Reja: Turistik bozor, uning sub’ektlari va faoliyat ko‘rsatishining xususiyatlari

Turistik bozorni rejalashtirish
Reja:


1. Turistik bozor, uning sub’ektlari va faoliyat ko‘rsatishining xususiyatlari
2. Turizm sohasidagi bozor rejasining mazmuni
3. Turistik bozorda marketing strategiyasi
4. Turistik sanoat va turistik bozor infrastrukturasi
5. Turizm va turistik mahsulotni ilgari surish daturlarini ishlab chiqish
6. O‘zbekiston Respublikasida turistik bozorning holati va uning faoliyat ko‘rsatishi muammolarini tahlil qilish

1. Turistik bozor, uning sub’ektlari va faoliyat ko‘rsatishining xususiyatlari

Turistik sohani muvaffaqiyatli rivojlantirish uni boshqarishning ma’muriy va bozor shakllari uyg‘unlashib ketishiga asoslanadi. Turistik bozor xizmatlar va tovarlar umumiy bozorining bir qismi bo‘lib, ikkita tashkil etuvchi tarkibiy qismning o‘zaro nisbatidan iborat. Buni tashkil etuvchilar quyidagilardir:

• 
  talab (ichki va xalqaro turistik bozorlar);
  
• 
  taklif (turistik diqqatga sazovor joylar va dam olish shakllari, turistik ob’ektlarning turlari, transport, xizmat ko‘rsatish va tegishli infrastruktura tizimi, reklama-axborot faoliyati).
  

Bozor hajmlari konkret hududda konkret vaqt davomida realizatsiya qilingan tovarlar va xizmatlarning hajmi bilan belgilanadi.
Shunday qilib, turistik bozor – ichki va tashqi aloqalar tizimi bo‘lib, unda turistik-ekskursiya xizmatlari pulga aylanishi va pullarning qaytadan turistik-ekskursiya xizmatalariga aylanishi jarayoni kechadi, shunindek, turistik mahsulotni sotib olish uchun puli bo‘lgan iste’molchilarning yig‘indisi hamdir.
Har qanday turistik korxonaning rejalarida turistik bozorning tanlangan sementining tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojining kattaligi va tuzilishi hisobga olinishi kerak, shuningdek, narxlarni tashkil qilish, tovarlarini bozorga kiritish, sarflar hisobga olingan holda sotuvdan tushadigan daromadlar bashorat qilinishi zarur (1.-chizma)

Chiquvchi axborot

Rejalashtirish uslublari

Tur mahsulotga bo‘lgan talab (joriy va rejalashtirilayotgan)

Turmahsulotni sotishdagi siyosat

Turmahsulot harakatini rejalashtirish uslublari

Narxning tushish prognozi

Tovar aylanish kanallarini rejalashtirish

Sotishni rejalashtirayot-gan tashkilot

Тurmahsulot sotish hajmi

Tanlangan bozor sektorida turmahsulot realizatsiyasidan olingan daromadlar


Turistik talab birinchi navbatda mintaqa, mamlakat yoki jahon miqyosida o‘lchanadigan turistik mahsulotga bo‘lgan to‘lov qobiliyatiga ega ehtiyoj bilan belgilanadi. Bu ehtiyoj bevosita aholining daromadlariga, shuningdek uning turistik mahsulotlarga bo‘lgan real va potentsial (ham miqdoriy, ham sifat ko‘rsatkichlarida baholanadigan) ehtiyojlariga bog‘liq.
Turistik bozordagi talabni rejalashtirishda uning o‘ta egiluvchanligini, ya’ni turli omillar o‘zgarganda turistik mahsulotni bajarishning sifatlarini yo‘qotmagan holda turistik mahsulot nomenklaturasini tez o‘zgartirishga qodirligini hisobga olish zarur. Turizmdagi talab iste’molchining yashash joyi va unga taklif qilinadigan xizmatlarning bajarilish joyi o‘rtasida hudud bo‘yicha bir-biridan juda uzoqda joylashganlik bilan ajralib turadi.
Turistik bozorning xususiyatlariga uning differentsiatsiyalashganlik (tabaqalashganlik), ixtisoslashganlik va sektorlarga bo‘linganlik kabi kategoriyalarini kiritish mumkin.
Differentsiatsiyalashganlik (tabaqalashganlik) –turistlar guruhini ularning turistik mahsulotlarning ma’lum guruhi (dengiz, tog‘lar, diqqatga sazovor joylar, tarix va sh.k.) dan qoniqishidan kelib chiqib tanlab olish.
Ixtisoslashganlik turizmning turlari (davolash, bilib olish, ishbilarmonlik, kasbiy va boshqalar) bo‘yicha guruhlarning ixtisoslashuvidir.
Bozorning sektorlarga bo‘linganligi (segmentlashganligi) maxsus belgilari bo‘yicha (yoshi, yashash joyi, daromadlari, xizmatlarga narxlar, marshrutlarning mavzulari, dam olish vaqti va mavsumi va sh.k.) guruhlashgan potentsial keluvchilarning toifasiga qarab belgilanadi.
Faqat yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlarni hisobga olgan holdagina turistik bozor faoliyatining iqtisodiy ko‘rsatkichlarini bashorat qilish mumkin. Bu ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi:

