Fəsil 21. Firmanın xarici
iqtisadi fəaliyyəti
edi
tdir.
Mü
n vergi siyasətindən və vergi sistemindən asılı-
dır.
nın xarici iqtisadi fəaliyyətinin gömrük tənzimlənməsi
lməsidir. Belə ki, ölkələrin əksəriyyətində idxal olunan məhsulun
qiymətinin yerli istehsalçıların məhsullarından əhəmiyyətli şəkildə
fərqlənməsinə və maya dəyərindən aşağı satılmasına yol verilmir.
Əgər idxal olunan məhsulun qiyməti müəyyən olunmuş hədlərdən
aşağı satılırsa, onda ona qarşı antidempinq rüsumu tətbiq edilir ki, bu
da həmin məhsulların idxalının çətinləşməsi ilə nəticələnir.
Hazırda xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində kreditləşmə-
dən də geniş istifadə olunur. Burada əsas məqsəd yerli istehsalçıların
ixrac fəaliyyətinin genişləndirilməsini təmin etməkdən ibarə
asir dövrdə ixrac kreditlərinin verilməsində kommersiya bank-
ları ilə müqayisədə dövlət banklarının şərtləri daha güzəştli olur.
Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin sığortalanması ixracın ge-
nişləndirilməsinin mühüm vasitələrindən biridir. Sığortalanma siste-
mi ixracatçıları ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı
əmələ gələ biləcək hər cür təhlükələrdən qorumaqda böyük rol oyna-
yır. Dövlət ixracı stimullaşdırmaq üçün sığortalanma sahəsində gü-
zəştlər müəyyən edə bilər. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin tən-
zimlənməsinin digər mühüm vasitələrindən biri vergi güzəştlərinin
tətbiqindən ibarətdir. İxracatçılara vergi güzəştlərinin tətbiq olunması
ölkədə həyata keçirilə
Belə güzəştlərə bəzi məhsulların ixrac olunmasından əldə olunan
mənfəətə görə vergi güzəştlərinin tətbiqi, ixrac olunan məhsulun is-
tehsalı ilə bağlı istifadə olunan lakin idxal edilən xammal, material
və dəstləşdirici məmulatların gömrük rüsumları və əlavə dəyər vergi-
sindən azad olması və s. aid ola bilər.
5. Firma
Xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinin əsas forması gömrük
işinin tənzimlənməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Firmaların xarici iqtisadi
əməliyyatlarının əsas hissəsi gömrük orqanlarında sənədləşdirilir, bura-
da dövlət büdcəsinə zəruri rüsumlar ödənir və gömrük nəzarətindən ke-
çir. Gömrük orqanlarında əmtəələr və nəqliyyat vasitələri ölkənin göm-
rük rejiminə uyğun olaraq gömrük sərhədindən keçirilir. Gömrük tən-
zimlənməsi məqsədilə gömrük rejimlərinin aşağıdakı növləri vardır:
– sərbəst dövriyyə üçün buraxılış;
– təkrar idxal;
545
Telman Huseynov
– tranzit;
– gömrük anbarı;
– rüsumsuz ticarət mağazası;
– gömrük ərazisində emal;
– gömrük nəzarəti altında emal;
– müvəqqəti idxal (ixrac);
– sərbəst gömrük zonası;
– sərbəst anbar;
– gömrük ərazisindən kənarda emal;
– ixrac;
– təkrar ixrac;
– əmtəələri məhv etmə;
– dövlətin xeyrinə əmtəədən imtina.
Məhsulların sərbəst dövriyyə üçün buraxılışı onların ölkənin əra-
zisinə birdəfəlik gətirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman həmin məh-
sullara müvafiq gömrük rüsumları, vergilər və digər ödənişlər ödənir və
bununla da iqtisadi siyasət tədbirləri ilə əlaqədar tələblərə riayət olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, xarici iqtisadi əlaqələr üzrə ölkənin iq-
tisadi siyasət tədbirlərinə, kvotalaşdırma, lisenziyalaşdırma, li-
mitləşdirmə, minimum və maksimum qiymətlərin müəyyən edil-
məsi və s.-dən ibarət olan xarici iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdıran
və ya məhdudlaşdıran tədbirlər aiddir.
