Qustav Lebon xalqlarin və KÜTLƏNİn psixologiyasi

ən aşağı pilləsində duran fərdə, avropalıların malik olduğu məcmu idrakdan verib.
Zəncidən və ya yapondan bakalavr və ya vəkil hazırlamaq çox asandır. Lakin bu ona
yalnız zahiri parlaqlıq verə bilir, o, bundan heç bir fayda götürə bilmir, çünki bu onun
psixoloji təbiətinə heç bir təsir göstərmir. Bunu hər hansı bir təhsil verə bilməz (çünki
onları yalnız irsiyyət verə bilir) – bu, düşüncə forması, məntiq və başlıcası, qərb
insanlarının xarakteridir. Həmin zənci və yaxud yapon istənilən sayda diplom ala
bilər, lakin heç vaxt adi avropalının səviyyəsinə qalxa bilməz. On il ərzində ona çox
asanlıqla ən elmli ingilisə xas təhsil vermək mümkündür. Lakin ondan əsl ingilis, yəni
müxtəlif həyat şəraitlərində ingilis kimi davrana bilən insan yetişdirmək üçün min il
də azlıq edər. Yalnız zahirən xalq öz dilini, dövlət quruluşunu, dinini və öz incəsənətini
bu cür kəskin dəyişə bilər. Bu dəyişikliklərin əsil həqiqətdə baş verməsi üçün onun
ruhunu dəyişdirmək lazımdır.
IV fəsil
FƏRD VƏ İRQLƏRİN MÜTƏRƏQQİ TƏBƏQƏLƏŞMƏSİ
İrq nə qədər alidirsə, onun müxtəlif fərdləri arasında bərabərsizlik də bir o qədər
yüksəkdir. – Primitiv irqlərdə bütün fərdlər arasında psixoloji bərabərlik olur. – İrqləri
bir-birindən ayırmaq, onları bir-birindən fərqləndirib qiymətləndirmək üçün orta
təbəqədən deyil, ali təbəqədən istifadə etmək lazımdır.
– Sivilizasiyaların uğurları get-gedə fərdlərin və irqlərin daha çox təbəqələşməsinə
gətirib çıxarır. – Bu təbəqələşmənin nəticələri. – Təbəqələşmənin daha geniş
olmasına mane olan psixoloji əsaslar. – İrsiyyət həmişə orta irqin fərdi üstünlüyünə
necə gətirib çıxara bilir. – İrqlərin, fərdlər və cinslərin mütərəqqi psixoloji
təbəqələşməsini təsdiq edən anatomik müşahidələr.
Ali irqlər primitivlərdən təkcə psixoloji və anatomik xüsusiyyətlərinə görə deyil,
həm də onların dərinliyinə daxil olan elementlərin rəngarəngliyi ilə fərqlənirlər.
Primitiv irqlərdə bütün fərdlər, hətta onlar müxtəlif cinslərə aid olunsa belə, demək
olar ki, hamı eyni psixoloji səviyyəyə malikdilər. Hamı bir-birinə bənzədiyindən, onlar
özlüyündə, sözün tam mənasında, bir çox müasir sosialistlərin arzuladıqları
bərabərliyin təsvirini ifadə edirlər. Ali irqlərdə isə əksinə, fərdlər və cinslər arasında
bərabərsizliyi qanunlar təşkil edir.
Ona görə də xalqları orta təbəqə ilə deyil, ali təbəqə ilə, əgər onlarda beləsi
varsa, öz aralarında müqayisə etməklə, fərqləndirən böyüklüyü ölçmək olar.
Hindlilər, çinlilər, avropalılar orta təbəqələri ilə bir-birindən elə də çox fərqlənmirlər,
eyni zamanda ali təbəqələr arasında isə kəskin fərqlər mövcuddur.
Sivilizasiyaların uğurlarından təkcə irqlər deyil, həm də hər bir irqin fərdləri, ən
azı ali irqlərin fərdləri bəhrələnirlər, təbəqələşməyə can atırlar. Bərabərlik haqqında
arzularımıza baxmayaraq, müasir sivilizasiyalar nəticə baxımından insanlara daha çox
bərabərlik verməklə bağlı xəyalları doğrultmur, bunun əksi baş verir – onlar daha da
fərqlənməyə başlayıblar.
downloaded from KitabYurdu.org

