Qo’qon xonligi madaniyati

9-mavzu: Rossiya imperiyasining Turkistondagi mustamlakachilik siyosati va 
unga qarshi kurash. Jadidchilik. 
 
Reja: 
1. Turkistonning Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi. Mustamlakachilik 
idora usulining joriy etilishi. 
2. Turkiston general-gubernatorligi. Mustamlakachilik boshqaruv tizimi. 
3. Turkiston xalqlarining mustamlakachilikka qarshi milliy-ozodlik kurashlari. 

4. Turkistonda jadidlar harakatining vujudga kelishi, ularning islohotchilik 
faoliyati. 

Tayanch so’z va iboralar: 
«Sharqni egalla» siyosati. Rossiya harbiy ekspeditsiyalari. Angliya-Rossiya raqobati. 
Harbiy istehkomlar. Oqmasjid qal’asi. Toshkentga hujum. Mulla Alimqul. Turkiston 
general-gubernatorligi. Fon Kaufman. «Yarim podsho». Zirabuloq jangi. Samarqand 
qo’zg’oloni. Vassal. Xivaga yurish. Gandimiyon shartnomasi. Qo’qon xonligining 
tugatilishi. Boshqaruv tizimi. Mustamlakachilik siyosati. Toshkent qo’zg’oloni. “Vabo 
isyoni”. Dukchi eshon. 1916-yilgi qo’zg’olon. Jadidchilik. Mahmudxo’ja Behbudiy. 

1.TURKISTONNING ROSSIYA IMPERIYASI TOMONIDAN BOSIB 
OLINISHI. MUSTAMLAKACHILIK IDORA USULINING JORIY ETILISHI 

Turkiy xalqlar yashovchi bepoyon hududlarni bosib olish Rossiya podshohlarining 

azaliy orzusi edi. Bu boradagi amaliy harakat Ivan Grozniy zamonidan boshlangan edi. U 
Qozon (1552), Astraxan (1556), Sibir (1581-1590) xonliklarini bosib oladi va endi 
Turkiston to’g’risida ma’lumotlar to’plashga kirishadi. Shu maqsadda 1558-1559-yillarda 
Antoni Jenkinson boshliq elchilarni Buxoroga yuborib josuslik ma’lumotlari to’plagani 
ma’lum. Rusiya hukumati XVII asr davomida 9-marta elchi yuborib, Buxoro va Xiva 
xonliklarining iqtisodiy va harbiy ahvolini o’rganadi. 
«Sharqni egalla» siyosati. Rossiya podshohi Pyotr I zamonida (1689-1725) «Sharqni 
egalla» siyosati yuritildi. Bu siyosatning tarkibiy qismlaridan biri Turkistonni egallash 
edi. Turkistonni bosib olish rejasi tuzildi. Xiva, Buxoro, Qo’qon xonliklarining g’arbiy, 
shimoliy, sharqiy chegaralarida harbiy istehkomlar qurish, xonliklarni Rossiya tobeligiga 
olish maqsadida katta harbiy ekspeditsiyalar uyushtirildi. 1715-yilda sharqiy chegaralarda 
Buxgolts rahbarligida, 1716-1717-yillarda Xiva xonligida Bekovich-Cherkasskiy 
rahbarligida harbiy ekspeditsiyalar tajovuzkorona harakat qildilar. 1721-1724-yillarda 
Florio Beneveni boshliq elchilar Buxoroda josuslik faoliyatini yuritdi. XVIII asr 
davomida Rus davlati qozoq va qirg’izlarning Kichik Juz, O’rta Juz, Katta Juz hududlarini 
o’ziga bo’ysundirib, ularning hududida o’zbek xonliklariga bostirib borishda foydalanish 
maqsadida 46 ta katta va 96 ta kichikroq harbiy qal’a va istehkomlar qurdiradi, ularga 
qo’shinlarini joylashtiradi.