Ġqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠBRAHĠMOVA AYSEL ġAKĠR qızı doktorant, Bakı Dövlət Universitetinin e-mail
- C.M.Keyns XÜLASƏ
- Açar sözlər
8 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 9 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 ĠQTĠSADĠYYAT 10 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 ĠBRAHĠMOVA AYSEL ġAKĠR qızı doktorant, Bakı Dövlət Universitetinin e-mail: aysel.shakirqizi@gmail.com UOT 330.8 MÜASĠR ĠQTĠSADĠYYAT VƏ ONA YENĠ BAXIġIN FORMALAġMASI: DAVRANIġ ĠQTĠSADĠYYATINA GĠRĠġ ―İqtisadiyyat mükəmməl zəka tələb edən sadə bir elmdir‖ C.M.Keyns XÜLASƏ Məqalədə iqtisad elminin müasir vəziyyəti və ona olan müxtəlif yanaşmalar öyrənilir. Eləcə də iqtisadiyyatın dəyişmə meyilləri və gələcək inkişafı haqqında iqtisadçıların fikirləri araşdırılır. Əsasən Nobel mükafatçılarının fikirlərinə üstünlük verilir. İqtisadiyyatın əsas məsələlərinə baxılır və nəticədə, ziddiyyətli amillər, eləcə də müasir dövr üçün aktual olan problemlər üzə çıxarılır. Ənənəvi iqtisadi nəzəriyyənin cavablandıra bilmədiyi məsələlər aşkara çıxarılır və yeni nəzəriyyə sayılan davranış iqtisadiyyatında cavablar axtarılır. Həqiqətənmi iqtisadi nəzəriyyənin dediyi kimi fərdlər rasionaldılarmı? İnsanlar əldə etdiklərini necə dəyərləndirirlər? Hansı formada insanlar böyuk dəyərə malik olmayanlara yuksək məbləğ verirlər? Davranış iqtisadiyyatı ənənəvi iqtisadiyyatın da problemlərini nəzərə almaqla bu kimi suallara psixoloji və sosioloji aspektləri iqtisadiyyata tətbiq edərək cavab verir. Açar sözlər: müasir iqtisadiyyat, seçim, alternativ dəyər, hipotez, davranışlar, davranış iqtisadiyyatı, dövlət və bazar, riyazi iqtisadiyyat, iqtisadi bərabərsizlik. Alfred Marşallın ―İqtisadiyyat cəmiyyətin adi həyat fəaliyyətinin öyrənilməsidir‖ fikri bu günümüzə qədər iqtisadiyyata verilən ən sadə və ən konkret təriflərdən biri olmuşdur. Müasir dövrdə iqtisadiyyatı öyrənmədən, az da olsa iqtisadi biliklərə sahib olmadan, demək olar ki, yaşamaq mümkün deyil. Gündəlik həyatımızda şəxsi tələbatımızdan irəli gələn saysız-hesabsız iqtisadi məsələləri həll etməli oluruq. Mağazaya gedəndə, bankdan kredit alanda, evimizi satarkən və ya restorana gedərkən biz istər-istəməz iqtisadi proseslərin iştirakçısına çevrilirik. (İstehlakçı davranışı, istehsalçı davranışı nəzəriyyələri təsadüfdən yaranmayıb). Bu 11 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 şəraitdə insanların maddi vəziyyəti iqtisadi proseslərdən, xüsusilə də qiymətlərin artım tempindən və inflyasiyadan, valyuta məzənnəsinin və faiz dərəcələrinin dəyişməsindən və s. bu kimi amillərdən asılı olur. Bütün bunlar cəmiyyətin iqtisadi həyatında mühüm rol oynayır. Müasir iqtisadiyyat formalaşanadək iqtisad elmi zəngin bir təkamül yolu keçmişdir. XX əsrdən başlayaraq ənənəvi klassik və neoklassik baxışlar dəyişikliyə məruz qalmış, yeni bir şəkil almağa başlamışdı. Bu dövrdə təkcə yeni iqtisadi nəzəriyyələr yaranmır, həm də iqtisad elminin fəlsəfəsində müəyyən dəyişikliklər baş verir. XX əsrin əvvəllərində məhdud resursların istifadəsi ilə əlaqədar yaranan nəzəriyyələr artıq əsrin axırlarında dərin, ciddi bir elmə çevrilir. Bir çox mühüm iqtisadi məsələlərdə müxtəlif fikir ayrılıqları yaranır. Nümunə kimi iqtisad elminin nəzəri və ya praktik xarakterinin üstünlüyü məsələsindəki fikir ayrılıqlarını göstərə bilərik. Bir çox iqtisadçılar hesab edirlər ki, nəzəriyyə proqnoz verməli və ya davranışı izah etməlidir. Vasili Leontyev bu barədə yazır: ―Nəzəriyyə-real sistemin necə işlədiyini başa düşməyə imkan verən konsepsiyaların işlənib hazırlanmasıdır. Bu sadəcə təşkilatlanmış prinsipdir, amma bir çox iqtisadçılar üçün o müstəqildir. Bu nöqteyi nəzərdən, insanların davranışı, eləcə də üstün tutmaları haqda konkret hipotezlər köməkçi rol oynayır.‖ [1] Müasir iqtisadiyyat resursların məhdud xarakter daşıdığını iddia edir və onların ailədə olduğu kimi, cəmiyyətdə də qənaətlə istifadə edib ədalətli bölmək lazım oldugunu bildirir. Digər tərəfdən insanın tələbatları məhdud deyil, əksinə sonsuzdur və bu iqtisadiyyatda ən böyük ziddiyyətlərdən biri hesab olunur. Cəmiyyət daxilində insanlar məhdud resurslar şəraitində bu tələbatlarını ödəmək üçün müxtəlif formalarda iqtisadi münasibətlər qurur və müxtəlif iqtisadi davranışlar sərgiləyirlər. Bu iqtisadi davranışların məqsədi isə maksimum mənfəət əldə etməkdir. Bəs bu necə baş verir? Biz artıq bilirik ki, insanın tələbatları onu iqtisadi davranışlara sövq edir. Bu iqtisadi davranışlar isə müxtəlif formalarda həyata keçirilir. İlk öncə həyatda daima insanlar seçimlə üzləşirlər. Çünki hər hansı bir qərar qəbul edilərkən alternativ varintlara da baxılır. Alternativ dəyəri yüksək olan bir işə başlamaq iqtisadi cəhətdən səmərəsizdir. Məsələn, məşhur Microsoft şirkətinin rəhbəri Bill Geyts üçüncü kursdan təhsilini yarımçıq qoyub, proqramlaşdırma şirkəti qurur. O, həyatının bu dönəmində böyük iqtisadi qərar verir: öz ixtisasım üzrə oxuyub gələcəkdə mütəxəssis olmaq digər tərəfdən sevdiyim işlə məşğul olmaq. O, ikincini seçdi və milyardlar qazandı. 23 il sonra tərk etdiyi Harvard universiteti öz tarixində ilk dəfə universiteti bitirməmiş şəxsi fəxri məzunu elan etdi. Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|