Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

319 

f)

 

artıq  xərclərin  və  digər  maliyyə-smeta  qaydalarının  pozulmasının 

aşkara çıxarılması və nəzərə çatdınimasmı. 

Tikintidə  mühasibat  uçotunun  əsas  vəzifəsi  kapital  qoyuluşundan  istifadə 

edilməsinə  gündəlik  nəzarətin  həyata  keçirilməsindən  ibarətdir  və  eyni  zamanda 

birinci  növbədə  tikinti  istehsalının  texniki  təkmilləş-  dirilməsinə,  yeni  istehsalat 

güclərinin tezliklə tikilməsinə, tikinti-quraş- dırma işlərinin maya dəyərinin aşağı 

salınmasına və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilməlidir. 

Əsaslı  tikinti  həyata  keçirərkən,  bütün  istehsal  prosesində  olduğu  kimi, 

mühasibat uçotunda əks etdirilən, təsərrüfat vəsaitlərinin durmadan hərəkəti baş 

verir, bu da beləliklə mühasibat uçotunun obyekti kimi xidmət edir. 

Əsaslı tikində mühasibat uçotunun konkret obyektinə yeni tikintiyə, işləyən 

təşkilat,  bina  və  qurğuların  genişləndirilməsinə  və  texniki  silahlanmasına,  əsas 

fondlann  hazır  əşyalarının  əldə  edilməsinə  çəkilən  xərclər  və  habelə  bu  xərclərin 

maliyyələşmə  mənbələri  aid  edilir.  Mühasibat  uçotu  yerinə  yetirilmiş  tikinti, 

quraşdırma işlərinin ödənilməsini, qoyulmuş avadanlıq və materialların və onların 

hərəkətinin uçotunu; əsaslı işlərin növləri, təyinatı və obyektlər üzrə faktiki maya 

dəyərinin  hesablanmasını;  maliyyələşmənin  onlann  mənbələri  üzrə  istifadə 

edilməsinin  uçotunu;  malgöndərənlər  və  podratçılarla  hesablaşmalann  uçotunu 

təmin edir. 

Əsaslı tikinti təsərrüfat üsulu ilə yerinə yetiriləm zaman mühasibat uçotunun 

obyektlərinə  həmçinin  bina  tikənin  (sifarişçinin)  sərəncamına  aynimış  vəsaitlərin 

bütün dövriyyə mərhələləri aid edilir. 

Mühasibat uçotunun obyektlərinə aiddir: 

a)

 

istehsal  mərhələsində  -  iş  vaxtı  sərfi  və  məhsul  çıxımı,  əmək  haqının 

hesablanması, əsas fondlann, maddi qiymətlilərin hərəkəti və onların 

istifadə  edilməsinə  nəzarət;  bütün  istehsal  xərcləri  və  işlərin  maya 

dəyərinin hesablanması; 

b)

 

bölgü mərhələsində - fondların hesablanması, onlann istifadə edilməsi, 

əmək haqqı üzrə ödəmələr, sosial müdafiəyə ayırmalar və onlara görə 

ödəmələr; büdcəyə ayırmalar; 

c)

 

dövriyyə mərhələsində - materialların hazırlığı ilə əlaqədar olaraq pul 

vəsaitləri  və  hesablaşmalar  və  yerinə  yetirilmiş  işlərin  dəyərinin 

ödənilməsi; 

d)

 

istehsal mərhələsində - tikinti işlərinə xidmət etmək üçün aynlan əsas 

fondlar, mənzil,,mədəni-məişət və digər binalar və qurğular və, onlann 

saxlanması ilə əlaqədar olan xərclər. 

---

320 

Beləliklə, əsaslı tikintidə mühasibat uçotunun predmetini tikinti vəsaitləri və 

onların fəaliyyəti təşkil edir. 

6.2.

 

Əsaslı tikintidə maliyyələşmə, kreditləşmə və 

hesablaşmaların uçotu 

Əsaslı  tikintinin  maliyyələşdirilməsi,  investorların  xüsusi  vəsaitləri,  yəni 

torpaq,  tikili  və  avadanlıqların  bərpası  üçün  amortizasiya  ayırmaları  və  xalis 

mənfəət  və  ya  xalis  mənfəət  hesabına  onlar  yaradıldığı  hallarda  xüsusi  təyinatlı 

fondlar, sığorta hadisələrindən olan itkilərin və zərərlərin örtülməsi üçün təşkilatlar 

tərəfindən alınmış sığorta ödəmələri və geri qaytanimamaq əsasında alınmış büdcə 

təxsisatı hesabına həyata keçirilir. 

Göstərilən  mənbələrlə  yanaşı  təşkilatlar,  özünün  xüsusi  maliyyələşmə 

mənbələrinin  çatışmaması  zamanı,  borclar  və  bank  kreditləri  formasında 

müvəqqəti  olaraq  digər  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  vəsaitlərini  cəlb  edən  bilərlər. 

Cəlb  edilmiş  vəsaitlərin  ödənilməsi,  sonra  müqavilə  ilə  müəyyən  edilmiş  vaxtda, 

yuxarıda göstərilən maliyyələşmə mənbələri hesabına həyata keçirilir. 

Təşkilatlar tərəfindən hər il tikintinin smetalanna və müqavilələrinə əsasən 

tərtib  edilən  əsaslı  tikintinin  maliyyələşdirilməsi  planlarına,  onların  növləri  və 

qədəri üzrə maliyyələşdirmə mənbələri müəyyənləşdirilir. 

Əsaslı tikintinin maliyyələşdirilməsi hesablaşma (223 saylı “Bank hesablaşma 

hesabları” hesabı) və ya valyuta (223 saylı hesabın 2-ci “Valyuta hesabı” subhesabı) 

hesablarından həyata keçirilir. 

Əsaslı tikintinin maliyyələşdirilməsinə ayrılmış, investorların pul vəsaitləri (o 

cümlədən büdcə təxsisatı), onların bir yerə toplanması məqsədi ilə bankda xüsusi 

hesaba  köçürülə  bilər,  gələcəkdə  həmin  hesabdan  tikintinin  maliyyələşdirilməsi 

həyata  keçirilir.  Belə  halda  bu  vəsaitlərin  uçotu  224  saylı  “Digər  təlobli  bank 

hesabları” hesabında aparılır. 

Torpaq, tikili və avadanlıqlann tamamilə bərpa üçün amortizasiya ayırmalan 

hissəsində  əsaslı  tikintinin  xüsusi  maliyyələşmə  mənbələri  məhsullann  (işlərin, 

xidmətlərin) satışından əldə dilən vəsait formasında və ya yerinə yetirilən işlərə görə 

avanslar  formasında  onlann  daxil  olması  zamanı  ancaq  pul  vəsaitlərinin  uçotu 

hesablannda  öz  əksini  tapır,  daha  doğrusu,  satışdan  əldə  edilən  vəsaitin  müəyyən 

edilməsi  metodundan  asılı  olaraq,  uçotda  satışdan  əldə  edilən  vəsaitin  223  saylı 

“Bank hesablaşma 

---