Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 polemika ta była polemiką z zasadą immanencji, gdyż nawet Kant uznawał ‘skromną’ wersję realizmu metafizycznego, gdy przyjmował, że istnieją rzeczy zewnętrzne, które nazywał ‘rzeczami samymi w sobie’, będące przyczynami doznawanych przez nas wrażeń, co jednak w świetle zasady immanencji trzeba uznać zarówno za pewną naiwność jak i za dogmatyzm, gdyż Kant nigdzie nie podał argumentów, że istnieje jakaś zewnętrzna przyczyna doznawanych przez nas wrażeń. Przytoczone wyżej analizy Hartmana, są bardzo charakterystyczne dla poruszanej tu kwestii. Hartmann zdawał sobie sprawę, że można mówić tylko o ‘fenomenach realności’ czegoś lub o doświadczeniach realności czegoś, lecz że są to tylko fenomeny, a więc tylko określonego rodzaju dane dla świadmości, które tylko z pewnym, niemożliwym zresztą do oceny, prawdopodobieństwem świadczą o tym, że istnieje rzeczywistość poza nimi. Czasami Hartmann nazywał zasadę immanencji ‘przesądem korelatywistycznym’, to znaczy przesądem, że każdy byt można potraktować jako tylko korelat świadomości, a nie jako coś, co - w jakimś sensie - istnieje autonomicznie. To pejoratywne określenie świadczy o jego bezradności wobec iteratywnej odporności na kontrargumenty, którą wykazuje zasada immanencji. Podobnie ma się rzecz ze współczesnymi odmianami antyrealizmu. One również, jak Kant, przyjmują bez ‘dowodu’, ż e świadomość nasza jest częścią większej całości, którą nazywamy ś wiatem, i że od tego świata doznajemy różnego rodzaju pobudzeń. Przyjmując to, współcześni antyrealiści spierają się z realistami ‘tylko’ o to, czy możemy wiedzieć, który z możliwych opisów pojęciowych świata jest opisem prawdziwym i czy można twierdzić, że istnieje tylko jeden prawdziwy opis świata.
Wśród przedstawicieli ruchu neoscholastycznego istniała rozbieżność, jakie stanowisko należy zająć wobec sformułowanego w filozofii nowożytnej zagadnienia istnienia świata realnego. Niektórzy sądzili, że cała ta problematyka jest obca duchowi filozofii scholastycznej, a stąd też, że nie istnieje potrzeba brania jej pod uwagę. Inni natomiast uważali, że należy ją podjąć, ale raczej tylko jako problematykę wstępną i apologetyczną, to znaczy apologetyczną w sensie obrony realizmu. Wielu jednak filozofów neoscholastycznych reprezentowało pogląd, że problem realizmu i idealizmu jest ważny i że należy poświęcić mu osobne rozważania. Realizm, jaki reprezentował kardynał D. Mercier (1851-1926) - twórca tzw. szkoły lowańskiej, powstałej w wyniku bezpośrednich działań związanych z encykliką Aeterni Patris - opierał się na wnioskowaniu, w którym istotną rolę pełniła zasada przyczynowości. W sowim głównym dziele epistemologicznym, Crit riologie g n rale, Mercier podał następujący dowód realności świata zewnętrznego: Panuje powszechna zgoda wśród filozofów co do tego, że istnieje w nas
Zbadajmy to czucie: co mówi nam doświadczenie? Mówi ono, że jesteśmy 31
wersja robocza: maj 2007 bierni (passifs) w odniesieniu do doznawanych przez nas wrażeń. Gdy przechadzając się wśród pól, podziwiam lazurowe niebo, słyszę śpiew ptaków, wdycham zapachy roznoszące się w powietrzu; gdy stawiam kroki po ziemi, wtedy czuję, że zdarza się coś we mnie, co nie pochodzi ode mnie: doznaję wrażeń światła, śpiewu, zapachów, dotknięcia i oporu. Otóż te bierne wrażenia, które czuję, są niekonieczne: rodzą się, rozwijają, aby w końcu zacząć opadać i zniknąć. Nie mają zatem w sobie racji dostatecznej, lecz domagają się przyczyny innej niż one same. Czym jest ta przyczyna? Ja nią nie jestem, sam nie wytworzyłem tych wrażeń, przeciwnie, ja ich
sprawiła, że ich doznawałem. Stąd zaś wrażenia zakładają coś niezależnego do moich reprezentacji, mają realny przedmiot. 15
Mercier podał też drugi argument na rzecz istnienia bytu poza ś wiadomością, a mianowicie stwierdzał, że uporządkowanie naszych wrażeń jest poddane warunkom poza-subiektywnym, co świadczy o tym, że wyjaśnienie wrażeń nie może być czysto fenomenalne, a rzeczą, która je wyjaśnia, jest rzeczywistość niezależna od wrażeń. 16 Argument pierwszy stwierdza zatem, że, po pierwsze, przyczyną odbieranych przez podmiot różnorakich wrażeń może być albo on sam, albo tą przyczyną może być przedmiot zewnętrzny wobec niego, czyli przedmiot realny. Po drugie, podmiot doznający wrażeń, nie może być ich przyczyną, ponieważ tylko ich doznaje, one mu się narzucają. Stąd zaś, po trzecie, przyczyną wrażeń musi być przedmiot zewnętrzny wobec podmiotu, czyli przedmiot realny. Argument drugi odwołuje się do uporządkowania świadomych doznań, które nie może pochodzić od naszych aktów woli tak, jak się to dzieje na przykład w spełnianych z intencją fantazjach. Słabością pierwszego argumentu wydaje się być jednak to, że zawiera on w sobie tezę, która ma być dopiero dowiedziona. Dzieje się to w ten sposób, że zarówno podmiot jak i przedmiot traktuje się tu jako coś, co istnieje realnie, to znaczy traktuje się je jako byty, pomiędzy którymi mogą dochodzić do skutku związki przyczynowe: podmiot jest bytem, który może podlegać różnorakim oddziaływaniom z zewnątrz, przy czym to ‘zewnątrz’ należy rozumieć jako ‘zewnętrzność kauzalną’. Mówiąc terminologią filozofii Kanta: podmiot jest w tym argumencie interpretowany jako tzw. podmiot empiryczny, to znaczy jako określony osobnik psychofizyczny, który może podlegać wpływom przyczynowym, nie zaś jako tzw. podmiot epistemologiczny (podmiot ‘czysty’), czyli jako sfera danych i sfera dyskursu filozoficznego, w obrębie których - bez popełniania błędnego koła w argumentacji - można rozważać obowiązywanie zasady przyczynowości, istnienie podmiotu empirycznego i zewnętrznych wobec niego przedmiotów. 15 Por. D. Mercier, Crit riologie g n rale ou theorie g n rale de la certidude, Paris: F lix Alcan 1899, s. 336-337. 16 “L’ordonnance de nos sensations est subordonn e des conditions extra-subjectives et t moigne, par cons quent, d’autre chose que d’une construction toute ph nom nale. Ce queleque chose d’autre que le ph nom ne, nous le nommons r alit ” (tamże, s. 337). 32
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|