Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

edi

tdir. 

Mü

n vergi siyasətindən və vergi sistemindən asılı-

dır.

nın xarici iqtisadi fəaliyyətinin gömrük tənzimlənməsi 

lməsidir. Belə ki, ölkələrin əksəriyyətində idxal olunan məhsulun 

qiymətinin yerli istehsalçıların məhsullarından  əhəmiyyətli  şəkildə 

fərqlənməsinə  və maya dəyərindən aşağı satılmasına yol verilmir. 

Əgər idxal olunan məhsulun qiyməti müəyyən olunmuş  hədlərdən 

aşağı satılırsa, onda ona qarşı antidempinq rüsumu tətbiq edilir ki, bu 

da həmin məhsulların idxalının çətinləşməsi ilə nəticələnir. 

Hazırda xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində kreditləşmə-

dən də geniş istifadə olunur. Burada əsas məqsəd yerli istehsalçıların 

ixrac fəaliyyətinin genişləndirilməsini təmin etməkdən ibarə

asir dövrdə ixrac kreditlərinin verilməsində kommersiya bank-

ları ilə müqayisədə dövlət banklarının şərtləri daha güzəştli olur.  

Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin sığortalanması ixracın ge-

nişləndirilməsinin mühüm vasitələrindən biridir. Sığortalanma siste-

mi ixracatçıları ticarət  əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı 

əmələ gələ biləcək hər cür təhlükələrdən qorumaqda böyük rol oyna-

yır. Dövlət ixracı stimullaşdırmaq üçün sığortalanma sahəsində gü-

zəştlər müəyyən edə bilər. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin tən-

zimlənməsinin digər mühüm vasitələrindən biri vergi güzəştlərinin 

tətbiqindən ibarətdir. İxracatçılara vergi güzəştlərinin tətbiq olunması 

ölkədə həyata keçirilə

 Belə güzəştlərə bəzi məhsulların ixrac olunmasından əldə olunan 

mənfəətə görə vergi güzəştlərinin tətbiqi, ixrac olunan məhsulun is-

tehsalı ilə bağlı istifadə olunan lakin idxal edilən xammal, material 

və dəstləşdirici məmulatların gömrük rüsumları və əlavə dəyər vergi-

sindən azad olması və s. aid ola bilər.  

5. Firma

Xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinin  əsas forması gömrük 

işinin tənzimlənməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Firmaların xarici iqtisadi 

əməliyyatlarının əsas hissəsi gömrük orqanlarında sənədləşdirilir, bura-

da dövlət büdcəsinə zəruri rüsumlar ödənir və gömrük nəzarətindən ke-

çir. Gömrük orqanlarında əmtəələr və nəqliyyat vasitələri ölkənin göm-

rük rejiminə uyğun olaraq gömrük sərhədindən keçirilir. Gömrük tən-

zimlənməsi məqsədilə gömrük rejimlərinin aşağıdakı növləri vardır: 

– sərbəst dövriyyə üçün buraxılış; 

– təkrar idxal; 

 545

---

Telman Huseynov 

– tranzit; 

– gömrük anbarı; 

– rüsumsuz ticarət mağazası; 

– gömrük ərazisində emal; 

– gömrük nəzarəti altında emal; 

– müvəqqəti idxal (ixrac); 

– sərbəst gömrük zonası; 

– sərbəst anbar; 

– gömrük ərazisindən kənarda emal; 

– ixrac; 

– təkrar ixrac; 

– əmtəələri məhv etmə; 

– dövlətin xeyrinə əmtəədən imtina. 

Məhsulların sərbəst dövriyyə üçün buraxılışı onların ölkənin əra-

zisinə birdəfəlik gətirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman həmin məh-

sullara müvafiq gömrük rüsumları, vergilər və digər ödənişlər ödənir və 

bununla da iqtisadi siyasət tədbirləri ilə əlaqədar tələblərə riayət olunur. 

Qeyd etmək lazımdır ki, xarici iqtisadi əlaqələr üzrə ölkənin iq-

tisadi siyasət tədbirlərinə, kvotalaşdırma, lisenziyalaşdırma, li-

mitləşdirmə, minimum və maksimum qiymətlərin müəyyən edil-

məsi və s.-dən ibarət olan xarici iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdıran 

və ya məhdudlaşdıran tədbirlər aiddir.  

