Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
pulsuz olaraq, ölkənin 18 yaşından yuxarı vətəndaşları arasında bölüşdürülürdü. Bu zaman həmin vətəndaşlara çatan payı ifadə edən özəlləşdirmə sənədi bon adlandırılırdı. Bonlar adlı olmaqla ilk 12 ay ərzində yalnız səhmlərə dəyişdirilə, bu müddət ötdükdən sonra isə sərbəst alqı-satqı obyekti kimi satışa çıxarıla bilərdi. Əgər müəssisələrin Milli Agentlikdə yerləşdirilən 30 faizlik səhm paketi bonlara 5 il ərzində satılımazsa, onda onların səhmləri açıq bazarda reallaşdırılırdı. Bundan sonra müəssisənin 15 faizlik səhm paketi 5 ildən gec olmayaraq güzəşt hüququ ilə alınmaq şərtilə öz işçiləri üçün ehtiyatda saxlanılırdı. Səhmlərin 35 faizdən çox olmamaq şərtilə digər hissəsinin xarici investorlara satışına icazə verilirdi. Bir çox hallarda müəssisənin işçiləri üçün ehtiyatda saxladığı 15 faizlik paketdən əlavə yerdə qalan 85 faizlik səhm paketi bütövlükdə birjalar vasitəsilə istənilən fiziki və hüquqi şəxslərə, o cümlədən banklara, sığorta şirkətlərinə təklif olunurdu. Bolqarıstanda özəlləşdirməyə doğru ilk addım həddindən artıq gərgin siyasi şəraitdə atılmışdır. 1990-cı ilin aprelində Nazirlər Sovetinin 36 saylı qərarı ilə bu ölkədə ticarət, ictimai-iaşə və xidmət sferası müəssisələrinin hərraclar vasitəsilə satışına icazə verilmişdir. Bu müəssisələrin əmlakının qiymətləndirilməsində obyektin yerləşdiyi ərazi, onun populyarlığı və digər meyarlar nəzərə alınırdı. Satış zamanı heç bir güzəşt hüququ tətbiq olunmurdu. Yeganə olaraq alıcıların yalnız təsərrüfat təşəbbüsü ilə bankdan kredit almaq hüququ təmin edilirdi. * Bolqarıstanda dövlətsizləşdirmə üç əsas formada həyata keçirilmişdi: -birincisi, dövlət əmlakının özəl şəxsə və ya kollektivə icarəyə verilməsi; -ikincisi, dövlət və ya icma mülkiyyətində olan müəssisələrin səhmdar cəmiyyətlərə çevrilməsi; -üçüncüsü isə müəssisənin tam şəkildə özəl firmaya və ya ayrıca şəxsə satılması. Bu ölkədə özəlləşdirmənin təşkili və həyata keçirilməsinə məsul orqan kimi Milli Agenlik yaradılmışdır ki, bu təşkilatın da başlıca funksiyası obyektlərin qiymətləndirilməsi, özəlləşdirmə üzrə fəaliyyətin koordinasiya edilməsi və dövlətsizləşdirmə tədbirinin həyata keçirilməsinə icazə verməkdən ibarət idi. Bolqarıstanda özəlləşdirmə prosesi hazırda da əsasən fərdi layihələr üzrə davam etdirilir. *000-ci ildə bu prosesə iri şirkətlər, o cümlədən "Bulqartabak xoldinq", "İnkoms Telekom", "Balkankar" və digərləri cəlb olunmuşdur. Ntic Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrinin özəlləşdirmə təcrübəsinin nəticələrini və dərslərini yekunlaşdırarkən, aşağıdakı xüsusiyyətlərin diqqət mərkəzinə gətirilməsini vacib hesab edirik. Əvvəla, praktiki olaraq Mərkəzi və Şərqi Avropanın postsosialist məkanına daxil olan bütün ölkələrində "kiçik" və "böyük" özəlləşdirmə bir-birindən ayrılmış və xüsusi, ayrıca qanunlarla reqlamentləşdirilmişdir. Bu regionun özəl xüsusiyyətlərindən biri də qanunvericilik bazasının formalaşması zamanı bəzi ölkələrdə ilkin olaraq restitutsiya tədbirlərinin hüquqi əsaslarının yaradılmasıdır. İkincisi, əvvəlcə "böyük" özəlləşdirmənin "canlı" pullarla aparılmasına üstünlük verən ölkələr, o cümlədən Polşa, Macarıstan, Bolqarıstan sonradan kapital çatışmazlığının yaratdığı problemin həlli məqsədilə kütləvi özəlləşdirmə modelinə müraciət etmişdilər. Ümumiyyətlə, özəlləşdirmənin bu mərhələsində ilkin kapital yığımı problemi bütün Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrinə xas olan xüsusiyyət kimi qeyd oluna bilər. İstisna olaraq Almaniyanın Şərq