Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri

Cədvəl 7 
Ətraf mühitin bəzi xəstəliklərin spesifik və qrupunun yayılmasuıa 
№
 
Xəstəliklər
 
Ətraf mühit amilləri
 
1
 
2
 
3
 
1.
 
Qan
 
dövranı
 
(ürək,
 
damarlar)
 
sisteminin
 
xəstəlikləri
 
1.
 
Kimyəvi maddələrin atmosfer havasının çirklənməsinin 
məcmu indeksi
 
2.
 
Səs-küy
 
3.
 
Elektromaqnit sahəsi
 
4.
 
İçməli suyun tərkibi (xloridlə, nitratlar, nitritlər, cod- luq)
 
5.
 
Mikroelementlər üzrə ərazinin epidemikliyi (kalsium, 
maqnium, mis və s.)
 
6.
 
Qida məhsullanmn pestisidlərlə çirklənməsi
 
7.
 
İqlim: havanın dəyişmə sürəti, yağmurlu günlərin sayı, 
atmosfer təzyiqinin dəyişməsi və s.
 
2.
 
TənəRus
 
orqanlannın
 
xəstəlikləri
 
1.
 
Atmosfer havasınm kimyəvi maddələr və tozla çirklənməsi. 
Xüsusilə karbon və kükürd oksidləri ilə
 
2.
 
Hava şəraiti: havanın dəyişmə sürəti, rütubətlilik, külək
 
3.
 
Sosial şərait: mənzil, ailənin maddi səviyyəsi
 
4.
 
Hava mühitinin pestisidlərlə çirklənməsi
 
3.
 
Həzm borusu 
orqanlannın 
xəstəlikləri
 
1.
 
Qida məhsullarının və suyun kimyəvi zəhərli preparatlarla 
çirklənməsi.
 
2.
 
Mikroelementlər üzrə ərazinin epidemikliyi
 
3.
 
Sosial şərait, maddi səviyyə, mənzil şəraiti
 
4.
 
Atmosfer havasının kimyəvi maddələr, xüsusilə kükürd 
dioksidlərlə çirklənməsi
 
5.
 
İçməli suyun tərkibi, onun codluğu
 
6.
 
Səs-küy
 
4.
 
Endokrin
 
sistemli
 
xəstəlikləri
 
1.
 
Səs-küy
 
2.
 
Atmosfer havasının xüsusilə karbon oksidilə çirklənməsi
 
3.
 
Mikroelementlər üzrə ərazinin endemikliyi, ağır me- tel 
duzlan üzrə çirklənmə
 
4.
 
İnsanizasiya səviyyəsi
 
5.
 
Elektromaqnit sahəsi
 
6.
 
İçməli suyun codluğu
 
5.
 
Qan
 
xəstəlikləri
 
1.
 
Ərazinin mikroelementlər, xüsusilə xrom, kobalt, dəmir üzrə 
epidemikliyi
 
2.
 
Elektromaqnit sahəsi
 
3.
 
Qida və suyun nitrat və nitrit, pestisidlərlə çirklənməsi
 
81 

---

Cədvəlin davamı 
1
 
2
 
3
 
6.
 
Allergiya
 
təbiətli
 
xəstəliklər
 
1.
 
Atmosfer havasının çirklənməsinin məcmu şöbəsi
 
2.
 
Sosial şərait: mənzil
 
3.
 
Qida və suyun pestisidlərlə çirklənməsi
 
7.
 
Dəri və dərialtı 
toxuma 
xəstəlikləri
 
1.
 
İnsanizasiya səviyyəsi
 
2.
 
Mikroelementlərin xarici mühitdə qıtlığı və çoxluğu
 
3.
 
Atmosfer havasının təbii amillərlə birlikdə kimyəvi 
maddələrlə çirklənməsi
 
8.
 
Hamiləliyin 
patologiyası və 
doğuş 
anomaliyalan
 
1.
 
Atmosfer havasının kimyəvi maddələrlə çirklənməsi
 
2.
 
Elektromaqnit sahələri
 
3.
 
Ətraf mühitin çirklənməsi
 
4.
 
Səs-küy
 
5.
 
Xarici mühitdə mikroelementlərin qıtlığı və bolluğu
 
6.
 
tonlaşdıncı radiasiya
 
9.
 
Psixi
 
pozğunluq
 
1.
 
Havanın kimyəvi maddələrlə çirklənməsinin məcmu 
səviyyəsi
 
2.
 
Səs-küy
 
3.
 
Elektromaqnit sahəsi
 
4.
 
Mühitin zəhərli kimyəvi maddələrlə çirklənməsi
 
10.
 
