Telman Huseynov
siy
lmədən xaricə aparılmasıdır.
nəzarəti altında məhv
edi
tisadi fəaliyyətin tənzimlənməsi-
nin
mrük siyasətinin keçirilməsinin və ölkənin iqti-
sad
t üstünlükləri qa-
zan
asət tədbirləri tətbiq etmədən, bu məhsulların ölkənin gömrük
ərazisindən sərbəst dövriyyə üçün buraxılışından ibarət gömrük re-
jimidir.
Məhsulların ixracı onların ölkənin gömrük ərazisinə geri qayta-
rılması haqqında öhdəlik götürü
Məhsulların təkrar ixracı – idxal olunan əmtəələrin idxal rü-
sumları, vergilər alınmadan və ya qaytarılmaqla, həmçinin iqti-
sadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən ölkənin gömrük ərazisin-
dən ixrac olunmasından ibarətdir.
Əmtəələrin məhv edilməsi, idxal olunan məhsulların gömrük rü-
sumları və vergilər alınmadan onların gömrük
lməsindən ibarət gömrük rejimidir.
Dövlətin xeyrinə əmtəədən imtina, gömrük rüsumları və vergiləri
alınmadan, həmçinin iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən hüquqi
və ya fiziki şəxsin məhsuldan imtina etməsinə əsaslanır.
Gömrük tənzimlənməsinin əsasında gömrük tarifləri dayanır.
Gömrük tarifləri firmaların xarici iq
klassik aləti kimi, gömrük rüsumlarının sistemləşdirilmiş siyahı-
sıdır. Əgər o, ixrac edilən məhsullara tətbiq olunursa, bu, ixrac tarif-
ləri, əgər tranzit məhsullardan alınırsa, bu, tranzit tarifləri, əgər idxal
olunan məhsullara tətbiq edilirsə, bu, idxal tarifləri adlanır. Bu za-
man gömrük rüsumu, əmtəənin gömrük sərhədini keçərkən ona tətbiq
olunan vergi funksiyasını yerinə yetirir və idxal ya da ixrac olunan
məhsulların qiymətini artıraraq xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi və
quruluşuna təsir göstərir. Səmərəli fəaliyyət göstərən gömrük-tarif
mexanizmi – aktiv gö
i təhlükəsizliyinin qorunmasının əsas şərtidir.
Qeyd edilən gömrük rüsumlarının növləri içərisində ən geniş
yayılmışı idxal rüsumlarıdır. İdxal rüsumları idxal olunan məhsul-
ların qiymətinin artırılması vasitəsi kimi çıxış edir və nəticədə xarici
analoqları ilə rəqabət aparan yerli məhsullar qiymə
ırlar. Öz mahiyyətinə görə, hətta yerli məhsullar xarici analoqları
ilə rəqabət aparmırsa belə, gömrük rüsumları daxili bazarı bu rəqa-
bətdən qoruyan vasitədir. Məsələn, əgər ölkənin tədiyə balansı ilə
əlaqədar problemləri varsa, onda hökumət valyutaya tələbatı azalt-
maq məqsədilə hətta ölkədə yerli məhsullarla əvəz oluna bilinməyən
548
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
məhsulların qiymətini yüksəltmək üçün gömrük rüsumunu artıra və
bununla da həmin məhsulun istehlakını azalda bilər.
Gömrük rüsumlarından həmçinin dövlət büdcəsi üçün gəlirlərin
əld
ı tətbiq
edi
ə görə müəyyən olun-
mu
ı nəzərdə tutur.
çün bəzi əm-
təəl
ə digər hərə-
kətl
ə olunması vasitəsi kimi də istifadə olunur.
Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı gömrük rüsumlar
lir:
– advalor rüsumlar – məhsulun gömrük dəyərinə görə faizlə he-
sablanır;
– spesifik rüsumlar – məhsulların vahidin
ş dəyərlə hesablanır;
– kombinə edilmiş rüsumlar isə həm məhsulun gömrük dəyərinə,
həm də onun vahidinə görə pul yığımın
Göstərilən gömrük rüsumlarından advalor rüsumları əsas təşkil
edir və ona görə həmin rüsum növü daha geniş tətbiq olunur.
Məhsulların ixracını və idxalını operativ tənzimləmək ü
ərə mövsümi rüsumlar tətbiq oluna bilər. Bu halda gömrük tarifində
nəzərdə tutulmuş gömrük rüsumları dərəcələri tətbiq olunmur. Mövsümi
rüsumların qüvvədə olduğu müddət il ərzində altı aydan artıq olmur.
