Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

ölkələrarası hava marşrutuna müştərək xidmət haqqında kollektiv 

kontrakt bağlayırlar.  

Xarici investisiya mənfəət almaq məqsədilə xaricdə əmlaka sahib 

olm

ə 

əld

irmaya çatır. Bu bir də ona 

gör

rla, xüsusilə 

yer

af strategiyasına və 

div

 ayrılıqları aradan qaldırılır. 

rici iqtisadi fəliyyətinin formaları 

yətində iştirakı forması da geniş yayılmışdır. Bu bir sıra 

am

ağı  əks etdirir. Bu əmlak  əsasən müəssisə daxilində olur. Firma 

xarici ölkədə müəssisəyə bütövlükdə  və ya pay iştirakı ilə onun bir 

hissəsinə sahib ola bilər.  

Firma üçün xarici müəssisəyə tamamilə sahib olmaq daha 

sərfəlidir. Çünki bu halda müəssisə üzərində nəzarət sadələşir v

ə olunmuş  mənfəət tam şəkildə f

ə sərfəlidir ki, müəssisədə payı olan digər investorla

li payçılarla bir çox hallarda müəssisənin inkiş

idendlərin bölünməsinə dair fikir

Xarici ticarət 

Texniki-iqtisadi 

əməkdaşlıq 

Elmi-texniki 

əməkdaşlıq 

Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

 

Şəkil 21.1. Firmanın xa

Xarici ticarət

 

Kapitalın 

ixracı

 (

idxalı)

Texnologiya-

- Birgə müəssisələrin 

və xarici filialların ya-

radılması 

- Xarici investisiyala-

Xarici müəssisəyə tam sahib olmaq bir sıra üstünlüklərə malik ol-

masına baxmayaraq, firmaların müəyyən pay əsasında xarici müəssi-

sənin fəaliy

illərlə  əlaqədar olur və  həmin amillərə,  əsasən, aşağıdakılar aid-

dirlər: 

- Texnologiyaların satışı  

- Texnologiyaların idxalı  

- Xarici filiallarla firmada-

xili texnologiya ticarəti

Valyuta birjalarında, 

hərraclarda, xarici 

valyutanın alqı-satqısı

  

- Bazarlarda ticarət 

- Əmtəə və xidmətlə-

rin idxalı 

- Xarici filiallar ilə 

firm

 

Valyuta 

rın cəlb edilməsi 

- Beynəlxalq kredit 

adaxili ticarət

larla ticarət 

ticarəti 

 533

---

Telman Huseynov 

– cöğrafi aspektdə firmanın genişlənmə prosesinin sürətlən-

məsi. Bu halda firma daha az investisiya qoyuluşları  həyata keçir-

mə

z innovasiya fəaliyyətini genişləndirməyə 

nai

 ke-

çirməyə üstünlük verir v

ın həcmi onun 

üçün həlledici əhəmi

Bütövlükdə, firmanın müştərək müəssisə yaratmaqda məqsədi 

tərəfdaşın bazar bilik və təcrübəsindən, onun satış şəbəkəsindən, 

malik olduğu daha səmərəli resurslarından istifad

ək, risk 

və xərcləri bölüşdürməkdən ibarət olur.  

Firmanın xarici investisiya qoyuluşları investisiy

ən ölkə-

də istehsalı artırmasına baxmayaraq, bu, çox vaxt həmin ölkəyə idxa-

l

 ölkədə yaradılmış müəssisən

-

l

nların dəstləşdirici hissə (və

 

m

la təchizi nəticəsində ixracın həcmini daha da art

ə 

ş

tehsal amillərinin hərəkəti xar

n 

stim

şləndirir.  

3. Firm

ə

Firman

y

məliyyatları 

əsas yer tu

əliyyatla

findən xarici 

tərə

əçiləri-

nin

kələrə satışı faktiki ixrac adlanır. 

klə müxtəlif ölkələrdə iştirak imkanına malik ola bilir; 

– elmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işləri bazasının geniş-

lənməsi. Belə bir vəziyyətdə firma paya malik olduğu müəssisənin 

tədqiqat bazası hesabına ö

l olur; 

– əlavə resursların cəlb olunması. Firmanın müəssisənin nizam-

namə fondunda paya malik olması digər tərəfdaşların malik olduğu 

resurslardan istifadəyə imkan yaradır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir firmanın məhsul ixracı im-

kanları məhdud olduqda o, xarici investisiya qoyuluşlarını həyata

ə bu zaman, əsasən, bazar

yyət kəsb edir.  