hissəsində aparılan özəlləşdirmə prosesinə külli miqdarda xarici investisiyaların, xüsusilə də alman mənşəli kapitalı cəlb olunması bu problemə münasibətdə özəlləşdirmənin "ağrısız" aparılmasına şərait yaratmışdır. Beləliklə də, postsosialist dövlətləri arasında əmlakın müəyyən şərtlərlə vətəndaş kateqoriyaları arasında bölgüsü prinsipindən istifadə etməyən yeganə ölkə Şərqi Almaniya olmuşdur. Macarıstan da özəlləşdirməyə münasibətdə əvvəlcə bu istiqamətli kursa üstünlük versə də sonradan bonların tətbiqi bu ölkədə qismən də olsa kütləvi özəlləşdirmə modelindən istifadəni səciyyələndirmişdir. Təbii ki, Macarıstan əhalisinin sərəncamında olan sərbəst kapitalın ümumi özəlləşdiriləcək əmlakın 1 faizinə çatması, Polşada müvafiq olaraq həmin göstəricinin 4%, Bolqarıstanda 3-4%, keçmiş SSRİ məkanında orta hesabla 6% təşkil etdiyi halda özəlləşdirməni başqa variantda aparmaq yalnız xarici kapitalın aktiv iştirakı ilə mümkün idi. Region ölkələri arasında bu istiqamətdə fərqləndirici nəticələr Macarıstana, Polşaya və Şərqi Almaniyaya məxsusdur. Özəlləşdirmənin gedişində maliyyə-investisiya qoyuluşu sahəsində vasitəçilik hüququnu həyata keçirən investisiya fondlarının aktiv fəaliyyəti Çexo-Slovakiya və Polşa Respublikalarında xüsusilə yüksək səviyyədə nəzərə çarpmışdur. Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində özəlləşdirmənin gedişi zamanı qeydə alınmış tipik problemlər və çətinliklər əsasən müəssisələrin əmlakının qiymətləndirilməsində, özəlləşdirmənin daha məqsədəuyğun forma və metodlarının seçilməsində, əhalinin, xüsusilə də əmək kollektivinin sosial müdafiəsinin təşkilində müşahidə olunmuşdur. Region ölkələrinin bir çoxunda ötən əsrin 90-cı illərinin başlanğıcına təsadüf edən siyasi hakimiyyət dəyişiklikləri bu və ya digər formada özəlləşdirmənin gedişinə müsbət və ya mənfi təsir göstərmişdir. 4. 1. Rusiya v digr MDB ölklrind özllşdirmnin nticlri v drslri Rusiyada 1992-ci ildən başlayan mülkiyyətin dövlətsizləş-dirilməsi və müəssisələrin özəlləşdirməsi siyasətinin əhatə dairəsi ümumi iqtisadi fonda çox keçmədən sürətlə genişlənmişdir. Rusiya özəlləşdirməsi miqyasları və tempinə görə dünyada analoqu olmayan dövlətsizləşdirmə prosesi hesab olunur. Harvard Universitetinin professoru Marşal Qoldmanın təbirincə desək, effektlik məsələsini arxa plana keçirən, siyasi məqsədlərin reallaşdırılmasını önə çəkən Rusiya özəlləşdirilməsi ötən əsrin 30-cu illərinə xas olan tələsik kollektivləşdirməni xatırladırdı. * Rusiyada özəlləşdirmə mürəkkəb - sosial-iqtisadi şəraitdə həyata keçirilmişdir: mövcud iqtisadi institutlar həddindən artıq mərkəzləşdirilmiş və inhisarlaşdırılmış formada fəaliyyət göstərir, kifayət qədər ilkin kapital yığımına malik və zəruri sayda effektiv sahibkar çatışmır, kapital bazarının infrastrukturu və rəqabət mühiti zəif formalaşmış, özəl sahibkarlıq ənənəsi yaddan çıxmış, maliyyə-kredit mexanizmi dağıdılmış, müəssisələr nəinki MDB çərçivəsində, həm də Rusiya daxilində belə təsərrüfat əlaqələri itirilmişdir. Bütün bunlarla yanaşı enerji daşıyıcılarının, maşınqayırma məhsullarının qiymətinin birdən-birə artımı, dəmiryol tariflərinin yüksəlməsi digər məhsulların da bahalaşmasına təsir göstərdiyindən, ölkəni inflyasiya dalğası bürümüş və nəticədə maliyyə bölməsində yaranmış qeyri-sabitlik, əhalinin həyat səviyyəsində müşahidə olunan sosial çətinliklər, banklarda əmanətlərin dəyərsizləşməsi və digər bu kimi neqativ sosial iqtisadi faktorlar özəlləşdirmənin gedişində gərginliklər yaratmışdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|