Məhsulların təkrar idxal-ixrac üzrə gömrük rejimi ölkə ərazi-

sindən aparılmış əmtəələrin müəyyən müddətdə gömrük rüsumları və 

vergilər alınmadan geriyə gətirilməsinə əsaslanan rejimdir. 

Məhsulların tranziti – əmtəələrin gömrük nəzarəti altında, ölkə-

nin

-

sin

rət 

 iki gömrük orqanı arasında, o cümlədən xarici dövlətlərin ərazi

dən gömrük rüsumları almadan və həmin məhsullara iqtisadi siya-

sət tədbirləri tətbiq edilmədən keçirilməsindən ibarət olan gömrük 

rejimidir. Bu rejim ölkə ərazisini tranzit kimi istifadə edərək məhsul-

ların bir xarici ölkədən digər xarici ölkəyə keçirilməsi zamanı tətbiq 

edilir. 

Gömrük anbarı, gətirilən əmtəələrin anbarlaşdırılması dövründə 

gömrük rüsumları, vergilər alınmadan və onlara iqtisadi siyasət təd-

birl

ti altında saxlanmasından iba-

əri tətbiq edilmədən gömrük nəzarə

ir. 

gömrük rejimid

 546

---

Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti 

Rüsumsuz ticarət mağazası, əmtəələrdən gömrük rüsumları, ver-

gilə

lara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən 

ölk

yyən olunmuş yerlərdə (məsələn, 

bey

nlarında) onların gömrük nəzarəti al-

tınd

lərin emalı, ixrac gömrük rejiminə 

uyğ

nın ölkənin gömrük ərazisinin hüdudla-

rınd

ası şərtilə, iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edil-

mə

ergiləri qaytarılmaqla, idxal 

olu

ələrin ölkənin gömrük ərazisində müəyyən olunmuş qay-

dad

 verildiyi gömrük rejimidir. 

əmtəələrin emalı, ölkənin gömrük 

əra

mrük vergiləri və rüsumları 

alın

ən aşınma və ya əmtəələ-

rin 

əz halda 

ger

təələrin gömrük ərazisindən kənarda emalı, yerli məhsul-

ları

ergilərindən azad etməklə  və onlara iqtisadi 

r alınmadan və on

ənin gömrük ərazisində müə

nəlxalq hava və  dəniz lima

a satılmasını nəzərdə tutur. 

Gömrük  ərazisində  əmtəə

un olaraq emal məhsulları

an kənara aparılm

dən və alınmış idxal rüsumları  və v

nan əmtə

a emalına icazə

Gömrük nəzarəti altında 

zisində idxal olunan məhsulların gö

madan, həmçinin onlara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmə-

dən gömrük nəzarəti altında istifadə edilməsi və sonradan emal məh-

sullarının sərbəst dövriyyə üçün buraxılışı və ya digər gömrük rejimi 

altında yerləşdirilməsinə əsaslanır. 

Məhsulların müvəqqəti idxalı (ixracı), ölkənin gömrük ərazi-

sində və ya ondan kənarda gömrük rüsumlarından, vergilərdən tama-

milə və ya qismən azad olunmaqla, həmçinin iqtisadi siyasət tədbir-

ləri tətbiq etmədən  əmtəələrdən istifadə olunmasına yol verilməsin-

dən ibarət gömrük rejimidir. Təbii təsirlərd

istifadə edilməsi nəticəsində onlarda baş verən dəyişikliklər, ha-

belə normal şəraitdə daşınma və saxlanma ilə əlaqədar itkilər istisna 

edilməklə, müvəqqəti idxal (ixrac) edilən məhsullar dəyişm

i qaytarılmalıdır.  

Sərbəst gömrük zonası və sərbəst anbar – idxal olunan əmtəə-

lər gömrük rüsumları və vergilər alınmadan, həmçinin iqtisadi siyasət 

tədbirləri tətbiq edilmədən, yerli məhsullara isə ixrac gömrük rejimi 

tətbiq etməklə, onların müvafiq ərazi sərhədlərində  və ya binalarda 

(yerlərdə) yerləşdirilməsi və istifadəsinə əsaslanır.  

Əm

n iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq etmədən ixrac edib, onlardan 

ölkənin gömrük ərazisindən kənarda emal üçün istifadə olunmasın-

dan və sonra emal məhsullarının – tamamilə və ya qismən – göm-

rük rüsumlarından, v

 547

---