ə etm

a cəlb ed

ı azaltmır. Əksinə,

in maşın və avadan

 bağlama) və  əlavə

ıqlarla təminatı, o

əhsullar

ırır. Bel

ici ticarəti nisbətə

əraitdə xaricə is

ullaşdırır və geni

anın idxal və ixrac əm liyyatları 

yətində idxal-ixrac ə

rı müəssisə tərə

ın xarici iqtisadi fəa

tur. İdxal və ixrac əm

li

fdaşlarla bağlanmış müqavilə  əsasında və ya ticarət vasit

 iştirakı ilə həyata keçirilir. 

Firmanın ixrac əməliyyatlarına faktiki ixrac, kreditə ixrac, təkrar 

ixrac (reeksport), konsiqnasiya (məhsulun komisyon şərtlərlə satışı) 

yolu ilə ixrac və müvəqqəti ixrac əməliyyatları aiddir. 

Ölkədə istehsal, emal və təkrar emal olunan məmulatların əc-

nəbi öl

 534

---

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

Kreditə ixrac faktiki məhsul ixracından sonra haqqı müəyyən 

şərtlərlə və hər hansı müddət ərzində ödənilən məhsulların ixra-

cını nəzərdə tutur.  

Azərbaycan Respublikasının dövlət müəssisələri və  əmlakında 

dövlətin payı 50 faizdən az olmayan digər müəssisələr məhsulların 

kreditə ixracını, bağlanan müqavilələrin İqtisadi İnkişaf Nazirliyin-

də qeydiyyatdan keçirməklə aparırlar. Digər müəssisələr isə, məh-

sul

un dəyəri dövlət müəssisəsi-

nə 

ur. Belə əməliyyatlar üzrə bağ-

lan

 edən (konsiqnat) firma deyil, onun 

satışını həyata keçirən xarici firma (konsiqnator) müəyyən edir. 

əmtəələrin gömrük or-

qan

a

ların kreditə ixracını yalnız gömrük orqanlarında bəyan etməklə 

həyata keçirirlər. Əgər bu zaman ixrac olunan məhsulun istehsalçısı 

dövlət müəssisəsidirsə, onda bu məhsul

tam ödənildikdən sonra ixrac oluna bilər. 

Təkrar ixrac (reeksport) əməliyyatları ölkənin gömrük ərazi-

sinə daxil olan xarici mənşəli malları yenidən emal etmədən digər 

xarici ölkələrə ixracını nəzərdə tut

mış müqavilələr Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərində  tələb 

olunan hallarda İqtisadi  İnkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçiril-

məklə, digər hallarda isə gömrük orqanlarında bəyan edilməklə icra 

olunur. 

Konsiqnasiya yolu ilə ixrac əməliyyatları xarici subyektlərlə bağ-

lanmış müqavilələrə əsasən respublika hüdudlarından kənarda müəy-

yən müddət ərzində satmaq məqsədilə məhsulların ixrac edilməsidir.  

Konsiqnasiya komisyon şərtləri  əsasında ticarətin formalarından 

biridir. Lakin konsiqnasiya adi komisyon ticarəti deyil və ondan prin-

sipial  şəkildə  fərqlənir: adi komisyon ticarətindən fərqli olaraq əm-

təənin qiymətini  əmtəəni ixrac

Konsiqnasiya ticarəti üçün ayrılan müddət 

larında bəyan edildiyi gündən etibarən 180 günə qədər müəyyən 

olunur. Satışdan  əldə olunan vəsaitlər məhsullar satıldıqca 10 bank 

günündən gec olmayaraq məhsul ixrac edənin ölkədəki bank hesabı-

na daxil olmalıdır. Məhsullar yux rıda göstərilən müddətdə satılma-

dıqda 30 gün ərzində ölkəyə geri qaytarılır. Dövlət müəssisələri tərə-

findən məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracı üzrə, bağlanan müqa-

vilələri İqtisadi İnkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə aparı-

lır. Digər müəssisələr məhsulların konsiqnasiya yolu ilə ixracını yal-

nız gömrük orqanlarında bəyan etməklə həyata keçirirlər. Bu zaman 

 535

---