---

Sivilizasiyaların ən başlıca nəticələrindən biri, bir tərəfdən, irqin təbəqələşməsi
yolu ilə, mədəniyyətin yüksək pilləsinə gəlib çatan xalqın üzərinə qoyulan əqli əməyin
günü-gündən artması, digər tərəfdən isə hər bir sivilizasiyalı xalqın təşkil olunduğu
müxtəlif təbəqələşmənin durmadan daha da dərinləşməsi, dərəcələrə bölünməni bir
qədər də sürətləndirir.
Əsl həqiqətdə sivilizasiyalı xalqların aşağı təbəqələri, müasir sənaye inkişafının
gətirdiyi şəraiti, əməyi hədsiz dərəcədə ixtisaslaşdırdığına görə mühakimə edirlər,
onlara görə bu, əqli qabiliyyətlərin yüksəlişinə yox, əksinə daha da məhdudlaşmasına
gətirib çıxaracaq. Yüz il bundan əvvəl işçi hər hansı bir mexanizmi, məsələn, saatı,
bütün xırda hissələrinə qədər düzəltməyi bacaran mahir usta idi. Bu gün isə sadə
manipulyasiya prosesi gedir: heç vaxt bu və ya digər, ayrı-ayrı hissələr istehsal
edilmir, işçi bütün həyatı boyu hər hansı bir dəlik açmağa və yaxud eyni əşyanı
cilalamağa məcbur edilir, nəticədə onun əqli yaxın zamanlarda tamamilə
ölgünləşəcək. Kəşflər və rəqabət arasında sıxışdırılan sənayeçi və ya ona rəhbərlik
edən mühəndis, əksinə, həmin sənayeçidən və ya yüz il əvvəlki mühəndisdən daha
çox bilik ehtiyatı, güc, təşəbbüs və ixtiraçılıq qabiliyyəti toplamağa məcburdur. Onun
daim məşğul olan beyni qanunlara tabedir, oxşar halda onun bütün orqanları buna
tabe olur: o, getdikcə daha çox inkişaf etməyə başlayır.
Tokvil aşağıda misal gətirilən sözlərlə sosial təbəqələrin mütərəqqi
təbəqələşməsini çox aydın göstərmişdir, özü də sənayenin müasir zamandakı inkişaf
pilləsindən hələ çox uzaq olduğu dövrdə... “Əməyin bölünmə prinsipi geniş tətbiq
olunduqca, fəhlə daha zəif, məhdud və asılı olmağa başlayır. İncəsənət uğurlar
qazanır, sənətkarlıq isə geriləyir. Sahibkar və işçi günlər ötdükcə bir-birindən daha
çox fərqlənirlər”.
Müasir zamanda intellektual nöqteyi-nəzərdən sivilizasiyalı xalq pilləvarı
piramidaya bənzəyir, onun alt hissəsi, təməli əhalinin qara kütləsi tərəfindən tutulub,
orta pillələr – təhsilli təbəqə və ali pillələr, yəni piramidanın zirvəsi – az sayda ən
yaxşı alimlər, ixtiraçılar, artistlər, yazıçılar tərəfindən mənimsənilib, əhalinin yerdə
qalan hissəsi ilə müqayisədə sayları çox cüzidir, amma buna baxmayaraq, ölkənin
sivilizasiya şkalasında səviyyəsini məhz, həmin azlıq müəyyənləşdirir. Yetər ki, o yoxa
çıxsın, onunla eyni zamanda millətin əzəmətini təşkil edən hər bir şeyin yox olduğunu
görə bilərsiniz.
“Əgər Fransa, – deyə Sen-Simon yazır, – özünün hər əlli nəfərdən bir alimini,
fabrik sahibini, aqronomunu qəfildən itirsəydi, onda millət hissiz bədənə çevrilər,
başsız qalardı. Amma əksinə bütün xidməti personalını itirsəydi, bu olay fransızları
yalnız məyus edərdi, çünki onlar xeyirxah insandılar, lakin ümumilikdə ölkə üçün bu,
çox kiçik itki olardı”.
Sivilizasiyaların uğurları ilə əhalinin təbəqələri arasında təbəqələşmə çox sürətlə
artır, hətta həndəsi yüksəlişlə artmağa can atır. Beləliklə, əgər irsiyyətin məşhur təsiri
onun qarşısına sədd çəkməsəydi, onda zaman keçdikcə hər hansı bir xalqın ali
təbəqəsi aşağı təbəqədən əqli cəhətdən o qədər uzaqlaşardı ki, bu zəncinin ağ adam
və ya hətta zəncinin meymunla arasında olan məsafə qədər olardı.
Lakin bir çox səbəblər sosial təbəqələrin bu, intellektual təbəqələşməsinə mane
olur, onun daha da genişlənməsi, nəzəri cəhətdən mümkün olan sürətlə getməsinin
downloaded from KitabYurdu.org

---