50
viki-
istifadəçilərin nüfuzunu analiz edərkən bu istifadəçilərin
töhvələri olan məqalələrin həcmi də nəzərə alınmalıdır.
Viki-mühitd
ə sosial şəbəkələrin və istifadəçilərin
nüfuzunun (user reputation) analizi, h
əmçinin, istifadəçilər
arasında əməkdaşlıq və münasibətlərin kontentə təsiri müxtəlif
metod v
ə alqoritmlərlə tədqiq edilməkdədir. Məsələn, bəzi
vikimetrik t
ədqiqatlarda viki-istifadəçilərin nüfuzu əsasən
istifad
əçilərin davranışları ilə təyin edilir.
Nüfuzun ölçülm
əsi vasitəsilə vandalizmin təyini və
m
əqalələrin keyfiyyətinin analizi ideyasını ilk dəfə
Kaliforniyanın Santa-Kruz Universitetinin ( University of
California Santa Cruz
) professorları Luka de Alfaro (Luca de
Alfaro), Yan Pay ( Ian Pye) v
ə Tomas Adler (Thomas Adler) irəli
sürmüşlər. Onlar viki-mühitdə ensiklopedik məqalələrin
keyfiyy
ətinin və müəlliflərin nüfuzunun analizində “nüfuza
əsaslanan sistem” (a reputation-based system, Wiki-Trust) təklif
et
mişlər [70–72]. Təklif olunan yanaşma ilk baxışdan çox
sad
ədir və müəyyən vəziyyətlərdə Cavanmardi tərəfindən təklif
edil
ən alqoritmə bənzəyir: istifadəçilərin nüfuzu onların etdiyi
d
əyişikliklərin nə dərəcədə qəbul olunmasından asılıdır [65].
Wiki-Trust h
əm də vandalizmə məruz qalan viki-səhifələri
t
əyin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Burada vandalizm
hallarının təyini anonimlərin (qeydiyyatdan keçmədən fəaliyyət
göst
ərən) və qeydiyyatdan keçmiş yeni istifadəçilərin
t
əsnifatlandırılması yolu ilə həyata keçirilir. Belə ki, tədqiqatçılar
n
əzərdə tuturlar ki, müəyyən staja malik istifadəçilərin
vandalizml
ə məşğul olmaq ehtimalı çox azdır.
51
2.4. Viki-
kontentin keyfiyyətinin analizi və vandalizmin
təyini metodları
Vikipediyanın əsas problemlərindən biri “vandalizm”
adlanan v
ə viki-səhifələrdəki mətnin tamamilə silinməsi, yalan,
t
əhqirli, qərəzli informasiya ilə əvəz olunması hallarıdır [73, 74].
T
ədqiqatlar göstərir ki, viki-mühitdə həyata keçirilən
əməliyyatların 23%-dən çoxu vandalizm xarakterlidir (şəkil 6).
Şəkil 6. Viki-istifadəçilərin fəaliyyət istiqamətləri
Viki-s
əhifələrdəki mətnin silinməsindən başlayaraq,
s
əhifələrə müxtəlif spam, dezinformasiya, mənasız məlumatların
daxil edilm
əsinə kimi bütün fəaliyyətlər vandalizm hesab edilir.
Viki-istifad
əçilər bu problemi aşağıdakı yollarla həll etməyə
çalışırlar [74]:
52
–
viki-c
əmiyyət tərəfindən tanınmayan yeni istifadəçi və
İP adı altında fəaliyyət göstərən istifadəçilərin
f
əaliyyətinə nəzarət etməklə;
–
d
əyişiklik edilən viki-səhifələrə nəzarət etməklə;
–
s
əhifələri nəzarətdə saxlayan botların (robot-
proqram
lar) yaradılması ilə və s.
Vikimetrik t
ədqiqatlar zamanı vandalizmin təyinində
“silib-b
ərpa etmək” (delete – restore) və saxta məlumatların
yerl
əşdirilməsi kimi informasiya hücumlarını aşkarlayan
müxt
əlif yanaşmalardan istifadə edilir [26, 67, 73]. Modeldə
t
əklif edilən “kontent-yönəldici nüfuz alqoritmi” (algorithm for
content-driven reputation
) yalnız yüksək nüfuza malik
istifad
əçilər tərəfindən razılaşdırılan kontenti əhəmiyyətli sayır.
Yüks
ək nüfuza malik istifadəçilərin qeydiyyat adı səhifənin loq-
faylında yoxdursa, kontent keyfiyyətsiz sayılır.
Viki-
mühitdə yüksək keyfiyyətli məqalələrin yaradılması
və onların vandalizmdən qorunması məsələləri tədqiqatçıların
marağına səbəb olmuşdur [64, 75]. Sosial şəbəkələr üzrə
tədqiqatçılar Denis Uilkinson (Dennis Wilkinson) və Bernardo
Huberman (Bernardo Huberman
) Vikipediyanın ingilis dili
bölməsindəki viki-səhifələrin loq-fayllarının müqayisəli analizi
nəticəsində təyin etmişlər ki, viki-mühitdə ensiklopedik
məqalələrin keyfiyyəti məqalədəki redaktələrin sayından,
redaktədə iştirak edən istifadəçilərin korporativ davranışlarının
intensivliyindən asılıdır. Onların tədqiqatına görə məqalələrin
53
çoxunda edilən redaktələrin dinamikası 100-ə yaxındır, yalnız
ç
ox az sayda məqalələrdə redaktələrin sayı 10-dan azdır [76].
Vandalizmin avtomatik təyini üçün müxtəlif botlar
yaradılmaqdadır (AntiVandalBot, MartinBot, ClueBot və s.) [75,
77
]. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, botlar vandalizm və
informasiya qarşıdurmaları ilə əlaqədar problemlərin hamısını
həll etmək iqtidarında deyillər.
Viki-
mühitdə baş verən vandalizm və vulqarizm,
informasiya qarşıdurmaları, viki-istifadəçilər arasında baş verən
konfliktlərin və ya əməkdaşlığın kontentə təsiri müxtəlif metod
və alqoritmlərlə tədqiq edilməkdədir. Məsələn, vandalizmə
məruz qalan məqalələrin aşkarlanması üçün istifadəçilərin
nüfuzunu təyin edən alqoritm [66], metaverilənlərin məkan-
zaman analizi (spatio-temporal analysis of metadata, STiki) [74],
Luman (Luhmann
) modeli və Piaje (Piaget) nəzəriyyəsi [75],
yalnız nüfuza əsaslanan Wiki-Trust sistemi [76], “machine-
learning” [77]
metodları və s. təklif edilmişdir. Dəyişdirilmiş
mətnləri analiz etmək üçün isə “Naive Baye sclassifier” metodu
t
əklif edilmişdir [73]. Adı çəkilən bütün yanaşmalarda əsasən 4
göstəricidən istifadə edilir: metaverilənlər, mətn tipli verilənlər,
istifadəçilərin nüfuzu və dilin xüsusiyyəti.
Nüfuzun ölçülməsi və vandalizmin təyini ilə bağlı Adler və
Alfaro
müxtəlif tədqiqatlar aparmışlar [71, 75]. Onlar təyin
etmişlər ki, istifadəçilərin töhvələrinin 7%-ə qədəri vandalizm
aktıdır. Vandalizmin qarşısını almaq üçün tədqiqatçılar üç aparıcı
yanaşmanın birgə tətbiqini təklif etmişlər: Wiki-Trust, STtiki
sistemlərinin və dilin xüsusiyyəti. Bu yanaşma digər
Dostları ilə paylaş: |