Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

244 

bino daxil edilən öz istehsalının taraları 204 saylı “Hazır məhsul” hesabında uçota 

alınır. 

Dəyəri  materiallann  topdansatış  qiymətinə  daxil  edilən,  malgöndə-  rənlərə 

qaytarmalı olmayan daxil olmuş tara, istifadəsinin mümkün olan qiyməti və ya satış 

qiyməti  ilə  uçota-alınır,  onda  daxil  olmuş  materiallann  alış  dəyəri  isə  müvafiq 

olaraq azaldılır. 

Materialların  topdansatış  qiymətindən  artıq  malgöndərənlərə  ödənilən  və 

qaytanimah olan taraların dəyəri uçota təhvil qiymətləri ilə qəbul edilir. Ödənilmiş 

və təhvil dəyəri arasındakı fərq materialların dəyərinə birləşdirilir. 

Əldə edilmiş və öz istehsalının taralan məhsulun topdansatış qiymətinə daxil 

edilərsə, 201 saylı “Material ehtiyatları” hesabında uçota alınır. Belə taralann uçot 

qiyməti ilə məmulatı qablaşdırmaq üçün əsas istehsalat sexlərində buraxılan hazır 

məhsulu anbara təhvil verincəyo qədər aşağıdakı kirni əks etdirilir. 

202 saylı “İstehsalat məsrəfləri” hesabının debeti 

201.3

 

saylı “Material ehtiyatları” hesabının 3-cü subhesabınm krediti 

Hazır  məhsul  anbarında  və  ya  yola  salınan  hazır  məmulatın 

qablaşdırılmasına sərf edilən tara və tara materialları (kağız, kəndir, məftil və s.) 

faktiki dəyərlə aşağıdakı kimi əks etdirilir: 

711 saylı “Kommersiya xərcləri” hesahınm debeti 

201.3

 

saylı “Material ehtiyatları” hesabının 3-cü subhesabınm krediti 

Hazır məhsulu qablaşdırmaq üçün istifadə edilən ağac taralann maya dəyəri, 

bu məhsullann maya dəyörinə və onun topdansatış qiymətinə daxil edilir. Bundan 

başqa, taralann preyskurant dəyərinin 40%-i malalanlar tərəfindən ödənilməlidir 

ki, bu da aşağıdakı kimi əks etdirilir: 

223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debeti 

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabının krediti 

4.11.

 

Nəqliyyat-tədarükat xərclərinin uçotu 

Hesabdarlığın  jurnal-order  forması  zamanı  materialların  daxil  olması  və 

sərf  edilməsi,  daxil  olması  mənbələrindən  və  sərf  edilməsi  istiqamətlərindən  asılı 

olaraq müxtəlif jurnal-orderlərdə əks etdirilir. 

Təşkilat üzrə bütövlükdə materialların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş 

icmal məlumatlar əldə etmək və ümumiləşdirmək üçün 10 

---

245 

saylı “Maddi qiymətlilərin hərəkəti” (dəyər ifadəsində) cədvəlindən istifadə edilir. 

Bu cədvəl nəqliyyat-todarükat xərclərinin və ya faktiki maya dəyərinin kənarlaşma 

faizini və məbləğini hesablamaq üçün istifadə edilir. 

Cədvəl materialların mədaxili və sərf edilməsi üzrə yığım cədvəllərinin (M-43 

saylı) və anbarların reyestrlərinin əsasında doldurulur. O, üç bölmədən ibarətdir. 

Materialların  uçotunun  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  ondan  ibarətdir  ki, 

onların  sintetik  uçotu  faktiki  maya  dəyəri  ilə  aparılır,  materialların  hərəkətinin 

rəsmiləşdirilməsi  sənədlərdə  onların  möhkəm  uçot  qiymətləri  ilə  qiymətləndirilir, 

materialların  mədaxili  zamanı  uçot  qiymətləri  tətbiq  edilən  zaman, 

nəqliyyat-tədarükat  xərclərinin  analitik  uçotu  201  saylı  “Material  ehtiyatlan” 

hesabının  daxilində  ayrıea  aparılır,  nəqliyyat-tədarükat  xərcləri  hər  ay  müvafiq 

hissələrlə  sərf  edilmiş  materialların  əks  etdirildiyi  hesablara  silinir. 

Nəqliyyat-tədarükat xərelərinin ümumi məbləği ilə həmin hesablara silinən hissəsi 

arasındakı fərq alış qiymətləri ilə uçota alınan materialların qalığına birləşdirilir. 

Beləliklə, materialların qalığı balansda faktiki maya dəyəri ilə əks etdirilir. 

Nəqliyyat-tədarükat  xəreləri materiallann faktiki maya  dəyərinin  tərkibinə 

daxil olur. Onlara materiallann müqavilə dəyərindən başqa onların əldə edilməsinə 

çəkilən  bütün  xərclər  aid  edilir.  Bu  xərclər  həmin  hesablarda  və  subhesablarda 

materialların  növləri  (qrupları)  üzrə  uçota  alınır.  Təşkilatın  mühasibatı  hər  ay 

təşkilatın  malik  olduğu,  həmin  qrupdan  alınan  qiymətlilərin  bütün  həeminə  aid 

nəqliyyat-tədarükat xərclərinin məbləğini və faizini hesablayır. Bu, hesabat ayında 

sərf  edilmiş  materiallara  silinməli  olan  nəqliyyat-tədarükat  xərclərinin  məbləğini 

hesablamaq üçün lazımdır. Hesablamanı aparmaq üçün əsas kimi 10 saylı cədvəlin 

(II-III bölmələri) məlumatları xidmət edir. 

Çıxan,  sərf  edilən  qiymətlilərin  nəqliyyat-tədarükat  xərclərinin  məbləğləri, 

müqavilə  qiymətləri  də  materialların  aid  edildiyi  hesablara  silinir.  Faktiki  maya 

dəyərinin  plan  maya  dəyərindən  kənarlaşması  payının  hesablanması  və  uçotu  da 

həmin qaydada aparılır, bur fərq ondan ibarətdir ki, kənarlaşma (artıq xərc (-I-), 

qənaət  (-))  ola  bilər.  Artıq  xərc  nəqliyyat-tədarükat  xərcləri  kimi  plan  maya 

dəyərini artmr, qənaət isə onu azaldır. Qənaət mənfi işarəsi ilə və ya qırmızı stomo 

ilə yazılır. 

Misal:  Fərz  edək  ki,  1.12.2011-ci  il  tarixə  material  qalığı  400  min  AZN  və 

nəqliyyat-tədarükat  xərcləri  8  min  AZN  olmuşdur.  Ay  ərzində  aşağıdakı 

əməliyyatlar aparılmışdır. 

1.

 

Anbara  mədaxil  edilmiş  materiallar  üçün  hcsab-tədiyyə  tələbnaməsi 

daxil olmuşdur. 1200 min AZN. 

---