Ro‘yhatga olindi” “Ro‘yhatga olindi” Neft va gaz konlari geologiyasi Iqtisodiy geologiya fakulteti kafedrasi

2.3 Comesa tashkilotining afrika davlatlar iqtisodiyotiga ta’siri
Bu mintaqadagi asosiy integratsion guruh Sharqiy va Janubiy Afrikaning iqtisodiy hamjamiyati hisoblanadi, abbr. COMESA (Sharqiy va Janubiy Afrika hamjamiyati, qisqartma COMESA). COMESA imtiyozli savdo zonasi shaklidagi integratsiya birlashmasi bo'lib, dastlab erkin savdo zonasini, so'ngra bojxona ittifoqini va umumiy bozorni bosqichma-bosqich yaratishni nazarda tutadi. 1993 yil noyabr oyida Kampalada (Uganda) Sharqiy va Janubiy Afrikaning imtiyozli savdo hududini (PTA) 20 ta davlatni o'z ichiga olgan Sharqiy va Janubiy Afrikaning umumiy bozoriga (COMESA) aylantirish to'g'risida shartnoma imzolandi. 2000 yilga qadar umumiy bozorni, 2020 yilga kelib valyuta ittifoqini shakllantirish, iqtisodiy, huquqiy va maʼmuriy sohalarda hamkorlikni yoʻlga qoʻyish. Umumiy bozorni yaratish g'oyasi Janubiy Afrika Rivojlanish Jamiyati (SADC) va PTAni COMESAga birlashtirishni nazarda tutgan. Biroq, 1994 yil avgust oyida Gaboroneda (Botsvana) bo'lib o'tgan SADC sammitida ikkita tashkilotning alohida mavjudligi to'g'risida qaror qabul qilindi - mos ravishda Janubiy va Sharqiy Afrikada.
COMESAga 19 ta davlat kiradi: Burundi, Kongo Demokratik Respublikasi, Jibuti, Zambiya, Zimbabve, Misr, Keniya, Komor orollari, Liviya, Mavrikiy, Madagaskar, Malavi, Ruanda, Svazilend, Seyshel orollari, Sudan, Uganda, Eritreya, Efiopiya bilan. umumiy aholisi qariyb 400 million kishi va umumiy YaIM taxminan 700 milliard AQSH dollarini tashkil etadi.
Lesoto (1997), Mozambik (1997), Tanzaniya (2000), Namibiya (2004) COMESAdan chiqdi.[7]
Hozirgi vaqtda COMESA ning asosiy savdo hamkorlari orasida (ahamiyatning kamayishi tartibida) ta'kidlash kerak:
- eksport uchun: Italiya, Xitoy, Germaniya, Fransiya, AQSh, Buyuk Britaniya, Shveytsariya, Janubiy Afrika, Hindiston va BAA;
- import bo'yicha: Xitoy, Janubiy Afrika, Italiya, AQSh, Germaniya, Hindiston, Turkiya, Frantsiya, Buyuk Britaniya, KSA, Yaponiya va BAA[8].
"Kuch o'qi"ning Sharqqa Xitoy va Hindiston tomon siljishi fonida, barcha ommaviy axborot vositalari istisnosiz ushbu mamlakatlarning inkor etib bo'lmaydigan rivojlanishi haqida gapiradi; Yaqin Sharqning o'sib borayotgan roli va potentsial rivojlanishi haqida unutmasligimiz kerak. Afrikaning xalqaro maydondagi katta roli.⁸
Yaqin Sharq, xususan, geografik jihatdan qulay mavqega ega bo'lgan BAA (Yevropa, Afrika, Yaqin Sharq, Markaziy va Janubi-Sharqiy Osiyo o'rtasidagi chorraha) 2011 yilda Afrikaning COMESA mintaqasi bilan faol aloqalarni o'rnata boshladi. Statistik ma'lumotlarga asoslanib: BAA tashqi savdosining 50% dan ortig'i COMESA mamlakatlariga to'g'ri keladi. BAA va Afrika davlatlari o‘rtasida nafaqat savdo, balki logistika aloqalari ham rivojlanmoqda. Kichik bir misol: Emirates aviakompaniyalari Nigeriyaga har kuni ikkita reysni amalga oshiradilar (bir necha yil oldin bir xil raqam bor edi, lekin haftada)[9].
