Reja: Tayyor mahsulot (ish, xizmat)larning iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari

8.2. Tayyor mahsulot (ish, xizmat)laming turkumlanishi,
ularni baholash tartibi
Qishloq xo‘jalik korxonalarida m ahsulotlar hisobini to ‘g ‘ri 
tashkil etishda ularni turkum larga ajratish m uhim ahamiyatga 
ega.
M ahsulotlar ishlab chiqarish sohasi, qabul qilish manbalari 
va boshqa belgilariga ko‘ra turkum lanishi mumkin.
1. Mahsulot ishlab chiqarish sohasiga k o ‘ra:
—
o ‘simlikchilik mahsuloti;
— chorvachilik mahsuloti;
— sanoat va yordamchi ishlab chiqarishlar mahsuloti.
2. Mahsulotlar kelib tushish manbasiga k o ‘ra:
—
o‘zida ishlab chiqarilgan mahsulot;
— ch etd an (savdo tarm o q lari, tovar bazalari va boshqa 
xo‘jaliklardan) sotib olingan mahsulotlar.
3. Mahsulotlar foydalanishiga k o ‘ra:
— urug‘lik va ko‘chat materiali;
143

---

— yem-xashak;
— sotishga m o ‘ljallangan m ahsulot va boshqalar.
4. Mahsulotlami x o ‘jaliklar sotishi y o ‘nalishlariga k o ‘ra:
—
davlat buyurtm asi bo ‘yicha sotish;
— boshqa yo‘nalishlar b o ‘yicha sotish.
5. Mahsulotlami sotish kanallariga k o ‘ra:
—
tayyorlov tashkilotlariga sotish;
— dehqon bozorlarida sotish;
— o ‘z ehtiyojida foydalanish (sotish);
— savdo shoxobchalari (do‘konlar) orqali sotish;
— m ehnat haqi hisobiga berish (sotish).
Shu kabi ish va xizmatlar ham ulaming turi, xizmat ko ‘rsatish 
sohasi va boshqa belgilari b o ‘yicha guruhlanishi mumkin.
Qishloq xo‘jalik korxonalarida tayyor m ahsulotlam ing harakati 
hisob va hisobotda quyidagicha baholanadi:
1. Reja tannarxida — yil davomida.
2. H aqiqiy tan n arx d a — yil oxirida, shu yilning haqiqiy 
xarajatlari va mahsulotning haqiqiy miqdori aniqlangach.
3. Sotish baholarida — sotilgan mahsulot b o ‘yicha.
Shu kabi ayrim hollarda mahsulotlar harakatini baholashda 
sotishning sof qiymati, AVECO va F IF O kabi usullaridan ham 
foydalanishi mum kin. Ushbu tartib xo‘jalikning o ‘zida tashkil 
etilgan ishlab chiqarishlar tom onidan amalga oshirilgan ish va 
xizmatlarga ham tegishli.
Tegishli mahsulot chetdan sotib olinganda, ish va xizmatlar 
boshqa tashkilotlar tom onidan bajarilganda shartnomaviy baho- 
larda, tom onlam ing kelishuvi asosidagi joriy baholarda hisobga 
olinadi.