Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

Telman Huseynov 

siy

lmədən xaricə aparılmasıdır. 

nəzarəti altında məhv 

edi

tisadi fəaliyyətin tənzimlənməsi-

nin

mrük siyasətinin keçirilməsinin və ölkənin iqti-

sad

t üstünlükləri qa-

zan

asət tədbirləri tətbiq etmədən, bu məhsulların ölkənin gömrük 

ərazisindən sərbəst dövriyyə üçün buraxılışından ibarət gömrük re-

jimidir. 

Məhsulların ixracı onların ölkənin gömrük ərazisinə geri qayta-

rılması haqqında öhdəlik götürü

Məhsulların təkrar ixracı – idxal olunan əmtəələrin idxal rü-

sumları, vergilər alınmadan və ya qaytarılmaqla, həmçinin iqti-

sadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən ölkənin gömrük ərazisin-

dən ixrac olunmasından ibarətdir. 

Əmtəələrin məhv edilməsi, idxal olunan məhsulların gömrük rü-

sumları və vergilər alınmadan onların gömrük 

lməsindən ibarət gömrük rejimidir. 

Dövlətin xeyrinə əmtəədən imtina, gömrük rüsumları və vergiləri 

alınmadan, həmçinin iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən hüquqi 

və ya fiziki şəxsin məhsuldan imtina etməsinə əsaslanır.  

Gömrük tənzimlənməsinin əsasında gömrük tarifləri dayanır. 

Gömrük tarifləri firmaların xarici iq

 klassik aləti kimi, gömrük rüsumlarının sistemləşdirilmiş siyahı-

sıdır. Əgər o, ixrac edilən məhsullara tətbiq olunursa, bu, ixrac tarif-

ləri, əgər tranzit məhsullardan alınırsa, bu, tranzit tarifləri, əgər idxal 

olunan məhsullara tətbiq edilirsə, bu, idxal tarifləri adlanır. Bu za-

man gömrük rüsumu, əmtəənin gömrük sərhədini keçərkən ona tətbiq 

olunan vergi funksiyasını yerinə yetirir və idxal ya da ixrac olunan 

məhsulların qiymətini artıraraq xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi və 

quruluşuna təsir göstərir. Səmərəli fəaliyyət göstərən gömrük-tarif 

mexanizmi – aktiv gö

i təhlükəsizliyinin qorunmasının əsas şərtidir.  

Qeyd edilən gömrük rüsumlarının növləri içərisində ən geniş 

yayılmışı idxal rüsumlarıdır. İdxal rüsumları idxal olunan məhsul-

ların qiymətinin artırılması vasitəsi kimi çıxış edir və nəticədə xarici 

analoqları ilə rəqabət aparan yerli məhsullar qiymə

ırlar. Öz mahiyyətinə görə, hətta yerli məhsullar xarici analoqları 

ilə  rəqabət aparmırsa belə, gömrük rüsumları daxili bazarı bu rəqa-

bətdən qoruyan vasitədir. Məsələn,  əgər ölkənin tədiyə balansı ilə 

əlaqədar problemləri varsa, onda hökumət valyutaya tələbatı azalt-

maq məqsədilə hətta ölkədə yerli məhsullarla əvəz oluna bilinməyən 

 548

---

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

məhsulların qiymətini yüksəltmək üçün gömrük rüsumunu artıra və 

bununla da həmin məhsulun istehlakını azalda bilər. 

Gömrük rüsumlarından həmçinin dövlət büdcəsi üçün gəlirlərin 

əld

ı  tətbiq 

edi

ə görə müəyyən olun-

mu

ı nəzərdə tutur.  

çün bəzi əm-

təəl

ə digər hərə-

kətl

ə olunması vasitəsi kimi də istifadə olunur. 

 Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı gömrük rüsumlar

lir: 

– advalor rüsumlar – məhsulun gömrük dəyərinə görə faizlə he-

sablanır; 

– spesifik rüsumlar – məhsulların vahidin

ş dəyərlə hesablanır; 

– kombinə edilmiş rüsumlar isə həm məhsulun gömrük dəyərinə, 

həm də onun vahidinə görə pul yığımın

Göstərilən gömrük rüsumlarından advalor rüsumları  əsas təşkil 

edir və ona görə həmin rüsum növü daha geniş tətbiq olunur. 

Məhsulların ixracını və idxalını operativ tənzimləmək ü

ərə mövsümi rüsumlar tətbiq oluna bilər. Bu halda gömrük tarifində 

nəzərdə tutulmuş gömrük rüsumları dərəcələri tətbiq olunmur. Mövsümi 

rüsumların qüvvədə olduğu müddət il ərzində altı aydan artıq olmur. 

