Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
Bu bölmədə əmtəələrin qablaşdırılması ilə əlaqədar tələbləri haq-
qında – əmtəənin qablaşdırılması qarşısında qoyulan tələblər, qablaş-
dırmanın növləri, qablaşdırma şərtləri və s. – tərəflərin razılaşmaları
öz əksini tapır.
Bölmə VIII. «Sanksiyalar».
Müqavilənin bu bölməsində müqavilə öhdəliklərinə düzgün əməl
etməyən tərəflər üçün müxtəlif sanksiyalar nəzərdə tutulur.
dlərin zəruriliyi də
mü
olunur.
Hansı sanksiyaların tətbiqi üçün hansı sənə
qavilənin bu bölməsində mütləq qeyd
Bölmə IX. «Arbitraj».
Tərəflər arasında yarana biləcək mübahisələrin həlli yolları
mü
pır.
qavilənin bu bölməsində öz əksini ta
Mübahisələrin yaranması ilə əlaqədar onların (mübahisələrin) həl-
linin arbitraja veriləcəyi haqqında tərəflərin razılaşması və arbitrajın
qərarının qətiliyi də öz əksini məhz bu bölmədə tapır.
Bölmə X. «Fors–major».
Baş verəcəyi əvvəlcədən məlum olmayan fövqəladə hadisələrdən –
təbii fəlakətlər (yanğın, zəlzələ, tufan, və s.), müharibə, blokada, epi-
demiya, tətil və.s.-dən – hansının tərəfləri öz öhdəliklərini yerinə ye-
tirə bilməyəcəkləri bu bölmədə qeyd olunur.
Bölmə XI. «Sair şərtlər».
Müqavilənin əsas şərtlərindən əlavə tərəflər arasındakı razı-
laşm
hüquq və vəzifələri haq-
qın
alar əsasında onlar özlərinin qarşılıqlı
da gəldikləri qərar bu bölmədə göstərilir.
Bölmə XII. «Tərəflərin hüquqi ünvanları».
Xarici ticarət müqaviləsinin bölmələrinin sonuncusu olan bu
bölməsində tərəflərin hüquqi ünvanları - tam məxsusi adı, yerləşdiyi
konkret coğrafi məkan, poçt rekvizitləri və s. göstərilir.
rindən biri olan əc-
nəb
əhsulun isteh-
salç
ərlərinə düşən vəzifələri
dəq
(kommer-
siy
təə-
Firma və müəssisələrin xarici-iqtisadi əlaqələ
i ölkəyə əmtəə ixracı üzrə bağladığı müqavilə onun bu istiqamət
üzrə fəaliyyətini nizamlayan mühüm hüquqi sənəddir.
Xarici ticarət üzrə kontrakt bağlayarkən tərəflər m
ıdan istehlakçıya çatdırılması zamanı üz
iq şəkildə müəyyən etməlidirlər. Bu zaman müxtəlif frankolardan
istifadə olunur. "Franko" italiyan sözü olub əmtəənin satışı
a) şərtləri mənasında işlənir. Daha doğrusu, burada söhbət əm
539
Telman Huseynov
nin
Cədvəl 21.2
ası
istehlakçıya çatdırılması ilə əlaqədar xərclərin (yükləmə-boşalt-
ma, nəqliyyat və hətta, bəzən yükün sığortalanma xərcləri) kimin tə-
rəfindən ödənilməsinin əvvəlcədən şərtləndirilməsindən gedir (bax:
cədvəl 21.2.)
Franko qiymətlərinin yaranması
Məhsul göndərmə üsulundan
lı olaraq qiymətlərin növləri
Qiymətə daxil edilən nəqliyyat xərcləri
Məhsul göndərənin franko-
Məhsulgöndərənin anbarına
anb
qədərki nəqliyyat
rcləri
ar qiyməti
xə
Yola salmanın franko-
stansiya qiyməti
Məhsulgöndərənin franko-anbar qiyməti üstəgəl
məhsulun göndəriləcəyi stansiyaya çatdırılması ilə
bağlı xərclər
Yola salmanın franko-vaqon
stansiya qiyməti
Yolasalmanın franko-stansiya qiyməti üstəgəl
məhsulun vaqona yüklənməsi ilə bağlı xərclər
Franko-vaqon stansiya
Yolasalmanın franko-vaqon stansi
təy
ya qiyməti
l məhsulun təyinat aldığı stansiyaya
inatlı qiymət
üstəgə
çatdırılması ilə bağlı xərclər
Franko-stansiya təyinatlı
qiymət
Franko-vaqon stansiya təyinatlı qiymət üstəgəl
məhsulun təyinat almış olduğu stansiyada
vaqondan boşaldılması ilə bağlı xərclər.
