Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Söz ortasında «n» səsinin düşməsi: 

ta:rı, hö:kürmək

;

Bəzi ərəb sözlərinin ilk hecasındakı «v» səsinin düşməsi:  

o:qat, 

o:za

.

-dır

 xəbər şəkilçisinin son səsinin düşməsi:

 K o r d u yurdum, 

kor, kor…

 (37), 

…güllə dəyənə su  z ə r ə r d i

 (46) və s.

Bunlardan əlavə, mənsubiyyət şəkilçili isimlər hallanarkən 

yiyəlik halda «n» bitişdiricisi ilə yanaşı, «y» bitişdiricisindən də 

istifadə edilmiş (məsələn: 

ayağıyın biri

, 8, 

cibiyin ağzını

, 8), bəzi 

sözlər assimilyasiyaya uğramışdır.

Ədəbi dilimizdən fərqlənən bu cür fonetik xüsusiyyətlər, şüb-

həsiz, xalq dilinə məxsus səciyyəvi cəhətləri saxlamaq meylindən irəli 

gəlmişdir.

Pyesin dilindəki bəzi sözlər işlənmə dairəsinin coğrafi məh-

dudluğuna   görə   şivə   sözləri   qrupuna   daxildir.   Mənşə 

mənsubiyyəti  və  semantik imkanları  bu sözlərin  əsərin  dilində 

müəyyən üslubi keyfiyyətə malik olduğunu göstərir.

Həmzə   bəyin   dilindəki  

quylamaq

  sözü   «Orfoqrafiya 

lüğəti»ndə   (1960)   verilmiş  

quyulamaq  

və  

quyulanmaq 

sözlərindən   həm   məna,   həm   də   formaca   fərqlənir.   Əgər 

quyulamaq  

–   quyu   qazmaq,  

quyulanmaq

  –   öz-özünə   quyu, 

çuxur   əmələ   gəlmək   mənasını   verirsə,  

quylamaq

  –   dərinə 

tullamaq,   yerin   dərinliyinə   atmaq,   basdırmaq   mənasındadır: 

Allah qoysa, yenə hamınızı mən yerə quyluyacağam 

(8) Bu sözə 

«gizləmək»,   «ört-basdır   etmək»   mənalarında   Füzuli   rayonu 

şivələrində,

66

 

qluylanmax

  şəklində   «dərinə   getmək»,   «dərinə 

düşmək»   mənalarında   şimal-qərb

67

  şivələrində   də   təsadüf 

edilmişdir.

Şübhəsiz, bu söz müasir dilimizdəki 

quyu

 sözü ilə əlaqədardır. 

Lakin  

quylamaq

  sözündən   sözdüzəldici   şəkilçini   ayırdıqda   yalnız 

quy

  sözü   qalır   ki,   bu  da  müasir   ədəbi  dilimizdə   heç   bir   məna 

66

 

.:  .  .                . 

 

 

 

Бах И М М я м м я д о в Фцзули району шивяляринин лцьятиня 

.  . .

 

 

-

 

 

, 

даир М Ф Ахундов адына АДПИ нин елми ясярляри XI 

,

бурахылыш  

1961, 

. 125.

сящ

67

  .  .                . 

 

 

-

 

А Я Щ ц с е й н о в Азярбайъан дили шимал гярб шивяляри 

,  . .

 

 

-

 «

 

» , 

лцьяти В И Ленин адына АПИ нин Елми ясярляр и XI 

, 1964,

серийа

 

6, 

.118.

№ сящ

134

---

vermir.   Türk   dillərində   söz   köklərinin   təkhecalılığı   haqqında 

nəzəriyyəyə əsasən bu sözün qədim və ilkin lüğəvi vahidlərdən 

olduğunu güman etmək mümkündür. Şimal-qərb şivələrində quyu 

mənasında 

quy

 sözünün olması da bu gümanı artırır: 

Havuğartax 

dərin qIuy nəyinqa lazımdır? (

Kəpənəkçi).

68

Frazeoloji   vahid   tərkibində   işlənmiş 

yumrulmaq

  sözünə 

«dağılmaq»,   «yeksan   olmaq»   mənalarında   aşağıdakı   cümlədə 

rast   gəlirik:  

…yolu   yumrulmuş,   yoldan   dönüb   Nəcəf   bəyin 

yanına

. (28) Güman ki, sözün kökü  

yum

  felidir:  

-r

  ünsürü sifət 

düzəldən   şəkilçi   olub,   onun   vasitəsi   ilə   indi   ədəbi   dilimizdə 

işlənməyən  

yumur

  sifəti   (qırğız   dilində  

cumur

  sifəti   kimi

69

) 

düzəlmişdir.   Sonralar   bu   sözdən  

təngimək,   bayatımaq, 

turşumaq,   genimək

  və   s.   sözlərə   müvafiq   olaraq,   yenidən 

yumurumaq

  feli   əmələ gəlmiş və həmin söz canlı dildə yalnız 

qayıdış   növ   şəkilçisi   ilə   birgə   –  

yumrulmaq

  şəklində 

sabitləşmişdir.   Bu   söz   iki   fonetik   variantda   –  

yomrulmax   // 

yəmrilməx`

  şəkillərində   (izi   qalmamaq,   yeksan   olmaq,   külü 

sovrulmaq, tamamilə dağılmaq mənalarında) dilimizin şimal-qərb 

şivələrində də müşahidə edilmişdir.

70

Girləmək

  sözü   pyesdə   «izləmək»   və   «öldürmək   üçün 

fürsət axtarmaq» mənasındadır: 

…doğrudan da Kərim bunu çox 

girliyirdi.

  (43)   Bu   sözə   qərb   və   cənub   dialekt   və   şivələrində 

həmin   mənada   (

girrəməx`,   girələməx`

  şəkillərində)   indi   də 

təsadüf   edilir.   Quba   dialektində

 

girrəmağ

 

sözünün 

«dolandırmaq» mənası ilə yanaşı, «cana gətirmək» mənası da 

qeyd olunmuşdur.

71

 V.V.Radlov türk dilindəki 

qurla

 sözünü 

qur-

la

  şəklində kök və şəkilçiyə ayırmış, pyesdəki mənaya yaxın – 

birdən, qəflətən ölmək mənasında işləndiyini göstərmişdir.

Sırtalmaq

  – həyasızlaşmaq sözünün ifadə etdiyi mənaya 

yaxın  bir  mənadadır:  

…fağırı haqq yerə, nahaq yerə o qədər 

68

 

 

.

Йеня орада

69

  .             

Л Б у д а г о в. 

.., 

Сравнительный II, 

.384.

сящ

70

 

.:  .  .                . 

 

 

-

 

Бах А Я Щ ц с е й н о в Азярбайъан дили шимал гярб шивяляри 

,  . .

 

 

-

 «

 

» , 

лцьяти В И Ленин адына АПИ нин Елми ясярляр и XI 

, 1964,

серийа

 

1, 

.104.

№ сящ

71

  .                . 

 

, 

, 1961, 

.251.

Р Р ц с т я м о в Губа диалекти Бакы

сящ

135

---