Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

və yaşadığı dairənin lüğət vahidlərindən daha çox istifadə etməli 

olmuşdur.   Bu   onlara   obrazların   dilini   fərdiləşdirmək,   zəngin 

sinonim cərgələr vasitəsi ilə fikri daha obrazlı ifadə etmək kimi 

bədiilik prinsiplərinin tələblərinə görə də lazım idi.  Bunu təkcə 

Ə.Haqverdiyevin   ilk   dram   əsərlərinin   dilində   əsasən   Qarabağ 

dialektinə uyğun gələn xüsusiyyətlər deyil, C.Məmmədquluzadə-

nin   əsərlərindəki   Naxçıvan,

56

  inqilabçı   yazıçı   N.Nərimanovun 

əsərlərindəki Qazax-Borçalı

57

  şivə xüsusiyyətləri də təsdiq edir. 

Şivələrin   bədii   dilə   təsiri   bir   proses   kimi   indi   də   kəsilməmiş, 

məhəlli xüsusiyyətlərdən ədəbi dili zənginləşdirmə istiqamətində 

indi də istifadə olunur.

58

Onu   da     qeyd   etmək   lazımdır   ki,   Haqverdiyev   və   onun 

müasirləri şivə sözlərinə o dərəcədə yer verməmişlər ki, onların 

bədii əsərlərinin dili məhəlli xarakter daşısın, şivə ünsürlərindən 

istifadə edilərkən «məzəli duzluluq yox, artıq duzluluq – şorluq» 

(Ə.Dəmirçizadə) əmələ gəlsin; əksinə, canlı dilin orijinallığını və 

təbiiliyini   saxlamaq,   məhəlli   kolorit   əsasında   canlı   lövhə 

yaratmaq üçün onlar şivə sözlərindən qənaətlə istifadə etmişlər.

Əsərin ikinci nəşrində ədib şivə xüsusiyyətlərinin islahına 

çalışsa da, qərb dialekt və şivələrinə, xüsusən Qarabağ şivələrinə 

aid bəzi fonetik və leksik əlamətlər, onun üslubunun səciyyəvi 

cəhətləri kimi, pyesin dilində yenə də özünü saxlamışdır.

Ötəri   şəkildə   nəzərdən   keçirdiyimiz   bəzi   fonetik 

xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:

1.   Pyesdə   səslərin   tarixi   uyğunluğu   faktları   müşahidə 

olunur. İndi ədəbi  dilimizdə işlənən 

mişovul, qovmaq, ov, ovçu, 

qırqovul

 və s. sözlərə pyesdə 

mişavıl, qavmaq, av, avçı, qırqavul 

şəklində rast gəlirik.  

A  

∼

  o

  uyğunluğu, şübhəsiz, qədim tarixə 

malikdir. Təkcə 

av

  sözünə diqqət yetirmək kifayətdir. Bu sözün 

56

  .  .              .  

 

 

С Я В я л и й е в Ъялил Мяммядгулузадянин щекайяляриндя 

.  

.  

 

-

 

,  

 

диалектизмляр Азярб ССР ЕА нын хябярляри иътимаи елмляр 

, 1960,  4.

серийасы

№

57

  .  .                .  .

 

 

 

М Б М я м м я д о в Н Няримановун няср ясярляринин лексика 

 

вя фразеоло

, 

 

., 

, 1964, 

. 44-56.

эийасы намизядлик дис Бакы

сящ

58

  .

Г  К а з ы м о  . «

 

»  

 

,  . .

 

в Дяли Кцр цн дили щаггында В И Ленин адына 

-

 «

 

» , XI 

, 1970,  5, 

.50-55.

АПИ нин Елми ясярляр и

серийа

№ сящ

132

---

ilk səsi həm türk  dillərinin qədim yazılı abidələrində, həm bir sıra 

müasir türk dillərində, həm də Qarabağ şivələrində 

a

 ilə başlayır. 

Məsələn, Orxon-Yenisey abidələrinin dilində  

a

υ

,

59

  M.Kaşğaridə: 

a

υ

,

60

  Orta   Asiya   təfsirinin   dilində:  

a

υ

61

,   Əbu-Həyyanda:  

a

υ

62

, 

qırğız, qazax, sart, koman dillərində: 

a

υ

, ay

63

, türk dilində: 

a

υ

64

, 

türkmən dilində: 

a

υ

65

 və s.

Saitlə   bitən   bəzi   sözlərdən   sonra   «y»   səsi   ilə   başlayan 

şəkilçi gəldikdə açıq saitin  qapalı  saitlə  əvəz  olunması  özünü 

göstərir:    

Yurdu  itmiş,  inək  kimi ot  o t l u y u r

. (9) 

Adımı 

qoca qoyub məni y a x a l ı y ı b s ı n ı z

 (8) və s.

Yenə  

və  

genə

  sözlərində  

g  

∼

  y

  uyğunluğu   vardır:   17 

cümlədə

 genə

, yalnız bir cümlədə 

yenə 

işlənmişdir.

2. Yalnız surət dilində deyil, remarkalarda da rus dilindən 

alınmış və 

st, şq

 səsləri ilə başlayan sözlərin əvvəlində protetik 

«i»,   «u»   saitlərindən   biri   işlənmişdir   ki,   bu   da   sözlərin   canlı 

danışıq dilindən alınması haqqında fikri qətiləşdirir: 

istəkan, istul, 

işqab, işqol

.

3. Səciyyəvi fonetik hadisələrdən biri də sait uzanması ilə mü-

şayiət olunan səsdüşümüdür. Bu hadisə  

n, v, r

  səslərində nəzərə 

çarpır; məsələn:

59

  .  .          . 

 

 

.  .- .,

С Е М а л о в Памятники древнетюркской письменности М Л  

1951, сящ. 353 (

 

 

 

 

 

 

Тякрар олунан бязи ясярлярин адлары бундан сонра 

 

).

ихтисарла вериляъякдир

60

                            . 

 

-  

, 

,

М а щ м у д К а ш э а р и Диванц лцьат ит турк терчцмеси  

 

 

, 

 1, 

, 1939, 

.32.

ъевирен Бесим Аталай чилт Анкара

сящ

61

  .  .                . 

 

 

 

А К Б о р о в к о в Лексика среднеазиатского тефсира XII-XIII 

. 

, 1963,

вв Москва

 

.35.

сящ

62

      -           . 

 –   – 

   

   

, 

,

А б у щ а й й а н Китаб ал идрак ли лисан ал Атрак Истанбул  

1931, 

.7.

сящ

63

  .   .             .  

 

 

 

,  

.,   1.

В В Р а д л о в Опыт словаря тюркских наречий СПб

 

.66,636.

сящ

64

 

-

 

, 

, 1945,

Турецко русский словарь Москва

 

..47.

сящ

65

 

 

 

, 

, 1962, 

.13.

Тцркмен дилинин сюзлцги Ашгабат

сящ

133

---