Fəsil 21. Firmanın xarici
iqtisadi fəaliyyəti
ölkələrarası hava marşrutuna müştərək xidmət haqqında kollektiv
kontrakt bağlayırlar.
Xarici investisiya mənfəət almaq məqsədilə xaricdə əmlaka sahib
olm
ə
əld
irmaya çatır. Bu bir də ona
gör
rla, xüsusilə
yer
af strategiyasına və
div
ayrılıqları aradan qaldırılır.
rici iqtisadi fəliyyətinin formaları
yətində iştirakı forması da geniş yayılmışdır. Bu bir sıra
am
ağı əks etdirir. Bu əmlak əsasən müəssisə daxilində olur. Firma
xarici ölkədə müəssisəyə bütövlükdə və ya pay iştirakı ilə onun bir
hissəsinə sahib ola bilər.
Firma üçün xarici müəssisəyə tamamilə sahib olmaq daha
sərfəlidir. Çünki bu halda müəssisə üzərində nəzarət sadələşir v
ə olunmuş mənfəət tam şəkildə f
ə sərfəlidir ki, müəssisədə payı olan digər investorla
li payçılarla bir çox hallarda müəssisənin inkiş
idendlərin bölünməsinə dair fikir
Xarici ticarət
Texniki-iqtisadi
əməkdaşlıq
Elmi-texniki
əməkdaşlıq
Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
Şəkil 21.1. Firmanın xa
Xarici ticarət
Kapitalın
ixracı
(
idxalı)
Texnologiya-
- Birgə müəssisələrin
və xarici filialların ya-
radılması
- Xarici investisiyala-
Xarici müəssisəyə tam sahib olmaq bir sıra üstünlüklərə malik ol-
masına baxmayaraq, firmaların müəyyən pay əsasında xarici müəssi-
sənin fəaliy
illərlə əlaqədar olur və həmin amillərə, əsasən, aşağıdakılar aid-
dirlər:
- Texnologiyaların satışı
- Texnologiyaların idxalı
- Xarici filiallarla firmada-
xili texnologiya ticarəti
Valyuta birjalarında,
hərraclarda, xarici
valyutanın alqı-satqısı
- Bazarlarda ticarət
- Əmtəə və xidmətlə-
rin idxalı
- Xarici filiallar ilə
firm
Valyuta
rın cəlb edilməsi
- Beynəlxalq kredit
adaxili ticarət
larla ticarət
ticarəti
533
Telman Huseynov
– cöğrafi aspektdə firmanın genişlənmə prosesinin sürətlən-
məsi. Bu halda firma daha az investisiya qoyuluşları həyata keçir-
mə
z innovasiya fəaliyyətini genişləndirməyə
nai
ke-
çirməyə üstünlük verir v
ın həcmi onun
üçün həlledici əhəmi
Bütövlükdə, firmanın müştərək müəssisə yaratmaqda məqsədi
tərəfdaşın bazar bilik və təcrübəsindən, onun satış şəbəkəsindən,
malik olduğu daha səmərəli resurslarından istifad
ək, risk
və xərcləri bölüşdürməkdən ibarət olur.
Firmanın xarici investisiya qoyuluşları investisiy
ən ölkə-
də istehsalı artırmasına baxmayaraq, bu, çox vaxt həmin ölkəyə idxa-
l
ölkədə yaradılmış müəssisən
-
l
nların dəstləşdirici hissə (və
m
la təchizi nəticəsində ixracın həcmini daha da art
ə
ş
tehsal amillərinin hərəkəti xar
n
stim
şləndirir.
3. Firm
ə
Firman
y
məliyyatları
əsas yer tu
əliyyatla
findən xarici
tərə
əçiləri-
nin
kələrə satışı faktiki ixrac adlanır.
klə müxtəlif ölkələrdə iştirak imkanına malik ola bilir;
– elmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işləri bazasının geniş-
lənməsi. Belə bir vəziyyətdə firma paya
malik olduğu müəssisənin
tədqiqat bazası hesabına ö
l olur;
– əlavə resursların cəlb olunması. Firmanın müəssisənin nizam-
namə fondunda paya malik olması digər tərəfdaşların malik olduğu
resurslardan istifadəyə imkan yaradır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir firmanın məhsul ixracı im-
kanları məhdud olduqda o, xarici investisiya qoyuluşlarını həyata
ə bu zaman, əsasən, bazar
yyət kəsb edir.
