Rasim Əliquliyev

50 

 

viki-

istifadəçilərin  nüfuzunu  analiz  edərkən  bu  istifadəçilərin 

töhvələri olan məqalələrin həcmi də nəzərə alınmalıdır. 

Viki-mühitd

ə  sosial  şəbəkələrin və  istifadəçilərin 

nüfuzunun (user reputation) analizi, h

əmçinin,  istifadəçilər 

arasında  əməkdaşlıq  və  münasibətlərin kontentə  təsiri müxtəlif 

metod v

ə  alqoritmlərlə  tədqiq edilməkdədir. Məsələn, bəzi 

vikimetrik t

ədqiqatlarda viki-istifadəçilərin nüfuzu əsasən 

istifad

əçilərin davranışları ilə təyin edilir.  

Nüfuzun ölçülm

əsi vasitəsilə  vandalizmin təyini və 

m

əqalələrin keyfiyyətinin  analizi  ideyasını  ilk  dəfə 

Kaliforniyanın  Santa-Kruz Universitetinin (University of 

California Santa Cruz

)  professorları  Luka  de  Alfaro  (Luca de 

Alfaro), Yan Pay (Ian Pye) v

ə Tomas Adler (Thomas Adler) irəli 

sürmüşlər. Onlar viki-mühitdə  ensiklopedik məqalələrin 

keyfiyy

ətinin və  müəlliflərin nüfuzunun analizində  “nüfuza 

əsaslanan sistem” (a reputation-based system, Wiki-Trust) təklif 

et

mişlər [70–72]. Təklif  olunan  yanaşma  ilk  baxışdan  çox 

sad

ədir və müəyyən vəziyyətlərdə Cavanmardi tərəfindən təklif 

edil

ən alqoritmə  bənzəyir: istifadəçilərin  nüfuzu  onların  etdiyi 

d

əyişikliklərin nə dərəcədə qəbul olunmasından asılıdır [65].  

Wiki-Trust h

əm də vandalizmə məruz qalan viki-səhifələri 

t

əyin etmək üçün nəzərdə  tutulmuşdur.  Burada  vandalizm 

hallarının  təyini anonimlərin (qeydiyyatdan keçmədən fəaliyyət 

göst

ərən) və  qeydiyyatdan  keçmiş  yeni  istifadəçilərin 

t

əsnifatlandırılması yolu ilə həyata keçirilir. Belə ki, tədqiqatçılar 

n

əzərdə  tuturlar ki, müəyyən staja malik istifadəçilərin 

vandalizml

ə məşğul olmaq ehtimalı çox azdır. 

---

51 

 

2.4.  Viki-

kontentin  keyfiyyətinin  analizi  və  vandalizmin 

təyini metodları 

Vikipediyanın  əsas problemlərindən biri “vandalizm” 

adlanan v

ə  viki-səhifələrdəki mətnin tamamilə  silinməsi,  yalan, 

t

əhqirli, qərəzli informasiya ilə əvəz olunması hallarıdır [73, 74]. 

T

ədqiqatlar göstərir ki, viki-mühitdə  həyata keçirilən 

əməliyyatların 23%-dən çoxu vandalizm xarakterlidir (şəkil 6).  

 

Şəkil 6. Viki-istifadəçilərin fəaliyyət istiqamətləri 

 

Viki-s

əhifələrdəki mətnin silinməsindən  başlayaraq, 

s

əhifələrə müxtəlif spam, dezinformasiya, mənasız məlumatların 

daxil edilm

əsinə kimi bütün fəaliyyətlər vandalizm hesab edilir. 

Viki-istifad

əçilər bu problemi aşağıdakı  yollarla həll etməyə 

çalışırlar [74]: 

---

52 

 

–

 

viki-c

əmiyyət tərəfindən  tanınmayan  yeni  istifadəçi və 

İP  adı  altında  fəaliyyət göstərən istifadəçilərin 

f

əaliyyətinə nəzarət etməklə; 

–

 

d

əyişiklik edilən viki-səhifələrə nəzarət etməklə; 

–

 

s

əhifələri nəzarətdə  saxlayan  botların  (robot-

proqram

lar) yaradılması ilə və s. 

