis şərtləri tərəflərin hər biri üçün müxtəlif ola bilər). 
Barter  müqaviləsinin  qiymətləri  əvvəlcə  -  eyni  bazis 
şərtləri əsasında müəyyənləşdirilir, bundan sonra konkret təda-
rük prosesindən asılı olaraq ona düzəlişlər edilir. 
Müqavilənin  ümumi  məbləğini  tərəflər,  bazis  şərtlərini 
nəzərə alan düzəlişlər edildikdən sonra, hesablayırlar. Qarşılıqlı 
tədarükün  miqdarı  elə  müəyyənləşdirilir  ki,  onların  məbləği 
eyni  olsun.  Tərəflərin  hər  biri,  heç  bir  qarşılıqlı  hesablaşma 
olmadan, öz ölkələrində gömrük tariflərini, vergiləri və yığım-
ları ödəyirlər. 
Əmtəələrin miqdarı, göndərilmə müddəti, çeşidi, keyfiy-
yəti  üzrə  iradların  irəli  sürülməsi  qaydaları,  eləcə  də,  barter 
müqaviləsi üzrə öhdəliklər lazımınca yerinə yetirilmədiyi halda 

---

180 
 
zərərin və cərimə sanksiyalarının hesablanması metodu alqı-satqı 
müqavilələrində olduğu kimidir. 
Zərərlərin və cərimələrin hesablaması. Barter müqavilə-
lərində  nəzərdə  tutula  bilər  ki,  tərəflər  sübut  edilmiş  zərərləri 
və  hesablanmış  cərimə  sanksiyalarmı  pul  formasında  ödəyə-
cəklər.  Əgər  barter  müqaviləsində  belə  şərt  nəzərdə  tutulmasa 
onda  zərərlərin  və  hesablanmış  cərimə  sanksiyalarının  ödənil-
məsi  barədə  tərəflər  arasında  müxtəlif  yanaşmalar  meydana 
çıxa bilər. 
Barter  müqavilələrində  qarşılıqlı  öhdəliklərin  yerinə 
yetirilməsi,  əmtəələrin  qarşılıqlı  tədarükü  ilə  yanaşı,  müəyyən 
işlərin yerinə yetirilməsi, xidmətlərin göstərilməsi, intellektual 
fəaliyyətin  nəticələrinə  hüququn  ötürülməsi  və  s.  yolu  ilə  də 
həyata keçirilə bilər. 
Barter  müqaviləsinin  digər  şərtlərinin  tərtibi  və  razıla-
şdırılması alqı-satqı müqavilələrindəki kimidir. 
 
11.4. Qarşılıqlı əvəzetmə əməliyyatları 
 
Qarşılıqlı  əvəzetmə  əməliyyatlarının  əsas  məzmunu 
istehsal avadanlığının kommersiya krediti şərtləri əsasında satı-
şı zamanı borcun, alınmış avadanlıqdan istifadə etməklə isteh-
sal edilmiş məhsulla ödənilməsi təşkil edir. 
XX  əsrin  60-70-ci  illərində  keçmiş  Sovet  İttifaqı 
qarşılıqlı  əvəzetmə  əməliyyatları  əsasında  bir  çox  iri layihələr 
həyata  keçirmiş  və  bunun  əsasında  çox  yeni  istehsal  sahələri 
yaratmağa  və  inkişaf  etdirməyə  nail  olmuşdu.  Buna  misal 
olaraq Qərbi Avropa ölkələrinin şirkətləri ilə imzalanmış “qaz-
boru”  qarşılıqlı  əvəzetmə  razılaşmasını  göstərmək  olar.  Bu 
razılaşmaya  əsasən  Sovet  İttifaqı  həmin  şirkətlərə  verilən  qaz 
əvəzinə  alınan  borular  əsasında  dünyada  ən  iri  neft-qaz-boru 
şəbəkəsini yaratmağa nail olmuşdu. 

---