ə etm
a cəlb ed
ı azaltmır. Əksinə,
in maşın və avadan
bağlama) və əlavə
ıqlarla təminatı, o
əhsullar
ırır. Bel
ici ticarəti nisbətə
əraitdə xaricə is
ullaşdırır və geni
anın idxal və ixrac əm liyyatları
yətində idxal-ixrac ə
rı müəssisə tərə
ın xarici iqtisadi fəa
tur. İdxal və ixrac əm
li
fdaşlarla bağlanmış müqavilə əsasında və ya ticarət vasit
iştirakı ilə həyata keçirilir.
Firmanın ixrac əməliyyatlarına faktiki ixrac, kreditə ixrac, təkrar
ixrac (reeksport), konsiqnasiya (məhsulun komisyon şərtlərlə satışı)
yolu ilə ixrac və müvəqqəti ixrac əməliyyatları aiddir.
Ölkədə istehsal, emal və təkrar emal olunan məmulatların əc-
nəbi öl
534
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
Kreditə ixrac faktiki məhsul ixracından sonra haqqı müəyyən
şərtlərlə və hər hansı müddət ərzində ödənilən məhsulların ixra-
cını nəzərdə tutur.
Azərbaycan Respublikasının dövlət müəssisələri və əmlakında
dövlətin payı 50 faizdən az olmayan digər müəssisələr məhsulların
kreditə ixracını, bağlanan müqavilələrin İqtisadi İnkişaf Nazirliyin-
də qeydiyyatdan keçirməklə aparırlar. Digər müəssisələr isə, məh-
sul
un
dəyəri dövlət müəssisəsi-
nə
ur. Belə əməliyyatlar üzrə bağ-
lan
edən (konsiqnat) firma deyil, onun
satışını həyata keçirən xarici firma (konsiqnator) müəyyən edir.
əmtəələrin gömrük or-
qan
a
ların kreditə ixracını yalnız gömrük orqanlarında bəyan etməklə
həyata keçirirlər. Əgər bu zaman ixrac olunan məhsulun istehsalçısı
dövlət müəssisəsidirsə, onda bu məhsul
tam ödənildikdən sonra ixrac oluna bilər.
Təkrar ixrac (reeksport) əməliyyatları ölkənin gömrük ərazi-
sinə daxil olan xarici mənşəli malları yenidən emal etmədən digər
xarici ölkələrə ixracını nəzərdə tut
mış müqavilələr Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərində tələb
olunan hallarda İqtisadi İnkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçiril-
məklə, digər hallarda isə gömrük orqanlarında bəyan edilməklə icra
olunur.
Konsiqnasiya yolu ilə ixrac əməliyyatları xarici subyektlərlə bağ-
lanmış müqavilələrə əsasən respublika hüdudlarından kənarda müəy-
yən müddət ərzində satmaq məqsədilə məhsulların ixrac edilməsidir.
Konsiqnasiya komisyon şərtləri əsasında ticarətin formalarından
biridir. Lakin konsiqnasiya adi komisyon ticarəti deyil və ondan prin-
sipial şəkildə fərqlənir: adi komisyon ticarətindən fərqli olaraq əm-
təənin qiymətini əmtəəni ixrac
Konsiqnasiya ticarəti üçün ayrılan müddət
larında bəyan edildiyi gündən etibarən 180 günə qədər müəyyən
olunur. Satışdan əldə olunan vəsaitlər məhsullar satıldıqca 10 bank
günündən gec olmayaraq məhsul ixrac edənin ölkədəki bank hesabı-
na daxil olmalıdır. Məhsullar yux rıda göstərilən müddətdə satılma-
dıqda 30 gün ərzində ölkəyə geri qaytarılır. Dövlət müəssisələri tərə-
findən məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracı üzrə, bağlanan müqa-
vilələri İqtisadi İnkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə aparı-
lır. Digər müəssisələr məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracını yal-
nız gömrük orqanlarında bəyan etməklə həyata keçirirlər. Bu zaman
535