Ranoguldoshlar (kosaceae). Soyabonguldoshlarp(aplaceae),gazandoshlar (urticaeae), gulxayridoshlar(malvaceae),oilasining dorivor turlari, biologiyasi, areali va ekologiyasi

Qizilpoycha (H. Scabrum)
Bu bo‘yi 20-40 sm keladigan tanasining hammasi g‘adir budur, ildizlari yeg‘ochlangan ko‘p yillik o‘tdir. Uning gullari sariq, otaliklari tojbarglardan uzunroq, adir va tog‘larning yon bag‘rlarida tarqalgan.
Xo‘jalikdagi axamiyati.
Bu oila vakillari orasida foydali turlari ko‘p. Ammo ularning dalachoylar avlodidan boshqa hammasi tropik mamlakatlarda tarqalgan. Ularning bargida efir moylari juda ko‘p bo‘ladi. Bulardan tashqari oshlovchi, oq bo‘yoq bo‘luvchi moddalar ham uchraydi. Dalachoy tunda beixtiyor siyish kasaligiga duchor bo‘lgan bolalarga yotish oldidan uning bir stakan damlamasi ichiriladi.
Qovoqdoshlar oilasi - Sucurbitaceae.
Bu oila vakillari asosan bir yillik va ko‘p yillik o‘rmalab o‘suvchi o‘t o‘simliklar, ba’zan chala buta, buta va kichik daraxtlardir. Ularning barglari oddiy,navbatlashib o‘rnashgan, ko‘pincha bo‘lakchali yoki anchagina o‘yilgan, yonbargchalari bo‘lmaydi.
Ilashuvchi poyalarida barg qo‘ltig‘idan chiqqan oddiy yoki murakkab gajaklari bo‘ladi, bular shu vositasi bilan tayanchlarga ilashadi. Gullari yolg‘iz yoki barg qo‘ltig‘idan to‘p bo‘lib chiqadi. Ko‘pincha 1 jinsli , aktinomorf,va 4 doirali. Gulqo‘rg‘on a’zolari doirada 5 tadan bo‘lib joylashadi. Gultojisi tutash, kamdan-kam hollarda ayrim-ayrim tojbargdan iborat. Changchisi 3-5 ta bo‘lib, ular o‘zaro har xil birikib o‘sgan yoki erkin (yakka-yakka) bo‘ladi. Onaligi 2-5 ko‘pincha 3 mevabargli bo‘ladi. Tugunchasi ostki,3 uyali va ko‘p urug‘ kurtakli. Mevasi yirik rezavor (qovoq deb ataladi), kamdan-kam xolda ko‘sak mevadir. Urug‘i endospermsiz bo‘ladi.
Qovoqdoshlar 90 avlod 760 turdan iborat bo‘lib yer sharining tropik va subtropik mamlakatlarida tarqalgan. Gullari shakliga qarab bu oila qo‘ng‘iroqdoshlar va voronkadoshlar oilachalariga bo‘linadi.
Qo‘ng‘iroqdoshlarga tubandagi avlodlar kiradi.
Qovoq avlodi (Sucurbita).
Bular bir yillik va ko‘p yillik o‘rmalab o‘suvchi o‘simliklardir. Palagi yirik, poyasining ichi bo‘sh bo‘ladi. Gajaklari sershox, guli ayrim jinsli, qo‘ng‘iroqsimon va sariq rangli. Qovoqlar Janubiy Amerikadan kelib chiqqan. Bu turkumni 13 turi bor. Shunda 3 turi ekiladi: Kartoshka qovoq (C. maxima)
Meva bandi va palagi silindrsimon. Mevasi juda yirik bo‘lib-og‘irligi 60-80 kg ga yetadi. Bu turning ovqatga ishlatiladigan, yem-xashak va manzarali o‘simlik sifatida ekiladigan navlari bor.
Oddiy qovoq (C.pepo)
Buning palagi va meva barglari o‘tkir qirrali bo‘ladi. Oddiy qovoqning palak bermay tanasi to‘p bo‘lib o‘sadigan va mevasi cho‘ziq silindrik xili "kabachki" , yassi mevali xili patison deb ataladi.
Oshqovoq (C. moschata) Pallali o‘tmas silindr, uzun bo‘lib, mevabandi qirrali. Voronkadoshlarga quyidagi avlodlar (turkumlar) kiradi.
Qovunlar (Cucumis), bodringlar (Cucumis) tarvuzlar (Citrullus), qozonyuvgichlar (Luffa) va boshqalar.

Voronkadoshlar quyidagi avlodlar kiradi:
Tarvuz - Citrallus. Poyasi palakli, tana barglari tuklar bilan qoplangan, bir va ko‘p yillik. Barglari ikki qayta patsimon qirqilgan. Gajaklari 2-3 bo‘lakchali. Gullari 2 jinsli, mayda, sarg‘ish. Mevasi ko‘p urug‘li, sersuv, soxta meva. Unga 7 tur kiradi. Afrika va Osiyoning cho‘l va chala cho‘llarida tarqalgan. Ayrim turlari Afg‘oniston va Hindistonda yovvoyi holda o‘sadi. Tarvuz avlodining 2 turi ekib o‘stiriladi.
Yeyiladigan tarvuz - C.lanatus. Vatani Kalaxalari saxrosi bo‘lib, O‘rta Osiyoda ko‘p ekiladi.
Xashaki tarvuz - C.vulgaris . Poyasi yo‘g‘on bir yillik gullari va mevalari yirik, o‘t o‘simlik. Eti qattiq, mazasi bir oz taxir. Quruq yerlarda o‘sishga moslashgan, hashaki tarvuz yem-xashak sifatida o‘stiriladi.
Qovun - Helo. Mazkur avlod vakillari bir yillik, palakli o‘simlik. Gajaklari oddiy. Gullari bir va ikki jinsli. Poyasi dag‘al va bargi dag‘al tuklar bilan qoplangan. Urug‘chi guli changchi guliga nisbatan yirik.
Mevasi yirik, seret, xushbo‘y, suvli, shirin. Bu avlod 10 tur mansub bo‘lib, ularning turli navlari o‘stiriladi. Qovunlar Osiyoning tropik va subtropik mamlakatlarida tarqalgan.
Bordring - Cucumisyu Bular yer bag‘irlab o‘suvchi palakli o‘simlik. Barglari yuraksimon, besh bo‘lakli, o‘tkir burchakli. Gullari ayrim jinsli. Changchi gullari shingil, urug‘chilari esa yakka - yakka joylashgan. Gullari barg qo‘ltig‘ida hosil bo‘ladi. Gajagi oddiy, mevasi cho‘ziq, uch uyali. Bu avlodi 30 tur kiradi. Afrika va Osiyoning issiq mamlakatlarida tarqalgan. Ekiladigan bodringning (C. sativus) yovvoyilari noma’lum. Vatani quyi Hindiston va Hindixitoy, navlari ko‘p, mevasi yangiligida yeyiladi.
Qozonyuvgich - Luffa. Mazkur avlod vakillari bir yillik o‘tsimon o‘simlik. Poyasidagi gajaklari bilan ilashib o‘suvchi gullari sariq, oq rangli. Mevasi cho‘ziq, uch uyali, quruq meva. Qozonyuvgichlarning 7 turi ma’lum, 2 turi mochalka sifatida o‘stiriladi.