Ölkənin iqtisadi mənafeyini qorumaq üçün idxal edilən məhsul-
lara müvəqqəti olaraq aşağıdakı xüsusi növ rüsumlar tətbiq olunur:
a)xüsusi rüsumlar;
b)antidempinq rüsumları;
c) kompensasiya rüsumları.
Xüsusi rüsumlar, adətən, məhsulların idxalının yerli istehsalçıla-
ra ziyan vuran və ya ziyan vura biləcək kəmiyyət və şərtlərlə həyata
keçirildiyi halda iqtisadi təhlükəsizlik, bəzi ölkələrin və onların müt-
təfiqlərinin ölkənin mənafeyinə toxunan ayrı-seçkilik v
ərinə cavab tədbiri kimi tətbiq edilir.
Antidempinq rüsumları idxal olunan məhsulların qiyməti ölkə-
nin gömrük ərazisinə gətirildiyi anda ixrac olunduğu ölkədəki real
dəyərindən xeyli aşağı olduğu təqdirdə və belə bir idxal bu qəbildən
olan yerli məhsulların istehsalçılarına ziyan vurduqda və onların is-
tehsalının təşkilinə və genişləndirilməsinə maneçilik yaratdığı hallar-
da tətbiq edilir.
Kompensasiya rüsumları ölkənin gömrük ərazisinə gətirilən
məhsulların istehsalı və ixracı zamanı birbaşa və dolayı subsidiyalar-
549
Telman Huseynov
dan istifadə olunduqda və bu idxal yerli istehsalçıların iqtisadi məna-
feyinə ziyan vura biləcəyi təqdirdə tətbiq olunur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsinin üsullarından biri
də məhsulların gömrük dəyərinin müəyyən olunması ilə əlaqədardır.
Ölk
ullarla müəyyən olunur:
məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə;
ə;
ş və ya
ödə
və
baz
rın sövdələşmə qiyməti bütün xüsusiyyətləri-
nə
qiymətləndirilən məhsullarla iqtisadi
təy
iya baxımından bir-birini əvəz edə
bilə
ı olmayan alıcıya satıldığı
zam
nan xərclər çıxılır.
ənin gömrük ərazisinə gətirilən məhsulların gömrük dəyəri aşağı-
dakı üs
– gətirilən məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə;
– eyni
– həmcins məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə;
– dəyərin toplanması üsulu il
– dəyərin çıxılması üsulu ilə;
– ehtiyat üsulu ilə.
Gətirilən məhsulların gömrük dəyərinin sövdələşmə qiyməti –
gömrük sərhədindən keçirilərkən onlar üçün faktiki ödənilmi
nilməli olan sövdələşmə qiymətidir, yəni bu qiymət məhsulun
alınması və gətirilmə yerinədək çəkilmiş bütün xərcləri əhatə edir.
Eyni məhsulların sövdələşmə qiyməti qiymətləndirilən əmtəə-
lərə hər cəhətdən, o cümlədən fiziki xüsusiyyətlərinə, keyfiyyətinə
ardakı «nüfuzuna», istehsal edildiyi ölkəyə və istehsalçısına görə
fərqlənməyən məhsulların sövdələşmə qiymətidir.
Həmcins məhsulla
görə eyni olmayan, lakin
inatı eyni olan və kommers
n əmtəələrin sövdələşmə qiymətidir.
Dəyərin çıxılması üsulu ilə məhsulun gömrük dəyərini müəy-
yən etmək üçün, həmin əmtəənin gətirildiyi tarixdən 90 gündən gec
olmayaraq ölkə ərazisində eyni və ya eynicinsli məhsulların ən bö-
yük partiyasının satışı ilə qarşılıqlı asılılığ
an məhsul vahidinə müəyyən olunmuş qiymət əsas götürülür. Bu
zaman satış qiymətindən ölkədə ödənilmiş komisyon xərcləri, mən-
fəətə əlavələr, satış xərcləri, məhsulların idxalı və satışı ilə əlaqədar
ödənilməli olan idxal gömrük rüsumlarının, vergilərin, yığımların və
digər ödənişlərin məbləği, daşınma, yüklənmə, boşaldılma işlərinə,
sığortaya sərf olu
Dəyərin toplanması üsulu ilə gömrük dəyəri – qiymətləndirilən
məhsulun ixrac edən ölkədə istehsal xərclərinin, ixrac edən ölkədən
550
Dostları ilə paylaş: |