Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

 

 

 

 

 

 

 

BÖLMƏ VIII 

FİRMANIN XARİCİ İQTİSADİ FƏALİYYƏTİ 

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

1. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin mahiyyəti 

2. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin növləri 

3. Firmanın idxal-ixrac əməliyyatları 

4. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin tənzimlənməsi vasitələri 

 5. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin gömrük tənzimlənməsi

 1. Müəssisənin xarici iqtisadi fəaliyyətinin mahiyyəti 

Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin baş tutması üçün onun mən-

sub olduğu ölkənin iqtisadiyyatının digər ölkələrə açıqlığı əsas şərt-

dir. Bu şərtin ödənilməməsi firmanın da fəaliyyətinin öz ölkəsi kimi 

«bağlı qapılar» arxasında aparması ilə nəticələnir.  

Ölkə iqtisadiyyatının açıq olması müxtəlif səviyyələrdə – makro-

iqtisadiyyat, dövlət və mikroiqtisadiyyat – müəyyən xüsusiyyət və 

əlamətlərə malik olur.  

Milli iqtisadiyyatın açıqlığı mikroiqtisadiyyat səviyyəsində: 

a) mülkiyyətinin formasından asılı olmayaraq bütün firmaların 

xarici əmtəə, kapital və xidmət bazarlarına çıxmalarına təminat verir; 

b) ölkənin iqtisadi subyektlərinin, istisnasız olaraq, hamısına tə-

sərrüfatçılıq üçün əcnəbi «müqabil-tərəf»lərin seçməsində müstəqil-

lik hüququ verir; 

c) xarici iqtisadi fəaliyyət hər bir firmanın özünün təsərrüfatçılığı-

nın üzvü tərkib hissəsinə çevirir.  

Hər bir ölkənin açıq iqtisadiyyata malik olması – beynəlxalq 

əmək bölgüsü əsasında – dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiya üçün 

həlledici şərtdir. 

 524

---

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

Ölkələrin beynəlxalq  əmək bölgüsündə  iştirakı onlara ixtisaslaş-

ma   dərinləşdirməyə, iqtisadi resurslardan istifadə  səmərəliliyini 

yüksəltməyə, ümumi daxili məhsulun həcmini artırmağa imkan verir. 

Xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafı  nəticəsində ayrı-ayrı ölkələr  əlavə 

gəlir  əldə edə bilirlər, çünki onlar nisbətən az xərclə istehsal oluna 

bilən məhsullar üzrə ixtisaslaşmaql

əmin məhsulları nisbətən bö-

yük xərclə istehsal etdikləri m

ə bilirlər.  

Ölkələ

riliyi, 

əsasən, ik

di re-

sur

rabər həcmdə malik 

olm

ərəli istehsalı, fərqli 

tex

kombinasiyasını 

tələ

 üstünlüklər xarici 

iqti

yan

-

ma

ər 

bir konkret

tün

r. 

 çıxmalarını şərt-

lən

i əla-

qəl

nın

sulları üzrə biliklərinin səviyyəsi eyni deyil, müxtə-

lif 

qtisadi təyinatları eyni olan məhsul-

ları

xərcləri digər ölkəyə nisbətən az olsun və bu məh-

nı

a h

əhsullara dəyiş

r arasında xarici iqtisadi əlaqələrin yaranması zəru

i amillə izah olunur. Bunlardan biri, ölkələrin iqtisa

slara (torpaq, xammal, əmək, kapital) qeyri-bə

aları və, ikincisi isə, müxtəlif məhsulların səm

nologiyalar və ya resursların müxtəlif kəmiyyət 

b etməsidir. Ölkələrin malik olduqları belə nisbi

sadi əlaqələrin, xüsusilə də xarici ticarətin inkişafının əsasında da-

ır.  Məhdud iqtisadi resurslardan daha çox məhsul  əldə olun

sı məqsədilə təsərrüfatçılığın səmərəli aparılması zəruriliyi, h

 məhsulun istehsalı iqtisadi resurslara görə nisbi üs-

lüklərə malik olan ölkədə həyata keçirilməsini tələb edi

Ölkələr arasında bu və ya digər məhsulun istehsalına görə baş ve-

rən ixtisaslaşmalar beynəlxalq əmək bölgüsü adlanır. Ümumiyyətlə, 

xarici iqtisadi əlaqələr beynəlxalq əhəmiyyət daşıdıqlarından, ölkələ-

rin (həm də firma və müəssisələrin) dünya bazarına

dirir, qarşılıqlı iqtisadi faydanı  təmin edir, ticarət  əlaqələrini ge-

nişləndirir, dünya xalqlarının yaxınlaşmasına xidmət edir, sülh işinə 

köməklik göstərir və s. 

