Reja: Tayyor mahsulot (ish, xizmat)larning iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari

T \r
Muomalalarning
Hisoblar bog‘lanishi
mazmuni
DT
KT
1.
O 'sim likchilik, chorvachilik, sanoat ishlab
chiqarish, yordamchi va xizmat k o‘rsatishlardan
m ahsulot qabul qilindi (xizm at va ishlar bajarildi)
2810
2010
2310
2710
2.
Tayyor m ahsulot k o‘rgazmaga berildi
k o‘rgazmadan qabul qilindi
2820
2810
2810
2820
3.
M ahsulot qayta baholandi: bahoning oshishiga
kamayishiga
2810
3190
6230
2810
4.
Inventarizatsiya natijasida: mahsulotning oshiq
chiqishiga
kamomadiga
2810
5910
9390
2810
5.
M ahsulotlar ichki ehtiyojlarga berilganda
2010,
2310,
2510,
2710,
9410
2810
6.
Sotilgan m ahsulot tannarxi b o ‘yicha hisobdan
chiqarildi
9110
2810
7.
Tayyor m ahsulot tekinga hom iylik yordami
sifatida berilganda va boshqalar
9430
2810
2810, 2820, 2830 hisobvaraqlar bo ‘yicha tayyor mahsulotning 
analitik hisobi javobgar shaxslar b o ‘yicha, m ahsulot turlari 
(sortlar, partiyalar, kiplar va boshqalar) b o ‘yicha va tayyor m ah- 
sulotni saqlash joylari b o ‘yicha yuritiladi.
Bajarilgan ish va xizm atlam ing analitik hisobi ularning turlari 
b o ‘yicha tashkil etiladi.
8.4. Tayyor mahsulot (ish, xizmat)larni
sotishning hisobi
M ahsulot (ish, xizm at)ning sotilishi korxona m ablag‘lari 
aylanishining yakunlovchi ja ray o n id ir. Bu jaray o n korxona 
tom onidan ishlab chiqarilgan m ahsulot (ish, xizm at)ning xalq
146

---

x o ‘jaligi iste ’m olida o ‘z o ‘rnini topganligini anglatadi. Bu 
jarayonning muhimligi unda xo‘jaliklar tayyor mahsulotni yoki 
bajarilgan ish yoki xizmatlami pulga aylantiradi. U tufayli uni 
yetishtirishga bo‘lgan xarajatlami qoplash imkoniyati yaratiladi, 
uning n o rm a l b o ‘lishi x o ‘ja lik iq tiso d in i m u stah k am lay d i, 
moliyaviy barqarorligini ta ’minlaydi.
Sotish muomalalarining dastlabki hisobi xaridor va buyurt- 
machilar bilan tuziladigan shartnom adan boshlanadi.
Shartnom ada m ahsulot (ish, xizm at) tu ri, m uddati, sifati, 
j o ‘n atish (bajarish) v aqti, b ah o si, h iso b -k ito b shakli, u lar 
bajarilm aganda to ‘lanadigan jarim alar va boshqa shartlar k o ‘r- 
satiladi.
M ahsulotni sotishga jo ‘natish, masalan «Paxtani j o ‘natish- 
qabul qilish tovar-transport nakladnoyi (1-q/x-paxta) tuziladi, 
ular qabul qilinganda «Qabul kvitansiyasi» (QK-17) tuziladi.
D on mahsulotlari, «Q/х mahsulotlarini jo ‘natish-qabul qilish 
tovar-transport nakladnoyi (1 -q /x -d o n ) rasmiylashtiriladi.
Sabzavot, poliz, meva, sut, ju n va boshqalar «Tovar-transport 
nakladnoyi yoki hisobvaraq-faktura (naqd pulga sotilganda kassa 
kirim orderi bilan) rasmiylashtiriladi.
M ahsulotlar m ehnat haqi hisobiga berilganda «To‘lov qaydno­
masi» tuziladi.
M ahsulot xo‘jalikning ichki boiinm alariga berilganda naklad- 
noy, o'zining do ‘konlariga yoki bozorda sotilsa hisobvaraq-faktura 
yoki faktura bilan rasmiylashtiriladi.
M ahsulot (ish, xizmat)lami sotish bilan bog‘liq muomalalar- 
ning hisobi quyidagi hisobvaraqlarda olib boriladi:
9010 - tayyor m ahsulotlam i sotishdan daromadlar;
9020 — tovarlarni sotishdan daromadlar;
9030 — ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatishdan daromadlar;
9040 — sotilgan tovarlarning qaytishi;
9050 — xaridorlar va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar.
9010, 9020, 9030 hisobvaraqlaming kredit tom onida 4010, 
5010, 5020, 6610 va boshqa hisobvaraqlaming debetlanishi bilan 
korxonaning asosiy faoliyati b o ‘yicha tayyor m ahsulot, tovar, 
bajarilgan ish, k o ‘rsatilgan xizm atlarning sotishdan olingan
147

---

daromadlari hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraqlar hisobot davri 
oxirida yakuniy moliyaviy natija hisobvarag‘i bilan yopiladi (D T 
9010, 9020, 9030 KT 9910).
9040 — «Sotilgan tovarlaming qaytishi» hisobvarag‘i kontrpas- 
siv hisobvaraqlardan bo ‘lib, uning debet oboroti sotilgan mahsulot 
va tovarlardan darom adni kamaytiradi (D T 9040 KT 4010) va 
u hisobot davri oxirida m ahsulot ham da tovarlarni sotishdan 
darom adlar hisobvaraqlariga chiqarilishi bilan yopiladi (D T 9010, 
9020 KT 9040).
Bu bo ‘yicha quyidagi m uom alalar ham uchraydi:
DT 9040 KT 5010, 5110 — puli to ‘langan holda qaytarilganda;
DT 2910 KT 9120 — xaridor tovarni qabul qilganda;
DT 9020 KT 9040 — tushum ga o ‘zgartirish kiritilganda.
9050 — «Xaridorlarga va buyurtmachilarga berilgan chegirma- 
lar» hisobvarag‘ida shartnom a shartlari asosida sotilgan mahsulot 
b o ‘yicha ham da sotish baholaridan (sotilgan m ahsulot, tovar, 
ish va xizmatlar b o ‘yicha yaroqsizlik aniqlanganda) chegirmalar 
hisobga olinadi va uning paydo bolishiga — D T 9050 KT 4010, 
hisobdan chiqishiga — DT 9010, 9020, 9030 KT 9050 provod- 
kalari tuziladi.
9000 — «Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga 
oluvchi hisobvaraqlar» bo ‘yicha analitik hisobvaraqlar sotilgan 
mahsulot, tovar bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmatlam ing har bir 
turi bo'yicha tashkil etiladi.
Bunda, ya’ni ular analitik hisobini tashkil etishda korxonani 
boshqarish nuqtayi nazaridan kelib chiqib sotish yo‘nalishlari, 
mintaqalar b o ‘yicha sotilishi ham hisobga olinishi mumkin.