Ölkənin iqtisadi mənafeyini qorumaq üçün idxal edilən məhsul-

lara müvəqqəti olaraq aşağıdakı xüsusi növ rüsumlar tətbiq olunur: 

a)xüsusi rüsumlar; 

b)antidempinq rüsumları; 

c) kompensasiya rüsumları. 

Xüsusi rüsumlar, adətən, məhsulların idxalının yerli istehsalçıla-

ra ziyan vuran və ya ziyan vura biləcək kəmiyyət və şərtlərlə həyata 

keçirildiyi halda iqtisadi təhlükəsizlik, bəzi ölkələrin və onların müt-

təfiqlərinin ölkənin mənafeyinə toxunan ayrı-seçkilik v

ərinə cavab tədbiri kimi tətbiq edilir.  

Antidempinq rüsumları idxal olunan məhsulların qiyməti ölkə-

nin gömrük ərazisinə  gətirildiyi anda ixrac olunduğu ölkədəki real 

dəyərindən xeyli aşağı olduğu təqdirdə və belə bir idxal bu qəbildən 

olan yerli məhsulların istehsalçılarına ziyan vurduqda və onların is-

tehsalının təşkilinə və genişləndirilməsinə maneçilik yaratdığı hallar-

da tətbiq edilir. 

Kompensasiya rüsumları  ölkənin gömrük ərazisinə  gətirilən 

məhsulların istehsalı və ixracı zamanı birbaşa və dolayı subsidiyalar-

 549

---

Telman Huseynov 

dan istifadə olunduqda və bu idxal yerli istehsalçıların iqtisadi məna-

feyinə ziyan vura biləcəyi təqdirdə tətbiq olunur. 

İdxal-ixrac  əməliyyatlarının tənzimlənməsinin üsullarından biri 

də məhsulların gömrük dəyərinin müəyyən olunması ilə əlaqədardır. 

Ölk

ullarla müəyyən olunur: 

 məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə; 

ə; 

ş və ya 

ödə

 və 

baz

rın sövdələşmə qiyməti bütün xüsusiyyətləri-

nə 

 qiymətləndirilən məhsullarla iqtisadi 

təy

iya baxımından bir-birini əvəz edə 

bilə

ı olmayan alıcıya satıldığı 

zam

nan xərclər çıxılır. 

ənin gömrük ərazisinə gətirilən məhsulların gömrük dəyəri aşağı-

dakı üs

– gətirilən məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə; 

– eyni

– həmcins məhsulların sövdələşmə qiyməti ilə; 

– dəyərin toplanması üsulu il

– dəyərin çıxılması üsulu ilə; 

– ehtiyat üsulu ilə. 

Gətirilən məhsulların gömrük dəyərinin sövdələşmə qiyməti – 

gömrük sərhədindən keçirilərkən onlar üçün faktiki ödənilmi

nilməli olan sövdələşmə qiymətidir, yəni bu qiymət məhsulun 

alınması və gətirilmə yerinədək çəkilmiş bütün xərcləri əhatə edir. 

Eyni məhsulların sövdələşmə qiyməti qiymətləndirilən  əmtəə-

lərə hər cəhətdən, o cümlədən fiziki xüsusiyyətlərinə, keyfiyyətinə

ardakı «nüfuzuna», istehsal edildiyi ölkəyə və istehsalçısına görə 

fərqlənməyən məhsulların sövdələşmə qiymətidir. 

Həmcins məhsulla

görə eyni olmayan, lakin

inatı eyni olan və kommers

n əmtəələrin sövdələşmə qiymətidir. 

Dəyərin çıxılması üsulu ilə məhsulun gömrük dəyərini müəy-

yən etmək üçün, həmin əmtəənin gətirildiyi tarixdən 90 gündən gec 

olmayaraq ölkə  ərazisində eyni və ya eynicinsli məhsulların  ən bö-

yük partiyasının satışı ilə qarşılıqlı asılılığ

an məhsul vahidinə müəyyən olunmuş qiymət əsas götürülür. Bu 

zaman satış qiymətindən ölkədə ödənilmiş komisyon xərcləri, mən-

fəətə əlavələr, satış xərcləri, məhsulların idxalı və satışı ilə əlaqədar 

ödənilməli olan idxal gömrük rüsumlarının, vergilərin, yığımların və 

digər ödənişlərin məbləği, daşınma, yüklənmə, boşaldılma işlərinə, 

sığortaya sərf olu

Dəyərin toplanması üsulu ilə gömrük dəyəri – qiymətləndirilən 

məhsulun ixrac edən ölkədə istehsal xərclərinin, ixrac edən ölkədən 

 550

---