Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
119 Məcnun” poemasında da gənclərin dünyadan nakam köçməsinə, faciəli ölmələrinə səbəb mühit və bu mühitin yetişdirdiyi valideynlərdir. “Xosrov və Şirin”dən sonra Nizaminin Azərbaycan folkloru ilə daha çox bağlı olan digər əsəri “Yeddi gözəl” poemasıdır. Bu əsərin motivləri “Astiyaq”, “Tomiris” kimi Midiya rəvayətləri, “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarından tutmuş bir sıra Yaxın Şərq və Azərbaycanda yayılmış əfsanə və rəvayətlərlə səsləşir. “Azərbaycandan, türk mədəniyyəti çevrəsindən dünya ədəbiyyatının zirvəsinə yüksələn Nizami adı və bu adla şifrələnmiş və kodlaşmış ədəbi-fəlsəfi informasiyanın əsasında Şərq mədəni məcmusu iştirak edir. Şərq xalqlarının folkloru, ədəbiyyatı, tarixi, fəlsəfəsi, dini və təsəvvüfi görüşləri əsərlərin əsasında qaynaq olaraq dayanır. “Yeddi gözəl” poeması da kökləri və qaynaqları ilə fikir və sənət yarusları üzrə həmin məlumatın, kodun və sxemin transformativ törəməsidir.” 65 Poemanın bütün obrazları epik folklor ənənəsinin ən qatı mifoloji eposudur. Əsərin əsas qəhrəmanı olan Bəhram şah obrazı mifoloji kökünə görə hind-iran obrazı sayılsa da, zaman keçdikcə türk tarix ənənələrindən bir sıra xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirə bilib. Azərbaycan folklorunda, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında poemadakı Fatimə obrazı ilə səsləşən ümumi cəhətlər çoxdur. Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sinə daxil olan beş poemadan sonuncusu “İsgəndərnamə” poemasıdır. “İsgəndərnamə”nin ayrı-ayrı epizod və motivləri xalq rəvayətləri və məsəlləri ilə sıx şəkildə əlaqələndirilmişdir. Məlumdur ki, tarix və ya tarixi hadisələrlə səsləşən, ümumiyyətlə, iki şahın söz və silah döyüşünə həsr olunmuş nağıllarda, bir qayda olaraq, xalq bilməcələrindən kəsərli bir vasitə kimi istifadə olunmuşdur. Nizaminin “İsgəndərnamə” poemasında da buna bənzər nağılların bəzi xüsusiyyətləri, motivləri yaradıcı şəkildə işlənmişdir. 65 Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti. Bakı, 2003, s.4. 120 “İsgəndərnamə”də Azərbaycan nağıllarının bəzi motivləri əks olunur, Azərbaycan ərazisindəki toponimlər haqqında məlumatlara da rast gəlinir. “İsgəndərnamə”də əsasən xalq nağıllarından, onun motivlərindən, janr xüsusiyyətlərindən istifadə olunduğuna görədir ki, onun el variantları da təzə nağıllara çevrilmişdir. Burada Gəlin qayalarına, onların mənşəyinə işarələr də maraqlı faktdır. 66 “Nizami Gəncəvi Məhinbanu obrazı ilə bağladığı ənənəni davam etdirərək “İsgəndərnamə”də Nüşabə surətini yaratmışdır. Nüşabə, bir növ, Şamama-Nigarların, Şummu- ramatların, Şəmiraların yeni poetik təcəssümü olmaqla bərabər, Azərbaycan xalqına məxsus gələnəklərlə bağlı ideal qadın obrazıdır”. 67 Şair “İsgəndərnamə” kimi poemanın yaradılmasında da müxtəlif xalqların yaratdığı şifahi xalq ədəbiyyatı xəzinəsindən daha sərbəst şəkildə istifadə etmişdir. Nizami Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı ilə yanaşı, başqa xalqların folklor nümunələrindən də faydalanmışdır. Onun əsərlərində ərəb, iran, hind, yunan şifahi xalq ədəbiyyatından istifadə edildiyi yaxşı məlumdur. Şair “Xosrov və Şirin” poemasında daha çox Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatından bəhrələnsə də, burada hind xalq ədəbiyyatının məşhur nümunəsi olan “Kəlilə və Dimnə”dən istifadə etdiyi də diqqəti çəkir. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, “Leyli və Məcnun” poemasında ərəb folkloruna da müraciət olunmuşdur. O, “Xəmsə”də atalar sözlərinə, zərb məsəllərinə və afo- rizmlərə ustalıqla bədii don geydirmiş və onlara yeni – ikinci həyat vermişdir. Buraya daxil olan poemaların səhifələrində həyatın muxtəlif məsələlərinə aid ibrətamiz məzmunlu kəlam və atalar sözlərini nəsildən-nəslə verərək yaşatmışdır. 66 Paşayev,S. Nizami və xalq əfsanələri. Bakı, 1983, s. 107. 67 Pirsultanlı S.P. Azərbaycan əfsanə və rəvayətlərinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi. Bakı, 2007, s.195. 121 Dahi şair hər bir əsərində doğma xalqının adət- ənənələrinə sadiq qalaraq, yeri gəldikdə onlardan gözəl ədəbi nümunələr yaratmışdır. Nizaminin vaxtı ilə işlətdiyi zərb- məsəllərin demək olar ki, əksəriyyəti heç bir dəyişikliyə uğramadan indi də olduğu kimi işlənir. “Xəmsə” də işlədilən Azərbaycan zərb-məsəllərinə nəzər salaq. Parlaq zəka sahibi olan Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı hüdudları və məzmunu etibarilə geniş və rəngarəngdir. Bütün dünyanın “Gəncəli dahi” kimi tanıdığı Nizaminin irsində təkcə Şərq ədəbi-mədəni dəyərləri deyil, eyni zamanda Qərb, yəni o dövrün Qərbi olan antik ədəbi-mədəni dəyərlər öz kamil sintezini tapmışdır. Şifahi xalq yaradıcılığı onun əsərlərinin ortasından sanki qızılı bir xətt kimi keçmiş və artıq səkkiz əsrdir ki, ətrafına çoxlu oxucular toplaya bilmişdir. ƏDƏBİYYAT 1. Pirsultanlı S.P. Azərbaycan əfsanə və rəvayətlərinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi, Bakı, Nurlan, 2007, 305 s. 2. Pirsultanlı S.P. Azerbaycan türklerinin halk efsaneleri. Bakı, Azərnəşr, 2009, 442 s. 4. Paşayev S. Nizami və xalq əfsanələri, Bakı, Gənclik, 1983, 127 s. 5. Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti, Bakı, Nurlan, 2003, 211 s. 6. Cəfərli M. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı, 2012, 674 s. 7. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı, Maarif, 1992, 477s. 8. Namazov Q. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı, Bakı, 1984, 332 s. 9. Nəbiyev A. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. I kitab, Bakı, 2006, 640 s. 10. Paşayev S. Nizami və folklor, Bakı, Bilik, 1976, 65 s. Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|