• 
  tegishli strukturaviy guruhning tipik vakili dam olishiga ketadigan sarflar hajmi(U_p);
  
• 
  tegishli strukturaviy guruhda turistik xizmatlarni iste’mol qilish ommaviyligining koeffitsienti (K).
  

Bu ikkala ko‘rsatkichni keltirish ushbu strukturaviy guruhda turistik xizmatlarga kutilayotgan sarflarning summasini beradi:

P_t.x q U_r ^. K, pul birligi. (1)

Turistik xizmatlar ko‘rsatishga ketadigan sarflarning umumiy summasi

ga tengdir
pul birligi, (2)
bu yerda n – turistik xizmatlar taqdim etiladigan (yoki taqdim etilgan) strukturaviy guruhlar soni.
Sub’ektning turistik bozordagi holati va yangi xizmatlarni o‘tkazish imko-niyati turistlarning dam olish paytidagi xarajatlar strukturasini va bozor kon’-yunkturasini aniqlashga, shuningdek uning kelgusida rivojlanishini bashorat qi-lishga (rejalashtirishga) imkon beradi. Bu esa quyidagilarga imkoniyat yaratadi:

• 
  yangi, ilgari qo‘llanilmagan texnologiyalar va xizmatlardan foydalanish evaziga muvaffaqiyatsizliklar tavakkalini kamaytirishga;
  
• 
  turistik bozorninng muammolarini aniqlashga va ularni hal qilish yo‘nalishlarini belgilay olishga;
  
• 
  turistik bozorda faoliyatni takomillashtirish bo‘yicha asoslangan boshqaruv qarorlari qabul qilishga;
  
• 
  turistik korxonalarning ishiga tegishli o‘zgartirishlar kiritishga.
  

Zamonaviy turistik bozorning xususiyati uning doimiy kengayib borishidir. Masalan jahon turistik bozori turistik xizmatlarning ko‘payib borayotganligini ko‘rsatmoqda va bu o‘sish yiliga o‘rtacha 3,7%ni tashkil qilmoqda.
Mavjud mamlakatdan chiqish bozorlarini tahlili qilish quyidagilar natijalarni ko‘rsatmoqda: mavsumiylik omili sezilarli o‘zgarmoqda, sportning qishki turlariga ehtiyoj ortmoqda, yozgi payt bizning mamlakatimizdagi qishki paytga to‘g‘ri keladigan mamlakatlarga borishlar soni ortib bormoqda. Sport turizmi va kruiz turizmi eng juda keng tarqalgan. Butun dunyoda juda tez yurar temir poezdlar sonining ortib borishi tufayli kelgusida turizmda temir yo‘ldan foydalanish ortishi mumkin.
O‘tish davridagi ba’zi iqtisodiy qiyinchiliklar tufayli mamlakatimizda o‘rta va past daromadga ega turistlar soni, shuningdek, yosh va o‘rta yoshli turistlar soni qisqardi. Ayni paytda yuqori daromadlarga ega turistlar soni ortib bormoqda.