Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “XI-XIII əsrlərdə İranda İsmaili- lər dövləti”
- “Sərgüzeşt-i seyidna”
104 başlamamalı, kin və nifrətdən əl çəkməli, ədavətə son qoymalıdır, çünki qələbədən sonra məğlub edilmişlər qulam və rəiyyət yerində olarlar... Əfv edib bağışlayan şahlar bağışlamayanlardan daha yaxşıdır, çünki gücü göstərdikdən sonra bağışlamağın başqa hüsnü var”. 1
Uzun danışıqlardan sonra sonuncu ismaili rəhbəri Ruhnəddin Xurşax ibn Ələddin ibn Cəlaləddin (1255-1257) əlliyə yaxın qalanı, o cümlədən “Əlamut” qalasını monqollara təslim edir. Ruhnəddinin Hülaku xana təslim olmaqda şəxsən Tusi özü başqa müdrik şəxslərlə birlikdə vasitəçi rolunu oynamışdır. Orta əsr tarixçisi Cüveyni bildirmişdi ki, “Əlamut”un tutulması monqolların gözlədiyi kimi olmamışdır. Ruhnəd- din monqolların göstərişi ilə 40-a yaxın qalanı sökdürür, lakin monqolların ilk hücumunu dəf edən “Əlamut” müdafiəçiləri, hətta qalanın divarlarına Hülaku xanın böyük bir qoşunu yaxınlaşanda belə təslim olmaqdan boyun qaçırırlar. Monqollar Ruhnəddini müdafiəçilərin üstünə göndərirlər ki, qala təslim olsun. Lakin bu heç bir nəticə vermir. Qalanın komendantı Müqəddəm çox tərs adam idi və müvəqqəti olaraq təslim olmaq istəmirdi. Hülaku xan,
1 Xacə Nəsirəddin Tusi. Rəhim Sultanovun farscadan tərcüməsi. Əxlaqi-Nasiri. Bakı, “Lider nəşriyyat”, 2005. səh.235
105 şahzadə Baqataya göstəriş verir ki, böyük bir qüvvə ilə qalanı mühasirəyə alsın, özü isə Lamasara yollanır. Şahzadənin başçılığı altında monqollar üç gün dalbadal “Əlamut”a hücum edir, lakin uğursuzluqla geri çəkilməyə məcbur olurdular. Sonradan qarnizon təslim olmaq üçün danışıqlar aparmağa başlayır. Lyudmila Stroyeva “XI-XIII əsrlərdə İranda İsmaili- lər dövləti” əsərində “Əlamut” qalasının alınması barəsin- də yaxşı məlumat verir: “Əlamut”un müdafiəçiləri təslim olmaq üçün Ruhnəd- dini vasitəçi kimi Hülaku xanın yanına göndərir. İşi belə görən xan, əfv etmək üçün onu qalaya göndərir. Qalanın müdafiəçilərinə icazə verilir ki, üç gün müddətinə kimin gücü nəyə çatırsa, qoy oradan çıxartsın. Hülaku xan qalanın qülləsinə yuxarı qalxmağa Ruhnəddinə icazə verir və özü oradan dərin uçuruma baxanda dəhşətə gəlir. Bundan əlavə qalada həddindən artıq çoxlu ərzaq ehtiyatı vardı. Onun bir hissəsi hələ Həsən ibn Səbbahın dövründən qalmışdı. Cüveyni oradakı əl işləri ilə tanış olandan sonra Hülaku xana məsləhət görür ki, həmin kitabxanaya heç bir zərər dəyməsin. Bütünlüklə oradakı elmlə bağlı olan işlər tarix- çinin öhdəsinə verilir. Cüveyni əmr edir ki, “Əlamut” kitab- xanasında olan astronomik alətlər, Quran, qiymətli əlyaz- malar saxlanılsın, yalnız ismaili cərəyanı ilə əlaqəli olan
106 bütün əsərlər yandırılsın. Lakin bir neçə ismaili əsərlərini tarixçi öz elmi işlərinə daxil edir. Məsələn, Əlamut dövlətinin təməlini qoyan Həsən ibn Səbahdan bəhs edən “Sərgüzeşt-i seyidna” əlyazmasından o, öz əsərində istifadə etmişdi. 1
qədər) “Əlamut” qalası darmadağın edilir. Tusi “Əlamut” qalasında əsirlikdə olan zaman həmin kitabxanadakı qiymətli əsərlərdən istifadə edərək, özünün bir çox məşhur əsərlərini yazmışdı. Sonrakı illərdə Cüveyninin iştirakı ilə Azərbaycan alimi qalada saxlanılan bir çox əsərləri Marağa kitabxanasına köçürmüşdü. Beləliklə, İsmaili dövləti Ərəb Xilafətinin müttəfiqi kimi fəth edilmişdi. Hülaku xan yaratdığı “Elxanilər” dövlətinin təhlükəsizliyini təmin etməkdən ötrü ya Bağdad Xilafətini, ya da ki, səlcuq türklərini darmadağın etməli idi. Yuxarıda göstərildiyi kimi hər hansı bir ağır yürüşə başlamaq üçün o, sarayında saxladığı müdrik əyanlarından məsləhət almalıydı. Tusi bütün regionda sülh carçısı kimi tanınırdı və onun məsləhəti, bir çoxlarının məsləhətlərin- dən xan üçün önəmli sayılırdı.
1 Л. В. Строева. Государство Исмаилитов в Иране в XI-XIII вв. Москва, «Наука», 1978. стр. 243
107 Azərbaycan alimi türk milliyətindən olduğu üçün çox güman ki, belə bir vəziyyətdə səlcuq türklərini müdafiə etməli idi. Həm də o tarixdən çox yaxşı bilirdi ki, Ərəb Xilafəti yox, Kiçik Asiyanın Anadolu hissəsində yaşayan məhz türk tayfaları, dünyada İslam dininin müdafiəçiləri sayılırdılar. Çünki yalnız onlar, Roma papasının təhriki ilə Avropanın xristian hökmdarları, İslam dinini məhv etmək üçün səlcuq türklərinin üzərinə yeddi böyük səlib yürüşü təşkil etmişdilər. Bundan əlavə Anadoluda məskunlaşan türk tayfaları qərbdə xristian dünyası ilə “Elxanilər” döv- ləti arasında baryer rolunu oynayaraq, güclü müdafiə xətti təşkil edirdilər. Nəhayət sonda bildirmək istəyirəm ki, Hülaku xan İrana və Azərbaycana soxulandan sonra mon- qol ordusunun avanqardında türklərin süvariləri və piyada əsgərləri durmağa başladı. Söz yox ki, belə bir qüvvə ilə monqol xanı səlcuq türkləri üzərində qələbə əldə edə bilməzdi. Hülaku xan tarixdən bilirdi ki, türklər döyüşkən, bir-birilərinə sədaqətli, sadiq və çox nadir hallarda bir- birilərinə qarşı silah qaldırırlar. Bütün bu amillər, səlcuq türklərini böyük təlafatlardan xilas etmişdi. Sonrakı pro- sesdə Bağdad Xilafətinin darmadağın edilməsində, monqol ordusunun tərkibində olan avanqard türk dəstələri başlıca rol oynamışdılar. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|