Afrika bilan hamkorlikning istiqbolli yo'nalishlari, ehtimol, istisnosiz barcha tarmoqlarni o'z ichiga oladi: minerallar (shu jumladan energetika), turizm, transport va logistika, infratuzilma (aeroportlar, portlar, energetika, yo'llar va boshqalar), moliya va boshqalar .d. Aloqalar diqqat markazida asta-sekin savdodan investitsiyaga o'tmoqda. Jahon bankining hisob-kitoblariga ko'ra, har yili mintaqaga har yili 94 milliard sarmoya jalb qilinishi kerak[10]. Ayni paytda mintaqaga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar salmogʻi Xitoy va Hindistondan (40 foizga yaqin) keladi. COMESA a'zosi bo'lmagan Janubiy Afrikadan investitsiyalar hajmi o'sib bormoqda[11].
Xitoyning qit'ada mavjudligining izlari so'nggi yillarda tobora ko'proq namoyon bo'lmoqda. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, Osmon imperiyasi Afrikadagi yirik fildir. Xitoy Afrikani rivojlantirish dasturlarini amalga oshirishda Jahon banki va XVFning bevosita raqobatchisi hisoblanadi. Raqobatchilar bilan taqqoslaganda, Xitoy qit'aning salohiyatini yaxshiroq tushunadi, kamroq byurokratiya yaratadi va mahalliy kompaniyalarni (shu jumladan aviakompaniyalarni) sotib oladi[12].
Qit'aning "Axilles to'pig'i" yaxshi ma'lum: energiya mavjudligi va ichimlik suvi ta'minoti, shuning uchun bu hududlarni rivojlantirish uchun ustuvor ahamiyatga ega. Afrikaga oziq-ovqat sanoati mahsulotlarini yetkazib berish ham muhim ahamiyatga ega.
Elektr energetikasiga kelsak, COMESA katta energiya zaxiralariga ega bo'lishiga qaramay, mintaqaning energiya bilan ta'minlanishi juda past darajada qolmoqda. Ko'pgina Afrika davlatlarining byudjetlari kichik va hatto kichikdir, sektor standartlariga ko'ra, bir necha o'n million dollarlik energiya loyihasi ko'pincha Afrika mamlakatlari uchun chidab bo'lmas moliyaviy yuk bo'lib chiqadi. Narxi yuzlab millionlarni tashkil etadigan va hatto bir necha milliard dollarga etishi mumkin bo'lgan loyihalar haqida nima deyish mumkin? Elektr energetikasi iqtisodiy rivojlanishning asoslaridan biridir. O'rtacha qit'a aholisining atigi 10 foizi elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatiga ega. Elektr energetikasi sohasidagi ustuvor loyihalar qatorida koʻp yillardan buyon “gʻayritabiiy ambitsiyali”, ekspertlar nuqtai nazaridan Kongo Demokratik Respublikasidagi “Grand Inga” gidrokompleksi, ishlab chiqarish quvvati muhokama qilinmoqda. Bu taxminan 44 GVt bo'lishi mumkin, bu "Afrika va undan tashqarida etarli bo'lishi kerak." [13].
COMESAning yetakchi “donori” Yevropa Ittifoqi hisoblanadi. 2008-2013 yillarda Yevropa Ittifoqi tomonidan ko'rsatilgan yordam hajmi. 465 million yevroni tashkil qiladi. 2010 yilda ikkinchi o'rinda Xitoy (20 million dollar), undan keyin AQSh (10 million dollar), Buyuk Britaniya (4 million dollar), Hindiston, Yaponiya, Kanada, shuningdek Jahon banki va AfDB [14]. Afrika va Evropa Ittifoqi o'rtasidagi o'rtacha daromad darajasi bo'yicha qiyosiy ma'lumotlar Eski Dunyo foydasiga emas edi (29% ga nisbatan 10%). Albatta, xavf haqida gap ketganda, vaziyat aksincha.
Rossiya COMESA mamlakatlari bilan hamkorlikni asosan ikki tomonlama asosda rivojlantirmoqda. Rossiyaning Afrika qit'asiga qaytishga qaratilgan e'lon qilingan siyosati nuqtai nazaridan shuni ta'kidlash kerakki, Afrika hamma narsani yoki hech bo'lmaganda ko'p narsani o'zi qila oladigan investorlarga muhtoj: oqlaydi va investitsiya qiladi va oxirida mahalliy to'lov shartlarini qabul qiladi (shaklda, muddatlar va xavflar, oxirida).

Ma'lum sabablarga ko'ra, tabiiy resurslarni (shu jumladan energiya resurslarini) qazib olish bilan shug'ullanadigan yirik rus kompaniyalarining qiziqishi alohida rag'batlantirishga muhtoj emas. Siyosiy yordam ko'proq ma'qul: investitsiyalarni himoya qilish va sug'urtalash, shuningdek, strategik loyihalar uchun davlat kreditlari. Bunday qo'llab-quvvatlash Rossiya uchun juda yangi turdagi kompaniyani yaratishda zarurdir - u integrator sifatida ishlagan holda, rus ishlab chiqaruvchilari, moliya institutlari va boshqalar o'rtasida bog'lovchi rolini o'ynashi mumkin. va ishlab chiquvchi sifatida - xalqaro maydonga chiqish va tayyor loyihalarni qidirmasdan, balki yangilarini yaratish va mijozlar bilan shartnomalar tuzish va amalga oshirish.
