Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Demosfen Nəsirəddin Tusinin siyasəti
- “Səyahətna- mə”
- “Qurani-Kərim”
96
Monqollar Əfqanıstana, İrana, Yaxın Şərqə və Qafqazın şimalına basqın edəndə onların dini etiqadı olmamışdır. Onlar da pərəstiş edir və ruhlara inanırdılar. Tatarlarla yanaşı nəsranilər, yakobitlər – Şərqdəki qədin xristian kilsəsinin qalıqları, katoliklər, pravoslavlar yaşayırdılar. Monqollar heç bir dinə mənsub olmadıqları üçün Avropa monarxları, xüsusən də Roma papası istəyirdi ki, onlar xristian dinini qəbul etsinlər. Roma papası dinlə əlaqədar olaraq minqol hökmdarlarının iqamətgahına öz elçilərini göndərdilər. Lakin bu işdə müsəlmanlar qalib gəlirlər. Berke xan (1201-1266) hakimiyyətdə olanda (1257-1266) İslam dinini qəbul etmiş və köçəri monqollar müsəlman kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdılar. Rus torpaqlarının böyük bir hissəsi Berke xanın nəzarəti altında idi və o, ilk dəfə olaraq Rus xalqlarını siyahıya almışdı.
97 Azərbaycan Hülaku xan tərəfindən işğal edildiyinə baxmayaraq, Berke xan da həmin ölkəni işğal etmək fikrin- də idi. Bu haqda V. Şklovski Marko Polonun “Səyahətna- mə” əsərindən bir mənbə kimi istifadə edərək yazır: “Hü- laku xandan sonra Berke xan da Azərbaycanı işğal etmək istəyir. Kür çayının aşağısında çox gözəl otlaqlar vardı. Mal- qara qışı həmin otlaqlarda keçirir, yayda isə dağlara aparı- lırdı. Azərbaycanda çoxsaylı sənətkarlar vardı, orada isteh- sal olunan parçalar, xalçalar və qılınclar dünyaya yayılırdı. Lakin Azərbaycan Hülaku xan tərəfindən fəth edilmişdi və o, bu vilayəti çox qiymətləndirirdi. O, Təbrizi özünün paytaxtı elan edir. Qızıl Orda və monqol hökmdarları öz aralarında, 100 ilə yaxın Azərbaycan uğrunda müharibələr aparmışdılar. 1
Dərbənd qalası yaxınlığında bir-biriləri ilə toqquşur. 1259- cu ildə baş verən həmin döyüşdə Berke xan məğlub olur və onun qoşunları Terek çayının arxasına çəkilir. Hər şey sakitləşəndən sonra o, döyüş meydanında minlərlə meyidi görərək, öz-özünə məyus halda deyir: “Əgər, biz bir yerdə olsaydıq, onda bütün dünyanı fəth edərdik”.
1 В. Шкловский. Земли разведчик. М., «Молодая гвардия», 1966
98 Maraqlı odur ki, həmin döyüşdə Tusi Hülaku xanı müşayiət etmişdi, ya yox? Axı, tarixdən bəllidir ki, dünya şöhrətli alim monqol hökmdarını demək olar ki, bütün müharibələrdə müşayət etmişdi. Sirr deyil ki, ağır əməliy- yatlar zamanı Hülaku xan daim ondan lazımlı məsləhətlər almışdı. Bir çox İslam tarixçiləri Tusini monqol işğalçıları ilə birlikdə Bağdad Xilafətinin məhvində fəal iştirak etməyini pisləyirlər. Həmin dövrdə Yaxın Şərq üçün, o cümlədən Azərbaycan üçün həm Bağdad Xilafəti, həm də monqol işğalçıları eyni dərəcədə faciə idi. Lakin onlar bir-birilərilə toqquşmaqla öz güclərini zəiflətmiş olurdular. Qeyd etməliəm ki, Bağdadın işğalı zamanı Hülaku xanı müşayiət edən Tusi, şəhərdəki alimlərin, qadınların və uşaqların xilas olunmasında əvəzsiz rol oynamışdı. O, Bağ- dadın işğalından sonra Hülakunun siyasətini dəyişməyə və yeni kütləvi qırğınların qarşısını almağa nail olmuşdu. Tarixdən bəllidir ki, Bağdada yaxınlaşan Hülaku xan eyni zamanda Səlcuq türklərinin məskunlaşdığı ərazinin sərhədində ayaq saxlayır. O, iki seçim qarşısında qalır: ərəb Xilafətinin sonuncu sığınacaq yeri sayılan Bağdad şəhərinə və yaxud da Konstantinopolun divarlarına qədər uzanan səlcuqilərin ərazisinə hücum etsin. Hülaku xan elə bir addım atmalı idi ki, yaratdığı “Elxanilər” dövləti bunun
99 nəticəsində azacıq da olsun zəifləməsin. Əlbəttə, belə bir dövlət əhəmiyyətli addımı atmaq üçün uzaqgörən hökmdar sözsüz halda öz vəzir-vəkillərindən məsləhət almalı idi. Bu işdə Tusinin məsləhəti onun üçün çox vacib sayılırdı. Lakin belə bir məsələlərdə Azərbaycan alimi güclü opponentlərlə üzləşirdi. Tusinin elmi dühası hamı tərəfindən şəksiz qəbul olunsa da, dini baxışları, istər öz sağlığında, istərsə də sonralar mübahisələrsiz ötüşmədi. Onu müsəlmanlara qarşı çıxmaq- da, monqollara kömək etməkdə, Bağdada hücumu, xəlifə- nin qətlini Hülaku xana məsləhət görməkdə, hətta kafir olmaqda günahlandırırdılar. Tusinin cavabı qısa idi: “Mən müsəlmanam, ona görə də mənim haqqımda deyilənlər başqa bir şey deyildir”. “Ustadi-bəşər” adlandırılan Tusini kafir adlandırmaq ən azı böyük əxlaqsızlıq və böhtan sayılırdı. Ona görə ki, o, İslam dininin sədaqətli bəndəsi və “Qurani-Kərim”in dərin bilicilərindən biri idi. Alimin müdrük kəlamlarında, dinlə əlaqədar olan ifadələri eşitmək olur. Tusi deyirdi: “Hökm hamıdan qüdrətli və tək olan Allahın hökmüdür”. “Din qaydadır, dövlət onun sütunları”. “Müsəlmanlar əldirlər. Əl-ələ verib birləşsələr bir bədən olarlar”. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|