Müqayisəli üstünlüklərə əsaslanan ölkələrarası xarici iqtisad

ərin inkişafı ayrı-ayrı məhsul istehsalının ölkələr arasında daha sə-

mərəli yerləşdirilməsinə və bu ölkələrin əhalisinin maddi rifah halı-

 yüksəldilməsinə səbəb olur.  

Məlumdur ki, hər bir ölkənin malik olduğu resursların strukturu və 

texnoloji istehsal ü

olurlar. İstehsalın texniki-iqtisadi səviyyəsindən asılı olaraq hər bir 

ölkə hazırlanma texnologiyası və i

, bir qayda olaraq, müxtəlif məsrəflərlə istehsal edirlər. Buna görə 

də ölkələrdən hər biri istehsal etmək üçün elə məhsulları seçməlidir 

ki, onun istehsal 

 525

---

Telman Huseynov 

sul

etdiyi 

mə

yı  və onların alıcılıq qabiliyyətlərinin məc-

mu

, öz ölkələrinin daxili bazarındakı 

tələ

ları – özünə nisbətən – digər ölkədə ucuz başa gələn məhsullarla 

mübadilə edə bilsin. Lakin, onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu, həmin 

ölkənin iqtisadi imkanlarının tamamilə istifadə edildiyi şəraitdə müm-

kündür. Yəni  əgər ölkədə  işsizliyin səviyyəsi yüksəkdirsə, təsərrüfat 

dövriyyəsinə cəlb olunmamış resurslar mövcuddursa, onda, bir sıra is-

tehsallar nisbətən səmərəsiz olsa da, bunların inkişaf etdirilməsi iqtisa-

di və sosial-siyasi baxımdan məqsədəuyğundur.  

Xarici iqtisadi fəaliyyət iki və daha çox ölkə arasında aparılan 

istənilən təsərrüfat əlaqələridir. Firmanın xarici iqtisadi əlaqələri isə, 

onun (firmanın) xarici ölkələrlə ticarət-iqtisadi, istehsal və elmi-texniki 

əməkdaşlığının, valyuta-maliyyə və kredit münasibətlərinin formalaş-

masına istiqamətlənmiş  fəaliyyətini nəzərdə tutur. Firmalar özlərinin 

xarici iqtisadi məqsədlərinə nail olmaq üçün bəzən ölkə daxilində 

istifadə etdikləri təsərrüfatçılıq formalarından fərqlənən xarici iqtisadi 

əməliyyatların aparılması formalarını seçməli olurlar. Bu formaların 

seçilməsinə yalnız qarşıya qoyulmuş məqsədlər deyil, həm də firmanın 

fəaliyyət göstərəcəyi xarici mühit də xeyli dərəcədə təsir göstərir. 

Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətdə  əsas kimi qəbul 

qsədləri üç qrupa bölmək olar: satışın artırılması, resursların 

əldə olunması, təchizat və satış mənbələrinin diversifikasiyası. 

Satış bazarı firmanın məhsul və xidmətlərinə maraqlı olan alıcıla-

rın sayı və onların alıcılıq qabiliyyəti ilə məhdudlaşır və ya müəyyən 

olunur. Lakin bu məsələyə ayrıca bir ölkə çərçivəsində deyil, beynəl-

xalq miqyasda baxılmalıdır. Belə olan halda məhsulların satılmasın-

da maraqlı insanların sa

su da artar. Nəticə etibarilə bu o deməkdir ki, firma məhsulun da-

ha böyük həcmli satışını  və daha yüksək mənfəət səviyyəsini özü 

üçün təmin edə bilər. 

Müəssisə  və firmalar, bəzən

bdən yüksək istehsal gücünə malik olurlar. Bu, həm ölkənin öz 

tələbatlarından artıq olan kəşf edilmiş təbii ehtiyatların həcmi ilə, 

həm də müəyyən məhsul üzrə konkret istehsal güclərinin miqyası 

ilə  əlaqədar ola bilər. Xüsusən, kiçik dövlətlər böyük dövlətlərə 

nisbətən xarici ticarətə daha çox meyilli olurlar. Bunun səbəblə-

rindən biri firmanın optimal ölçüsü ilə bağlıdır. Belə ki, bir sıra 

məhsullar üzrə firma o zaman rentabelli olur ki, o, böyük həcmdə 

 526

---