Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti 

Ç 

ÇEŞİD  – firma və müəssisələrin istehsal etdikləri  əmtəələrin 

növlərə, tip-ölçülərə, markalara, artikullara və s. əlamətlərə görə 

ayr

r. 

kilən 

xər

sını müstəqil həyata 

keç

olu

 illər üzrə  xərclənən pul 

axının gələcək illərdə onun realla ırılmasından daxil olacaq pul 

axınının məzənnə fərqləri «ümumi

xrəc»ə gətirilir. 

ılması, təsnifatıdır.  

 

D 

DEBİTOR – müəssisə, firma və  təşkilatlara pul və ya əmlak 

borcu olan fiziki və ya hüquqi şəxslərdir.  

 DEBİTOR BORCLARI – müəssisəyə fiziki və hüquqi şəxslərlə 

(debitorlarla) birgə  təsərrüfat  əlaqələri nəticəsində yaranan borcun 

məbləği. 

DEFSİT (QƏHƏT) – nəzərdə tutulan, planlaşdırılan və ya zəruri 

olan səviyyə ilə müqayisədə  vəsaitin, resursun, əmtəənin çatışma-

ması; məsələn, büdcənin vəziyyəti baxımından, xərclərin gəlirlərdən 

çox olmasına kəsirli (defisit) büdcə deyili

DƏYƏR –  əmtəənin qiymətini xaraxterizə edən və pulla ifadə 

olunan göstərici, iqtisadi kateqoriyadır; Əmtəənin istehsalına çı

clə – maya dəyəri ilə – mənfəəti birlikdə özündə əks etdirən çox 

mühüm iqtisadi göstəricidir. 

DİLER – birja əməliyyatlarını vasitəçi rolunda (brokerdən fərq-

li olaraq) deyil, məhz öz şəxsi hesabına və öz adından çıxış edən, 

yəni işə öz şəxsi vəsaitini (pulunu) qoyan, qiymətli kağızların, 

valyutanın, qiymətli metalların alqı-satqı

irən fond birjasının üzvü olan fiziki və ya hüquqi şəxsdir. 

DİSKONT(DİKONTLAŞDIRMA) –  ingilis sözü olan diskont 

«güzəşt», qiymətə güzəşt mənasına uyğundur; iqtisadi məhfum kimi 

o, qiymətli kağızın cari qiyməti ilə nominal qiyməti (üzərində qeyd 

nan) arasındakı qiymət fərqi kimi işlənir; investisiya layihələri-

nin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində isə diskontlaşdır-

ma metodundan istifadə olunur: layihəyə

şd

 mə

DİSTRİBYUTOR  – istehsalçı  və istehlakçı arasında vasitəçi 

kimi, istehsalçı müəssisələrdən məhsulları iri partiyalarla alaraq 

istehlakçılara, yaxud xırda topdansatış müəssisələrinə satışını  təşkil 

edən fiziki və ya hüquqi şəxsdir.  

 557

---

Telman Huseynov 

DİVİDEND  –  təsərrüfat fəaliyyətinin illik nəticələrinə görə 

mü

inə, ehtiyatların normativ səviyyəyə çat-

dırılmasına, istiqrazlar üçün faizlərin ödənilməsinə  və direk-

torların mükafatlandırılmasına 

alar: bunlar səhmdarların 

üm

a məhdud növdə  məhsul 

iste

 ya funksional asılılığı olmayan başqa müəssisələrin 

işin

ülkiyyətinin özəlləşdiril-

mə

idir. 

lərin 

mü

abelə, valyu-

tan

tədqiq edən elm sahəsidir. 

vafiq vergilər ödənildikdən sonra səhmdar cəmiyyətin səhm sa-

hiblərinə özünün mənfəətindən ödənişdir, onların gəliridir; isteh-

salın genişləndirilməs

ayırm

umi toplantısının qərarı ilə imüəyyən olunur və icra edilir. 

DİVERSİFİKASİYA – əksər hallard

hsalına  əsaslanan istehsal qurluşundan geniş profilliyə keçid; 

diversifikasiya müəssisənin ixtisaslaşma istiqamətinə uyğun gəl-

məyən və

ə «müdaxiləsidir»; bunun nəticəsində müəssisə mürəkkəb 

istehsal quruluşlu kompleksə və ya konqlomerata çevrilir, özünün 

ixtisaslaşma istiqamətini az və ya çox dərəcədə itirir. 

