Reja: bte bir qator axloqiy tamoyillar va standartlar

Shaxsning avtonomligini hurmat qilish prinsipi shaxsning o‘z taqdirini belgilash (erkinligi) ga bo‘lgan hurmatni anglatadi. Avtonom shaxsiyat, avtonom tanlov va avtonom harakatlar mavjud. Shaxs zarur ma’lumotlarga asoslangan erkin va mustaqil tanlangan reja asosida harakat qilganda avtonom hisoblanadi. Bundan farqli o‘laroq, avtonom bo‘lmagan shaxs o‘z rejalari haqida o‘ylay olmaydi yoki ularga muvofiq harakat qila olmaydi yoki boshqa odamlarning, masalan, qattiq nazorati ostidagi o‘ta ruhiy kasal yoki mahbuslar. Amalda, biotibbiyot etikasidagi avtonomiya prinsipi shaxsning tibbiy muolajaga, davolanishdan bosh tortish, kasallik va davolanish to‘g‘risida ma’lumot olish, avtonom qaror (tanlov), harakat va hokazolarni bajarishda yordam beradigan axborot kelishuvi to‘g‘risidagi huquqi asosida amalga oshiriladi.

• Adolat prinsipi barcha bemorlarga bir xil munosabatda bo‘lishga va har qanday sababga ko‘ra (irqiy, milliy, diniy, ijtimoiy, madaniy yoki psixologik) boshqa bemorlarga biron bir dushmanlik yoki ustunlik berilishiga yo‘l qo‘ymaslikka chaqiradi. Adolat prinsipi, shuningdek, har qanday bemor uchun jamiyatda mavjud bo‘lgan adolatli standartga muvofiq tibbiy yordam olishni talab qiladi. Ushbu tamoyilni amalga oshirish ko‘pincha echib bo‘lmaydigan to‘siqlarga olib keladi, chunki amalda u jamiyat tomonidan ajratilgan resurslar va bemorning ijtimoiy qadriyatlari o‘rtasida ma’lum bir moslikni talab qiladi, bu o‘z navbatida axloqiy jihatdan shubhali, chunki bu mosliklar resurslar cheklangan hollarda tobora keskin tus oladi. Aslida, jamiyat shu bilan ayrim bemorlarga nisbatan adolatsizlikni yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli, bioetika sohasida aholining eng zaif qatlamlarining

• huquqlarini himoya qilishga alohida e’tibor beriladi.

Biotibbiy etikaning umumiy prinsiplari muayyan axloqiy qoidalar orqali amalga oshiriladi, bu esa o‘z navbatida muayyan vaziyatlarda qarorlar va harakatlar uchun axloqiy asosni ta’minlashga xizmat qiladi.
Informatsion (axborot) kelishuv qoidasi, bemorning sog‘lig‘i to‘g‘risida, uning kasalligini davolashning mavjud usullari va ularning har biri bilan bog‘liq bo‘lgan xavf to‘g‘risida to‘liq haqiqatni bilish huquqiga rioya qilishni talab qiladigag vrach va mijiz o‘rtasida kommunikantiv dialogdir. Axborot kelishuvi - bu bir qator axloqiy va protsessual me’yorlarga rioya qilishni nazarda tutuvchi: bemorning ruhiy holati, madaniy darajasi, milliy va diniy xususiyatlari, shifokor yoki tadqiqotchining xushmuomalasi, axloqiy fazilatlari va bemorning ma’lumotni tushunishini ta’minlash qobiliyatini hisobga olgan holda, axborot kelishuvi.

• Rostgo‘ylik qoidasi bemorni uning kasalligi, davolanish va prognozlari to‘g‘risida ma’lumot olish huquqini hurmat qilish, terapevtik hamkorlik muhitini yaratish g‘oyalarini eng ijobiy tarzda amalga oshirish uchun ham shifokor, ham bemorning haqiqatni gapirish majburiyatini anglatadi. Shu bilan birga, vijdonlilik qoidasi mutloq emas, chunki uning ba’zi holatlarda qo‘llanilishi bemorga shubhali zarar yetkazishi mumkin (yatrogen) va "zarar qilmang" axloqiy tamoyiliga zid kelishi mumkin. Agar bunday ziddiyat bo‘lsa, prinsipga ustunlik berilishi kerak. Shu bilan birga, shifokor bemorning xotirjamligi uchun haqiqatni sukut saqlash va uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri aldash o‘rtasidagi axloqiy farqni ajratishi kerak. Bemorning rostgo‘yligi ham muhimdir, chunki u ba’zi ma’lumotlarni yashirishi davolanishning salbiy natijalariga olib kelishi mumkin. Masalan, bemorning ahvoli yoki davolanish samarasining yo‘qligi oilaviy sharoitlar bo‘lishi mumkin, bu bemorda hayajon va noqulayliklarga olib keladi, bu uning kasalligidan ko‘ra muhimroqdir.

• Sadoqatlilik qoidasi – vrachning bemorga bo‘lgan bo‘lgan sadoqati va unga bo‘lgan xayri xoxlik burchidir, shuningdek bemorga nisbatan o‘z vazifalariga vijdonan munosabatda bo‘lish, shu jumladan axloqiy majburiyatlari va va’dalari bajarish. Nihoyat, agar bu qonun va umumiy axloqiy me’yorlarga zid bo‘lmasa, bemor bilan munosabatlarning boshqa manfaatdor tomonlar va ijtimoiy institutlar bilan munosabatlardan ustuvorligidir.

• Maxfiylik qoidasi shifokorni bemorning shaxsiy hayotiga bo‘lgan huquqini hurmat qilish va unga, ayniqsa qo‘pol ravishda, bemorning roziligisiz yoki qat’iy ehtiyojisiz, unga tajovuz qilmaslik majburiyatini yuklaydi. SHaxsiy hayot normasini buzish, qat’iy terapevtik zarurat bilan belgilanmagan, asossiz paternalizm (otalik), shaxsning avtonomligini buzish hisoblanadi. Maxfiylik qoidalari muhimdir, chunki shaxsiy ma’lumotlarning ma’lum bir qismi boshqa shaxsning mulki bo‘lishi mumkin. Demak, bemorning sog‘lig‘i to‘g‘risidagi ma’lumotlar diagnostika choralari orqali bemor, uning qarindoshlari bilan aloqa qilish orqali shifokorning mulki bo‘ladi. Maxfiylik qoidalari ushbu ma’lumotning birinchi darajali ahamiyatini va shaxsning o‘zi uchun ushbu asosiy huquqni belgilaydi. SHifokor shaxsning shaxsiy ma’lumotlarga ega bo‘lish huquqini hurmat qilishi kerak.