bilmirsiniz.Nə fikirləşdiyinizi etiraf edin,mənim qayğıma qalmağa
çalışın-mənim bunlara böyük ehtiyacım var.”Ölüm ayağında olan
adamın qorxusunu yüngülləşdirməyə çalı- şın.Əlbəttə bunu etmək
asan deyildir-ancaq siz bunu ürəkdən istəsəniz intusiyanız kömək
edəcəkdir.Xəstə ürəkdən söhbət etməyə çətinlik çəkir-o
danışmaqdan çox qulaq asmağa üstünlük verir.O özü haqqında
danışmaq,qarşıdakı adamın onu başa düşməsini,öz cavanlığını
xatırlamaq
istəyir.Ondan
özü
haqqında,əvvəllər
necə
yaşaması,dostları və maraqları haqqında danışmağı xahiş edin.Əgər
o sizə yaxın adamdırsa onda birgə həyatınızda olan mühüm
hadisələri xatırlayın ,birgə yaşadığınız mühüm günləri və çətinlikləri
yada salın.Onun necə yatdığmı,yuxu görüb-görməməsini,hansı
yuxular gördüyünü soruşun.Bəzən nə isə yazmaq danışmaqdan asan
olur.Əgər sizdə də belədirsə onda xəstə üçün keçirdiyiniz hissləri
qələmə alın.O sizin məktubla tək qalacaq və bu ona yüngüllük
gətirəcəkdir.Çox vaxt yazılan deyilənlərdən yaxşı təsir
bağışlayır.Xəstəliyin başlanğıcında onun müalicə olunmasının
mümkün olmadığını bilən xəstə bəzən şok vəziyyətinə düşür.Xəstə
onun üçün dəhşətli olan ağır xəbəri qəbul etmək istəmir- bu çətin
anlarda onun qayğıya daha çox ehtiyacı olur.Bclə vaxtlarda onunla
ölüm haqqında danışmaq olmaz.Əksinə onunla razılaşın “bəli
səninlə razıyam ,səndə xərçəng yoxdur” deyin.Xəstədə sağalacığma
olan inamı möhkəmləndirin-bəzən sağalmaq arzusu və inamı
möcüzələr yarada bilir.Xərçəngin yayıldığı ağır xəstənin tam
sağalmasına dair xəbərlər məlumdur-bu məlumatlar haqqında
xəstəyə
danışın.Xəstəliyin
müəyyən
mərhələsində
xəstə
əsəbi,tələbkar, çox vaxt xoşagəlməz vəziyyətdə olur-əgər bunu başa
düşə bilsəniz onda da lazım olan sözləri tapa biləcəksiniz.Axıra
yaxın, artıq xəstənin ölümün labüd olması ilə barışdığı mərhələdə
onunla açıq danışmaq olar-eyni məsələ haqqında daimi düşünmək
onda gərginlik yarada biIər.Ölümdən sonrakı həyatla bağlı elmə
məlum olanlardan danışın,bu məsələyə aid
131
olan kitabları onun üçün oxuyun,ruhu bədənindən çıxan,klinik ölüm
keçirmiş adamla onu görüşdürməyə çalışın.Kübler Ross xəstələrə
bildirmişdir ki,ölüm haqqında elmi iş yazır və onlardan xahiş
etmişdir ki,keçirdikləri həyəcanları və duyğuları danışsmlar.Ross
yazır ki,xəstələr bu sözdən qorxmamış,əksinə həvəslə danışmağa
razılaşmış
və
bu
söhbət
onların
vəziyyətini
xeyli
yüngülləşdirmişdir.Xəstəliklərinin sağalmaz olduğunu bilənlərlə
heç nə gizlətmədən söhbət etmək olar.Onlardan nə hiss
etdiklərini,nə arzuladıqlarını soruşun.Nəyi çatdırıb etmək
istəyirsiniz?Xəstə başqaları haqqında düşünməyə başlaya bilər,bu da
onun halını xeyli yüngülləşdirər.Hətta birbaşa “Sən qorxursan?Sən
dua edirsən?” deyə soruşmaq da olar.Xəstələrdən biri demişdir
ki,onun xərçənginin müalicəsinin olmadığını biləndə özündə xeyli
yüngüllük hiss etmişdir.Əvvəlki qeyri-müəyyənlik ümid və tərəddüd
arasında onu vurnuxdururdu-bu lap pis təsir edirdi.