DÖVLƏTSİZLƏŞDİRMƏ  – dövlət m

si, müəssisələrin idarə edilməsində dövlətin rol və funksiyasının 

maksimum azaldılması, dövlət orqanlarının bir sıra hüquqlarının 

müəssisələrə verilməsi, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinin dövlət tə-

rəfindən dəstəklənməsi proses

DÖVRİYYƏ FONDLARI  – istehsal vasitələrinin elə hissəsidir 

ki (xammal, material, yanacaq və s.), onlar bir istehsal tsiklində ta-

mamilə istehlak olunur və bu zaman öz dəyərlərini istehsal olunan 

məhsulun üzərinə bütünlükdə keçirir və natural formalarını itirirlər; 

özlərinin təyinatına, yaradılma zəruriliyini müəyyən edən amil

xtəlifliyinə görə dövriyyə fondları istehsal ehtiyatları, bitməmiş 

istehsal və gələcək dövrün xərcləri adlanan tərkib hissələrinə ayrılır. 

DÖVRİYYƏ  VƏSAİTLƏRİ  – dövriyyə  və  tədavül fondları-

nın yaradılması üçün təyinat olan və bu məqsədlərə  sərf olunan 

pul vəsaitlərinin məcmusu müəssisənin dövriyyə vəsaitləri adlanır. 

 

E 

EMBARQO – hər hansı əmtəənin (əmtəələrin) və h

ın əcnəbi ölkəyə (ölkələrə) gətirilməsinə dövlət tərəfindən qadağa 

qoyulmasıdır. 

ERQONOMİKA  – insanla maşının qarşılıqlı təsirini və insanın 

maşina uyğunlaşma problemlərini 

 558

---

“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti 

Ə 

ƏLAVƏ  XƏRCLƏR – istehsal və idarəetmə üçün təsərrüfat 

xidmətinə  çəkilən  əlavə  xərclər; istehsal üçün əsas xərclərə  əlavə 

olaraq, onunla bərabər məhsulun maya dəyərinə daxil edilir.  

ƏLAVƏ  DƏYƏR VERGİSİ  (əslində, «əlavə edilmiş  dəyərdən 

vergi») – məhsulların istehsalı, işlərin görülməsi və xidmətlərin gös-

tərilməsi prosesində yaranan və bunların reallaşmasından yaranan 

dəy

y iştirakçılar 

ara

zmununa görə «şərti-təmiz (xalis)» 

fərq

məhsulun həcmini iş vaxtı məsrəfin , b) iş vaxtı məsrəfinin istehsal 

olunmuş  məhsulun həcminə nisb  kimi hesablanılır; müəssisə 

miq

ölmək yolu ilə müəyyən edilir; bütünlükdə iqtisadiy-

yat

ərin bir qisminin müəyyən vergi dərəcəsi ilə büdcəyə ayrılması 

formasıdır, dolayı yolnan ödənən vergi növlərindən biridir. 

ƏLAVƏ MƏSULİYYƏTLİ MÜƏSSİSƏ – məhdud məsuliyyət-

li müəssisədən fərqli olaraq, onun təsisçiləri Nizamnamə fonduna 

qoyduqları və onunla müəyyənləşdirilən və habelə təsisçilərin hamısı 

üçün eyni olan misli miqdarında məsuliyyət daşıyırlar; təsisçilərdən 

biri öz payını ödəyə bilməzsə, bu halda, həmin pa

sında, onların paylarına uyğun nisbətdə bölünür. 

ƏLAVƏ EDİLMİŞ DƏYƏR – müəssisə və firmaların təsərrüfat 

fəaliyyətinin mühüm həcm göstəricsi kimi ümumi məhsuldan, amorti-

zasiya ayırmaları istisna olmaqla, bütün maddi məsrəflərin çıxılması yo-

lu ilə müəyyən edilir; o, iqtisadi mə

lənmir, çünki sonuncu da ümumi məhsulun maddi məsrəflərdən 

(amortizasiyadan başqa) «təmizlənməsi» yolu müəyyən edilir. 

ƏMƏK BİRJASI  –  işsizlərin işlə  və  iş yerlərini dəyişmək is-

təyən şəxslərin yeni iş yerləri ilə təmin edilməsinə köməklik və vasi-

təçilik edən bazar növüdür; o, işsizləri və vakansiyalı iş yerlərini qey-

diyyata alır və onlar arasından asılılığı  tənzimləmək işini həyata 

keçirir.  

ƏMƏK MƏHSULDARLIĞI – konkret əmək növünün vaxt va-

hidi ərzində az və ya çox məhsul istehsal etmək qabiliyyətidir; müəs-

sisədə  əmək məhsuldarlığının hesablanması a) istehsal olunmuş 

ə

əti

yasında  əmək məhsuldarlığı müəyyən dövr ərzində (ay, rüb, il) 

istehsal olunmuş məhsulun həcmini işçilərin (əsasən fəhlələrin) orta 

siyahı sayına b

 üzrə ümumi milli gəlirin maddi istehsalda işləyənlərin sayına 

nisbəti kimi hesablanır. 

 559

---