Vikimetrik t

ədqiqatlar  zamanı    vandalizmin  təyinində 

“silib-b

ərpa etmək” (delete –  restore) və  saxta məlumatların 

yerl

əşdirilməsi kimi informasiya  hücumlarını  aşkarlayan 

müxt

əlif  yanaşmalardan  istifadə  edilir [26,  67,  73]. Modeldə 

t

əklif edilən “kontent-yönəldici nüfuz alqoritmi” (algorithm for 

content-driven reputation

)  yalnız  yüksək nüfuza malik 

istifad

əçilər tərəfindən  razılaşdırılan  kontenti  əhəmiyyətli  sayır. 

Yüks

ək nüfuza malik istifadəçilərin qeydiyyat adı səhifənin loq-

faylında yoxdursa, kontent keyfiyyətsiz sayılır.  

Viki-

mühitdə  yüksək  keyfiyyətli  məqalələrin  yaradılması 

və  onların  vandalizmdən  qorunması  məsələləri  tədqiqatçıların 

marağına  səbəb  olmuşdur  [64,  75].  Sosial  şəbəkələr  üzrə 

tədqiqatçılar  Denis  Uilkinson  (Dennis Wilkinson)  və  Bernardo 

Huberman (Bernardo Huberman

)  Vikipediyanın  ingilis dili 

bölməsindəki  viki-səhifələrin  loq-fayllarının  müqayisəli  analizi 

nəticəsində  təyin  etmişlər  ki,  viki-mühitdə  ensiklopedik 

məqalələrin  keyfiyyəti  məqalədəki  redaktələrin  sayından, 

redaktədə  iştirak  edən  istifadəçilərin  korporativ  davranışlarının 

intensivliyindən  asılıdır.  Onların  tədqiqatına  görə  məqalələrin 

---

53 

 

çoxunda  edilən  redaktələrin  dinamikası  100-ə  yaxındır,  yalnız 

ç

ox az sayda məqalələrdə redaktələrin sayı 10-dan azdır [76].  

Vandalizmin  avtomatik  təyini  üçün  müxtəlif  botlar 

yaradılmaqdadır (AntiVandalBot, MartinBot, ClueBot və s.) [75, 

77

].  Lakin  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  botlar  vandalizm  və 

informasiya  qarşıdurmaları  ilə  əlaqədar  problemlərin  hamısını 

həll etmək iqtidarında deyillər.  

Viki-

mühitdə  baş  verən  vandalizm  və  vulqarizm, 

informasiya qarşıdurmaları, viki-istifadəçilər arasında baş verən 

konfliktlərin və ya əməkdaşlığın kontentə təsiri  müxtəlif  metod 

və  alqoritmlərlə  tədqiq  edilməkdədir.  Məsələn,  vandalizmə 

məruz  qalan  məqalələrin  aşkarlanması  üçün  istifadəçilərin 

nüfuzunu  təyin  edən  alqoritm  [66],  metaverilənlərin  məkan-

zaman analizi (spatio-temporal analysis of metadata, STiki) [74], 

Luman (Luhmann

)  modeli  və  Piaje  (Piaget)  nəzəriyyəsi  [75], 

yalnız  nüfuza  əsaslanan  Wiki-Trust  sistemi [76], “machine-

learning” [77] 

metodları  və  s.  təklif  edilmişdir.  Dəyişdirilmiş 

mətnləri analiz etmək üçün isə “Naive Baye sclassifier” metodu 

t

əklif edilmişdir [73]. Adı çəkilən bütün yanaşmalarda əsasən 4 

göstəricidən istifadə edilir: metaverilənlər, mətn tipli verilənlər, 

istifadəçilərin nüfuzu və dilin xüsusiyyəti. 

Nüfuzun ölçülməsi və vandalizmin təyini ilə bağlı Adler və 

Alfaro 

müxtəlif  tədqiqatlar  aparmışlar  [71,  75].    Onlar  təyin 

etmişlər  ki,  istifadəçilərin  töhvələrinin  7%-ə  qədəri  vandalizm 

aktıdır. Vandalizmin qarşısını almaq üçün tədqiqatçılar üç aparıcı 

yanaşmanın  birgə  tətbiqini  təklif  etmişlər:  Wiki-Trust, STtiki 

sistemlərinin  və  dilin  xüsusiyyəti.  Bu  yanaşma  digər 

---