Amerikalılar təkcə məsləhət verməklə kifayətlən- mirlər.ABŞ
da “Xərçəng-hələ son deyildir” adlı xüsusi təşkilat var.Bu təşkilatın
üzvləri-xəstə və onun ailə üzvləri-bir yerə yığışıb söhbət edir,öz
fikirlərini və həyəcanlarını bölüşdürürlər.Söhbətlətdə həkimlər də
iştirak edirlər,onlar başa düşürlər ki,həkimlərin ölümə ənənəvi
münasibətləri (susmaq) pasientlərə kömək etmir.Bu təşkilatın
məqsədi-xəstlərin adamlardan uzaqlaşmağa göstərdikləri cəhdi dəf
etmək və onların yetkin həyat tərzlərini kifayət qədər uzatmaqdır.Bu
cür təşkilat başqa ölkələrdə də vardır.Açıq söhbətlər xəstə və onun
qohumlarına kömək edir.Bəzən ər və arvad təklikdə əzab
çəkirlər,ancaq oturub hər ikisi danışandan sonra rahatlıq
tapır.Xəstələr zəiflədikcə təklik onları lap yorur-ona görə də gecələr
xəstəxanada qalmaq onlar üçün əzablıdır.Onlarm yanında olun-çox
danışmağa ehtiyac yoxdur.Xəstəyə özünü ələ almağı,dözümlü
olmağı, ağrıları mərdliklə dəf etməyi məsləhət görməyin.Ona güclü
olmaq lazım deyii,yaxşı olar ki,xəstə ilə bağlı narahatlığınızı və
qorxunuzu bildirəsiniz.Bu qarşılıqlı
132
inam yaradacaq,xəstə sizin narahatlığınızı başa düşəcəkdir. Xəstənin
ağlaması lap yaxşı olardı.Ona mane olmayın,əksinə kömək
edin.Bəzən xəstənin kiməsə əsobləşməsi,hətta sizə belə əsəbləşməsi
xeyirlidir-ondan inciməyin.Xəstəni uzun müddət tək qoymayın,
onunla bir otaqda olun,yanmda oturun, əllərinə, çiyninə, saçlarına
toxunun.O yatanda belə onunla bir otaqda olun,huşunu itirsə belə
xəstə sizin otaqda olmağınızı hiss edir,hətta o başa düşməsə belə
onunla danışın.Ölümün vaxtını dəqiqi müəyyənləşdirmək
çətindir-xəstə qəflətən dünyasını dəyişə bilər,sonra həmişə özünüzü
günahlandıracaqsınız ki,ona kömək edə bilmədiniz.Xəstə ölümün
yaxınlaşdığını hiss edəndə onun fikirləri dərin və ciddi olur.O
əvvəllər düşünmədiyi şeyləri də başa düşmək istəyir-ona kömək
edin,dua edin,çalışın ölənin dilindən Allahın adı düşməsin.
Ölüm həyatın xidmətindədir.Həyat sonsuzdur.Ancaq şüursuz
vəziyyətdə insan elə hərəkətlər edir ki,sonra onu izah edə
bilmir.Hamı hərəkət etdiyindən sən də hərəkət edirsən,ancaq hara və
nə üçün getdiyini bilmirsən.Ətrafdakılar yaşadığına görəsən də
yaşamağını davam etdirirsən,ancaq sənin həyatın şüursuzdur.Bütün
bu nəyə lazımdır?Nə üçün səhər tezdən qalxıb öz həyatını davam
etdirirsən?Sənin bütün keçmişin göstərir ki,sən sadəcə olaraq
faydasız tapşırıqlar yerinə yetirisən,sən yaxçı bilirsən ki,həyatmda
heç nə dəyişməyəcək-ümid yalnız təsadüf nəticəsində yctkin,aydın
düşüncəli adamla rastlaşmağına qalır.Zaman keçdikcə bu cür
adamların sayı da sürətlə azalır- ona görə də öz yolunda bu cür
adama rast gəlmək ehtimalın azdır.Yalnız belə insanlar səni
silkələyə,yatmış vəziyyətindən ayılda və gözlərini açıb əməllərinə
baxmağa məcbur edə bilər:bu həyat yox,tədricən sönməir və
yctmiş,səksən yaşında o tam sönüb qurtaracaq- dır.Sən hər gün,hər
an ölürsən.Dünyanın əhalisinin böyük əksəriyyəti yavaş ölümə
məhkum olmuşlar.Yalnız çox az adam həyatın böyk
dalğasında,avarın arxasında ayıq vəziyyətdə dayanmışlar.İnsanlarm
həyatı belədir-onlar öz hərəkətlərində
133
Dostları ilə paylaş: |