Shunday qilib, COMESA:
 COMESA deyarli tubsiz savdo bozori va investitsiyalar uchun joy (shu jumladan infratuzilma va energetika sohasi).
 konchilik kompaniyalari Afrikada eng faol, shu jumladan. "Neftchilar" va "gaz ishchilari", ko'pincha boshqa turdagi biznesning lokomotivlari sifatida ishlaydi.
 Hozirgi vaqtda COMESA imkoniyatlarini allaqachon kashf etgan bir qator davlatlar mavjud. Ular orasida, shubhasiz, Xitoy alohida ajralib turadi. Ko'rfaz mamlakatlari, asosan, o'zaro savdo hajmini oshirish va mintaqaga sarmoya kiritish imkoniyatlarini o'rganish orqali hali ham o'z imkoniyatlarini baholamoqda.⁹
 mintaqada raqobat doimiy ravishda oshib bormoqda. Xususan, elektr energetikasi sohasida buni istiqbolli loyihalarning cheklangan ro‘yxati va an’anaviy bozorlarda ular uchun yuqori raqobat mavjudligi bilan osongina izohlash mumkin. Boshqa tomondan, Afrika venchur kapitali uchun katta imkoniyatlarni taklif etadi.
 Mintaqa mamlakatlari nostandart va tashqaridan moliyalashtiriladigan yechimlarga muhtojligini ta’kidlash lozim. Albatta, bularning barchasi ham risklar, ham investorlarning natijalarni sabr bilan kutishga tayyorligi bilan bog'liq.
 COMESA o‘z imidjini yaxshilashni boshladi va xalqaro maydonda yangi istiqbolli investorlarni topish uchun sa’y-harakatlarini birlashtirmoqda. Misol tariqasida Yaqin Sharq, birinchi navbatda boy ko'rfaz davlatlari bilan olib borilgan muzokaralarni keltirish mumkin.
 “muvaffaqiyatli” mamlakatlarni o‘z ichiga oladi (Jahon banki reytingiga ko‘ra, biznes yuritish uchun eng jozibador o‘nta davlatdan beshtasi COMESAga kiritilgan)[15]
 amalda, xususan, o‘zaro savdoni rivojlantirish bo‘yicha ijobiy statistik ma’lumotlar bilan uning hayotiyligini tasdiqladi;
 430 million kishidan ortiq aholiga ega bo‘lgan istiqbolli millatlararo tashkilotdir. (bu tovarlar va xizmatlarni kutmoqda),
 COMESA guruh chegaralari bilan cheklanib qolmaydi, balki boshqa global va mintaqaviy birlashmalar (masalan, JST bilan) bilan faol hamkorlik qilishga va ular bilan sa’y-harakatlarini uyg‘unlashtirishga intiladi.
COMESA doirasida turli sohalardagi hamkorlik masalalarini nazorat qiluvchi 12 ta texnik qoʻmita mavjud boʻlib, bir qancha ixtisoslashgan muassasalar ham tashkil etilgan: Savdo va taraqqiyot banki (Nayrobi); Hisob-kitob palatasi (Xarare), Tijorat bankirlari assotsiatsiyasi (Harare); Charm instituti (Addis-Abeba), Metallurgiya texnologiyalari markazi (Harare), Sharqiy va Janubiy Afrika biznes uyushmasi (Nayrobi), Afrika savdo sug'urtasi agentligi va boshqalar.¹⁰
COMESA maqsadlari:
 iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish;
 investitsiyalar va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish uchun qulay sharoitlar yaratish;
 tinchlikni mustahkamlash uchun hamkorlikni rivojlantirish;
 xavfsizlik va barqarorlik kafolati;
 xalqaro munosabatlarda kelishilgan yo‘nalishni ishlab chiqish.
COMESA ning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
 mintaqada sanoat ishlab chiqarishni ko'paytirish zarurati;
 savdodagi tarif to‘siqlarini bartaraf etish, umumiy tashqi tarifni joriy etish.
COMESAda muammolarni hal qilishda:
 savdoni erkinlashtirish, bojxona hamkorligi (shu jumladan yagona kompyuter axborot tarmog‘ini yaratish) bo‘yicha dasturlar va loyihalar amalga oshirilmoqda;
 transport oqimini boshqarish optimallashtirilgan;
 investitsiya faoliyati va xususiy sektorni rivojlantirish uchun huquqiy baza yaratilmoqda;
 yagona standartlar tizimiga o‘tish, yagona sanoat siyosatini shakllantirish, milliy valyutalarning o‘zaro bog‘liq kurslari tizimini joriy etish, shuningdek, transchegaraviy savdoni rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda;
 mintaqaviy integratsiyaga yordam beruvchi loyiha va dasturlar moliyalashtiriladi.
