Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

əbəs, əlavə, əlac, əməl, ətraf, əxlaq, əhali, əhval, zəif, zəmanə, 

zərər, zəhmət, insan, ixtiyar, layiq, ləzzət, meyit, meyil, məz-

mun, məktub, məlum, mərhəmət, məsəl

,  

məsləhət, məhəbbət, 

məşğul, məşhur, müəllim, nəsihət, razı, təlim, tərif

, 

fələk, xeyli, 

xərc, halva, heyvan, həyət, hələ, cəld, şey, şe`r, şərt, şəxs (ə r  

ə b), asan, bağ, betər, bənd, bəhanə, dərə, dərd, divar, dost, 

ziyan,  kəllə, kənar, manat, meyvə, pəncərə, pərdə, pul,  heç, 

can, cavan, şad, şirin (

f a r s

)

44

  və s.  sözləri geniş kütlə mənşə 

fərqinə varmadan öz ünsiyyətinə daxil edir, bu sözlərin ifadə etdiyi 

anlayışların başqa sözlərlə ifadəsinə ehtiyac duyulmur.

Zəruri və təbii  ünsiyyət vahidlərinə çevrilmiş bu cür ərəb və 

fars  sözlərinin  xeyli   hissəsi   dilimizdə  sabit   semantik  xüsusiyyətə 

malik   olmaqla   yanaşı,   fonetik   cəhətdən   də   sığallanmış,   ahəng 

qanununun tələbləri əsasında dəyişərək, tələffüz tərzinə görə də 

azərbaycancalaşmışdır:  

adam, axır, dövlət, zalım, zaman, kağız, 

kəlmə,   lazım,   məsələ,   sual,   fayda,   xarab,   hava,   halal,   haram, 

cavab

 (ə r ə b)

,  ayna, damaq, dənə, küçə, köhnə, şəhər 

(f a r s) 

və s. Bu qrupa daxil olan sözlər mənşə dildə başqa cür yazılıb, 

başqa cür tələffüz olunduğu halda, semantik və fonetik qanunlar 

əsasında sığallanaraq dilimizin təbiətinə uyğunlaşmışdır.

Pyesin dilindəki ərəb və fars sözlərinin  bir qismi formaca 

mənşə   dildəkindən   fərqlənmir,   Azərbaycan   dili   qaydalarına   da 

uyğun   gəlir:  

müddət,   nəfəs,   nəfər,   səbəb,   səfeh,   qəfəs, 

qəflətən, söhbət, tərəf, xəbər, hazır,  həkim,  hörmət,  şəfəq

 (ə r 

ə b), 

vadar, hünər, kisə

 (f a r s) və s. Bu sözlər mənşə dillərdə 

də əsasən  bu   cür   yazılır   və  bu  cür   tələffüz  olunur.   Semantik 

uyğunlaşma belə sözlərə də aiddir.

Pyesdə   işlənmiş   ərəb   və   fars   mənşəli   sözlər   içərisində 

dilimizin   fonetik   qanunlarına   tabe   olmayan,   ahəng   qanununa 

44

 

 

 

 

 

 

 

Яряб вя фарс мяншяли сюзляр груплашдырыларкян ясасян 

 

ашаьыдакы лцьятляр

 

дян ис

 

:  

тифадя едилмишдир . .              .

Л З Б у д а г о в  

 

 

-

Сравнительный словарь турецко татарс

 

. 

-

.

ких наречий Санкт Петербург  

I - 1869. II–1871;              

М и р з а А б     

д у л            

л а Г а ф         . 

-

ф а р о в Персидско русский 

,  

 

словарь том I.   .,   1927;

М

 

-

 

.  

,   1945;

Турецко русский словарь Москва

 

 

 

 

 

   

 

 

Азярбайъан ядяби дилиндя ишлянян яряб вя фарс сюзляринин гыса 

. 

  . .

, 

, 1960    .