İstehlakçının franko-anbar
Franko-vaqon stansiya
qiy
təyinatlı qiymət üstəgəl
ulun təyinat aldığı stansiyadan istehlakçının
məti
məhs
anbarına çatdırılması ilə bağlı xərclər
Frankolardan bəzilərinin tərkibinə nəzər salaq. Məsələn, əgər is-
tehsalçı öz məhsulunu istehlakçının "məskunlaşdığı" məkanda onun
anb
yükləmə, nəqletmə,
boş
r. Əmtəələr is-
teh
arına təhvil verirsə, bu halda bütün xərclər –
altma, məhsulun korlanması riski ilə əlaqədar xərclər əmtəənin
qiymətinə əlavə edilir. Frankonun bu növü «istehlakçının franko-
anbar qiyməti» adlanır.
Frankonun başqa bir növü
«məhsul göndərənin franko-anbar
qiyməti» adlanır. Bu halda, müqaviləyə görə məhsulgöndərən məh-
sulunu öz anbarından istehlakçı müəssisəyə təhvil veri
lakçının göndərdiyi vaqona yükləndikdən sonra alıcı müəssisənin
mülkiyyətinə çevrilir. Yükün istehlakçıya çatdırılması ilə əlaqədar
bundan sonrakı bütün xərclər onun (istehlakçının) üzərinə düşür.
Frankonun digər bir növü də "franko-vaqon stansiya" qiyməti-
dır. Bu halda, məhsulgöndərmənin şərtinə görə, yük istehlakçının
540
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
"məskunlaşdığı" dəmiryolu stansiyasının ünvanına istehsalçı müəs-
sisə tərəfindən göndərilir. Yükü təhvil aldıqdan sonra məhsulun ba-
zara və ya istehlakçılara çatdırılması ilə əlaqədar məsuliyyət və bütün
qalan xərclər alıcı firmanın öhdəsinə düşür.
4. Firmanın xar
əsi vasitələri
f strate
ası-
ələrin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi həya-
t
rin-
tıma
si
ədd
qab
ə malik s
ərin
ağlıdır. Bu,
ritet
lur. H
n sə-
ının istehsa
r. Belə
işaf
və
ələrin rəqabətqabili
ölkəyə
xarici investisiyanın cəlb
dlaşdırıl-
n s
vlükdə, xarici iqt
-
sadi v
ici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənm
Ölkənin iqtisadi inkişa
lı olaraq xarici iqtisadi əlaq
giyasından və mövcud vəziyyətdən
ta keçirilir. Bu əlaqələrin ənzimlənməsini zəruri edən amillərə, bi
cisi, ölkədə iqtisadi ar
aiddir. Çünki idxalın h
ətqabiliyyətin
nail olmaq və məşğulluğun təmin edilmə
ən artıq liberallaşdırılması nisbətən aşağı rə-
ahələrin müflisləşməsinə gətirib çıxara bilər.
İkinci amil iqtisadiyyatın
qorunması ilə b
strukturunun dəyişdirilməsi və yeni sahəl
əsasən, ayrı-ayrı sənaye sahələrinin prio
inkişafı ilə əlaqədar o
naye məhsullar
əm yerli bazar, həm də xarici bazar üçü
lı iqtisadi cəhətdən stimullaşdırıla bilə
ki, yeni sahələrin ink
müəssis
ının ilk dövrlərində bu sahədəki firma
yyəti nisbətən aşağı olur. Üçüncüsü,
edilməsi məqsədilə idxalın məhdu
ması, investisiya idxalını
Bütö
timullaşdırılması həyata keçirilə bilər.
isadi əlaqələrin tənzimlənməsi ölkənin iqti
n möhkəmləndirilməsi ilə əlaqə
ə siyasi mövqeyini
dardır. Bu
baxımdan tədiyə balansının tənzimlənməsinin böyük əhəmiyyəti var-
dır. Çünki tədiyyə balansının vəziyyəti valyuta kursuna, ölkənin iqti-
sadi inkişafına ciddi təsir göstərən bir amildir. Bazarda qiymətləri
tənzimləmək, yerli istehsalçıların müəyyən məhsul istehsalı üzrə sti-
mullarını azaltmaq, onların müəyyən məhsul istehsalını və satışını
xaricdən ölkəyə keçirməsi məqsədilə ixracın həddi məhdudlaşdırıla
bilər. İdxalın məhdudlaşdırılması isə, əsasən, yerli istehsalçıların
daxili bazardan sıxışdırılmasının qarşısını almaq, digər ölkənin
bu ölkənin istehsalçılarına münasibətdə tətbiq edilmiş məhdudiy-
yətləri aradan qaldırması və s. məqsədi güdə bilər.
Yuxarıda qeyd olunan məqsədlərə nail olmaq üçün firmaların
xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsi müxtəlif vasitələrlə həyata
keçirilir. Həmin vasitələrin bir hissəsi yalnız məhsulların qiymətinə,
bir hissəsi isə, həm də onların həcminə təsir göstərirlər.
541
Dostları ilə paylaş: |