Sidik-cinsi
 
orqanlann
 
xəstəlikləri
 
1.
 
Mikroelementlərin çatışmazlığı və ya bolluğu
 
2.
 
Atmosfer havasının çirklənməsi
 
3.
 
İçməli suyun tərkibi və codluğu
 
11.
 
Bəd şiş 
xəstəlikləri
 
1.
 
Havanın xüsusilə kanserogen maddələrlə çirkləndi- rilməs
 
2.
 
Qida və suyun nilrat və nitritlərlə, pestisidlər və digər 
konserogenlərlə çirkləndirilməsi
 
3.
 
Mikroelementlər üzrə ərazinin epidemikliyi
 
4.
 
İçməli suyun tərkibi və codluğu
 
5.
 
İonlaşdıncı radiasiya
 
Kəskinlik dərəcəsinə görə ekoloji şəraitin bütün arealları iki 
kateqoriyaya  bölünür:  kəskin  və  çox  kəskin.  Bu  zonalar  Rusiya 
ərazisinin 20%-ni əhatə edir, orada rusiyalıların beşdə bir hissəsi 
yaşayır. 
Çox kəskin ekoloji şərait o yerdə əmələ gəlir ki, orada təbii 
mühitin vəziyyəti birbaşa əhalinin həyat şəraitinə təhlükə yaradır, 
ayrı-ayrı ekoloji  problemlər isə kritik  və  ya katastrofik dərəcəyə 
çatır.  Bu  məqsədlə  fövqəladə  ekoloji  şərait  və  ekoloji  fəlakət 
zonaları yaradılır. 
«Çətin ekoloji şəraitə malik regionlar» adlanan 8-ci cədvəldə 
oranın ekoloji problemlərinin qısa səciyyəsi verilir. Ru- 
82 

---

siya  hüdudunda  belə  regionlar  çox  rast  gəlir.  Buraya  sərhədyanı 
areallar - Çernobil AES zonası, Şimali Xəzəryanı, Qara və Azov 
dənizlərinin sahil zonaları daxildir. 
Həmhüdud dövlətlərin ətraf mühitinin vəziyyəti də ölkəmizin 
ekoloji  şəraitinə  böyük  təsir  göstərir.  Çirklənmənin  transsərhəd 
keçiriciliyi və «eksportu» qonşu ölkələrin mənafeyinə ziddir. 
Çox çətin ekoloji şəraitə malik r^onlar 
(1991-d ilin vəziyyəti üzrə) 
Csdvəl
 8
 
Regionlar
 
Ekoloji problemlər
 
1
 
2
 
1. Kola yarımadası
 
Dağ-mədən  işlərilə  əlaqədar  torpaqlann  pozulması,  quruda 
suların tükənməsi və çirklənməsi, meşə massivlərinin və təbii 
yem  sahələrinin  zəifləməsi,  xüsusi  qorunan  təbii  ərazilərin 
rejiminin pozulması
 
2. Moskva regionu
 
Atmosferin  çirklənməsi,  quruda  suyun  tökənməsi  və 
çirklənməsi,  məhsuldar  torpaqlann  itkisi,  torpaqlann 
çikrlənməsi, meşə massivlərinin zəifləməsi
 
3. Şimali Xəzəryanı
 
Neft  və  qaz  işləmələrilə  əlaqədar  torpaqlann  pozulması,  balıq 
resurslannm tükənməsi, torpaqların ikinci dəfə şoranlaşması və 
deflyasiyası,  atmosferin  çirklənməsi,  xüsusi  qorunan  ərazi 
rejiminin pozulması.
 
4.0rta-Povoljye və 
kamayam
 
Quruda  suyu  tükənməsi  və  çirklənməsi,  dağ-mədən  işlərilə 
torpaqlann 
pozulması, 
torpaqlann 
eroziyası, 
dərə 
əmələgəlmələri,  atmosferin  tökənməsi,  meş%iz-  ləşmə,  meşə 
massivlərinin zəifləməsi
 
5. Uralın sənaye zonası
 
Dağ-mədən 
işlərilə 
torpağm 
pozulması, 
atmosferin 
çirklənməsi, quruda suyun, torpağm tökənməsi və çirklənməsi, 
məhsuldar torpaqlann itkisi, meşə massivlərinin zəifləməsi
 
6. Qərbi Sibirin 
neft-qaz
 
sənayesi rayonlan
 
Neft və qaz işlərilə torpağm pozulması, torpağm qidalanması, 
maral otlaqlannm zəifləməsi Balıq ehtiyatlan və mədən 
faunasmın tükənməsi, xüsusi qorunan ərazi rejiminin 
pozulması
 
83 

---