Bularning barchasi qit’aning iqtisodiy muammolariga yechim topildi, degani emas, albatta. Ammo, shunga qaramay, boshlanish boshlandi, iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish strategiyasi ishlab chiqilmoqda. Rejani amalga oshirishni mintaqa davlatlari iqtisodiy rivojlanishi, shuningdek, beqaror siyosiy vaziyat va valyuta-moliya sohasi bo‘yicha sezilarli darajada farq qilishi ham murakkablashmoqda.¹¹
Kelgusida COMESA siyosiy masalalarga, mintaqaviy barqarorlikni ta'minlashga, inqirozli vaziyatlarni hal qilish va oldini olishga, demokratik institutlar va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga e'tiborni kuchaytirishni rejalashtirmoqda.


XULOSA
Afrika davlatlarini birlashtirish istagi 1950-1960 yillarga, ya'ni siyosiy mustaqillikka erishilgan davrga borib taqaladi. Aynan shu davrda mustamlakachilik qaramligidan ozod bo‘lgan mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishining asosiy yo‘nalishi, milliy xo‘jaliklarni isloh qilish va jahon xo‘jaligiga integratsiyalashuv vositasi sifatida qaralgan dastlabki integratsion guruhlar tuzila boshlandi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afrika Iqtisodiy Komissiyasi (ECA) integratsiya bitimlarini boshlashda muhim rol o'ynadi, u mamlakatlarni tashqi dunyoga qaramlikni kamaytirish va "o'z-o'ziga ishonish", iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish uchun import o'rnini bosish siyosatini olib borishga chaqirdi. . ECA tavsiyalarini inobatga olgan holda Afrika birligi tashkilotining Nizomi (1963) mintaqaviylik tamoyiliga asoslanib, umumiy Afrika ittifoqini yaratishning strategik maqsadi belgilandi.
Keyingi bosqichni 2000 yilgacha erkin savdo hududi, umumiy bozordan iqtisodiy ittifoqqa uchta submintaqadagi iqtisodiy ittifoqqa o'tish asosida umumiy Afrika umumiy bozorini shakllantirish bo'yicha Lagos Harakat rejasini (1980) ko'rib chiqish mumkin. Sharqiy va Janubiy Afrika, Markaziy Afrika va G'arbiy Afrika. Sharqiy va Janubiy Afrikaning umumiy bozori (COMESA), G'arbiy Afrika mamlakatlari iqtisodiy hamjamiyati (ECOWAS) va Markaziy Afrika mamlakatlari iqtisodiy hamjamiyati (ECCAS) etakchi guruhlari birlashishning yadrosi sifatida tanlandi.
Janubiy Afrikadagi integratsiya jarayonlari ob'ektiv va sub'ektiv xarakterdagi to'siqlarga duch kelgan muayyan qiyinchiliklar bilan kechmoqda. Nisbatan gullab-yashnagan mamlakatlar joylashgan ushbu mintaqada ham ular o'rtasida iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish, taqsimot va ayrim hukumat rahbarlarining shaxsiy ambitsiyalari bo'yicha jiddiy tafovutlar saqlanib qolmoqda.
Umuman olganda, Afrikadagi integratsiya tendentsiyalari rasmiydir. To'liq yoki qisman erkin savdo zonalari va bojxona ittifoqlari tuzilgan bo'lsa-da, iqtisodiy va siyosiy xarakterdagi ob'ektiv va sub'ektiv sabablarga ko'ra iqtisodiy o'zaro bog'liqlik va bir-birini to'ldirish darajasi nihoyatda past. Bundan tashqari, savdo imtiyozlari ko'pincha o'zaro savdo predmeti bo'lmagan tovarlarga taalluqlidir. Asosan, Afrika mamlakatlari sanoat kooperatsiyasini rivojlantirmoqda.
Hozirgi vaqtda Afrika davlatlarining milliy manfaatlariga ko'proq javob beradigan va ular uchun iqtisodiy qiyinchiliklarni yengishning yangi yo'llari va zaxiralarini ochib beradigan adekvat iqtisodiy rivojlanish strategiyasini izlash faollashmoqda.
Kelajakda Afrika mamlakatlari mintaqaviy va xalqaro miqyosda o'zaro hamkorlikni davom ettiradi. EI, AQSh va Xitoy bilan iqtisodiy aloqalar asosiy iqtisodiy aloqalardan biri bo'lib qoladi.