Məhsulların təkrar idxal-ixrac üzrə gömrük rejimi ölkə ərazi-
sindən aparılmış əmtəələrin müəyyən müddətdə gömrük rüsumları və
vergilər alınmadan geriyə gətirilməsinə əsaslanan rejimdir.
Məhsulların tranziti – əmtəələrin gömrük nəzarəti altında, ölkə-
nin
-
sin
rət
iki gömrük orqanı arasında, o cümlədən xarici dövlətlərin ərazi
dən gömrük rüsumları almadan və həmin məhsullara iqtisadi siya-
sət tədbirləri tətbiq edilmədən keçirilməsindən ibarət olan gömrük
rejimidir. Bu rejim ölkə ərazisini tranzit kimi istifadə edərək məhsul-
ların bir xarici ölkədən digər xarici ölkəyə keçirilməsi zamanı tətbiq
edilir.
Gömrük anbarı, gətirilən əmtəələrin anbarlaşdırılması dövründə
gömrük rüsumları, vergilər alınmadan və onlara iqtisadi siyasət təd-
birl
ti altında saxlanmasından iba-
əri tətbiq edilmədən
gömrük nəzarə
ir.
gömrük rejimid
546
Fəsil 21. Firmanın xarici iqtisadi fəaliyyəti
Rüsumsuz ticarət mağazası, əmtəələrdən gömrük rüsumları, ver-
gilə
lara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən
ölk
yyən olunmuş yerlərdə (məsələn,
bey
nlarında) onların gömrük nəzarəti al-
tınd
lərin emalı, ixrac gömrük rejiminə
uyğ
nın ölkənin gömrük ərazisinin hüdudla-
rınd
ası şərtilə, iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edil-
mə
ergiləri qaytarılmaqla, idxal
olu
ələrin ölkənin gömrük ərazisində müəyyən olunmuş qay-
dad
verildiyi gömrük rejimidir.
əmtəələrin emalı, ölkənin gömrük
əra
mrük vergiləri və rüsumları
alın
ən aşınma və ya əmtəələ-
rin
əz halda
ger
təələrin gömrük ərazisindən kənarda emalı, yerli məhsul-
ları
ergilərindən azad etməklə və onlara iqtisadi
r alınmadan və on
ənin gömrük ərazisində müə
nəlxalq hava və dəniz lima
a satılmasını nəzərdə tutur.
Gömrük ərazisində əmtəə
un olaraq emal məhsulları
an kənara aparılm
dən və alınmış idxal rüsumları və v
nan əmtə
a emalına icazə
Gömrük nəzarəti altında
zisində idxal olunan məhsulların gö
madan, həmçinin onlara iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmə-
dən gömrük nəzarəti altında istifadə edilməsi və sonradan emal məh-
sullarının sərbəst dövriyyə üçün buraxılışı və ya digər gömrük rejimi
altında yerləşdirilməsinə əsaslanır.
Məhsulların müvəqqəti idxalı (ixracı), ölkənin gömrük ərazi-
sində və ya ondan kənarda gömrük rüsumlarından, vergilərdən tama-
milə və ya qismən azad olunmaqla, həmçinin iqtisadi siyasət tədbir-
ləri tətbiq etmədən əmtəələrdən istifadə olunmasına yol verilməsin-
dən ibarət gömrük rejimidir. Təbii təsirlərd
istifadə edilməsi nəticəsində onlarda baş verən dəyişikliklər, ha-
belə normal şəraitdə daşınma və saxlanma ilə əlaqədar itkilər istisna
edilməklə, müvəqqəti idxal (ixrac) edilən məhsullar dəyişm
i qaytarılmalıdır.
Sərbəst gömrük zonası və sərbəst anbar – idxal olunan əmtəə-
lər gömrük rüsumları və vergilər alınmadan, həmçinin iqtisadi siyasət
tədbirləri tətbiq edilmədən, yerli məhsullara isə ixrac gömrük rejimi
tətbiq etməklə, onların müvafiq ərazi sərhədlərində və ya binalarda
(yerlərdə) yerləşdirilməsi və istifadəsinə əsaslanır.
Əm
n iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq etmədən ixrac edib, onlardan
ölkənin gömrük ərazisindən kənarda emal üçün istifadə olunmasın-
dan və sonra emal məhsullarının – tamamilə və ya qismən – göm-
rük rüsumlarından, v
547