лцьяти Редактору Ъ Ф Баьыров Бакы

вя с

118

---

uyğun gəlməyən sözlər də vardır: 

arif,  bəla, müqabil, övlad, rəşa-

dət, sakit, saniyə, sahib, səxavət, təmənna, təravət, fincan, xalis, 

xəcalət, xülasə, halət 

(ə r ə b

),

 

nazik, nalə, nişan,  peşiman, rəftar, 

fəryad

 (f a r s) və s. 

Müəllif bəzən tarixi-ənənəvi prinsipə əməl edərək, bir qrup 

sözün   mənşə   dildəki   yazılış   tərzini   olduğu   kimi   saxlamışdır. 

Məsələn:  

vəqt,   əql,   ə`dəd,   əhməq,   keyf,   kəbab,   rahət,   saət, 

səlamət, sən`ət, təməh, fəqir, də`va, xəl`ət, sənduk

 (ə r ə b), 

pişə,   xorus

  (f   a   r   s)   və   s.   Şübhəsiz,   bu   hal   ərəb   əlifbasının 

mühafizəkarlığı   ilə   əlaqədardır   və   əsərin   yazıldığı   dövrdə   də 

həmin sözlər indiki kimi  

vaxt, ağıl, ədəd, axmaq, kef, kabab, 

rahat, saat, salamat, sənət, tamah, fağır, dava, xələt, sandıq, 

peşə,   xoruz

  şəklində   tələffüz   edilmişdir.   Bunu   bəzi   sözlərin 

yazılışındakı   ikilik   də   subut   edir.   Belə   ki   əsərdə   həm  

ğeyri, 

ğəzəb, əmma  

sözlərinə, həm də bunların  

qeyri, qəzəb, amma 

şəklində yazılışına təsadüf edilir.

Qeyd etdiyimiz sözlər uzun müddət klassik ədəbiyyatımızda 

böyük   söz   sənətkarlarının   dilində   işlənərək   cilalanmış   və   dilin 

malı olmuşdur. Bunların alınma tarixini müəyyənləşdirmədən də 

demək mümkündür ki, burada dilimizə yabançı ünsür yoxdur və 

həmin sözlər dilin təbii, zəruri ifadə vasitələri sırasına keçmişdir. 

Bunlarla bərabər, pyesdə çox kiçik bir qrup təşkil edən

: qərz, 

əqdəm, əsbab, məriz, mübtəla, səba, vaqiə, mürəxxəs

 (ə r ə b), 

bad

  (f   a   r   s)   kimi   alınmalara   da   təsadüf   edilir   ki,   bugünkü 

orfoqrafiya lüğətində

45

 qeyd olunmalarına baxmayaraq, bu sözlər 

işlənmə   dairəsinə   görə   son   dərəcə   məhdudlaşmış   və 

köhnəlmişdir. Bu, hər şeydən əvvəl, onunla əlaqədardır ki,  hə-

min sözlərin müasir ədəbi dilimizdə geniş dairədə işlənən

 borc, 

qabaq,   şey,   xəstəlik,   tutulmuş,   səhər   yeli,   yuxu,   azad,   külək 

kimi qarşılıqları vardır. İşlənmə dairəsinin məhdudluğuna  görə 

həmin sözlərə yaxın bir qrupu təşkil edən 

aqil, adil, təğyir, təhrif, 

təşrif, şövkət, vücud, əyyam

  (ə r ə b),  

ruzigar

  (f a r s) kimi 

sözlər   isə   əsasən   kitab   dilində   sabitləşmişdir.   Pyesdə:

  əta, 

müşarileyh, müstəte, səlim, fariğ, cəbərrut

 (ə r ə b), 

xub, nam, 

45

 

.: 

 

 

 

. 

 

Бах Азярбайъан дилинин орфографийа лцьяти Азярбайъан ССР 

-

 

ЕА нын няшрий

, 

, 1960.

йаты Бакы

119

---