Şahlar Əsgərov k a m I l L ə Ş Ə N
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E = k 1 d T / dt = k 1 d 3 İ / dt 3 (3)
97 Sonda qeyd edim ki, qərbli Con Keynin ticarət, yoxsa istehsal məsələsinə münasibəti belə olmuşdur: “Biznes- men qəbul ediləndir, əgər ona vasitə kimi baxsaq. Ancaq məqsəd kimi o bizi təmin etməz”. 98 TƏRƏQQİ, TEXNOLOGİYA VƏ ELMİN VƏHDƏTİ 13 Məqalədə inkişafın tərkib hissəsi olan tərəqqi, texnologiya və elm arasındakı üzvi əlaqəyə baxılmış və onların iqtisadiyyata təsiri araşdırılmışdır. Göstərilmişdir ki, inkişafın yüksək pilləsinə çatmaq üçün iqtisadiyyatın zamana görə inkişafı qeyri xətti qanunla inkişaf etdirilməlidir. Belə olan halda elm texnologiyanı, texnologiya tərəqqini, təqəqqi isə iqtisadiyyatı inkişaf etdirir. Müasir cəmiyyətlər elm, təhsil və yüksək texnolo- giyaya əsaslanan innovasiyalı iqtisadiyyat dövrünə daxil olurlar. Bu, elmin, təhsilin, iqtisadiyyatın əlaqəsinin yeni bir fəlsəfə əsasında öyrənilməsini tələb edir. Keçid dövrünün yaratdığı problemlər səbəbindən, bu prob- lemlər MDB məkanında lazımınca öyrənilməyibdir. Belə dövrlərdə, adətən, üzdə olan problemlər diqqət mər- kəzinə çəkilir, dərin və köklü problemlər kölgədə qalır. Müasir dövrün bu çağırışına cavab vermək üçün elm və təhsil həm formaca, həm də məzmunca ciddi dəyişməli, yeniləşməli və innovasion iqtisadiyyata təsiri aydın təsəvvür edilməlidir. Müşahidələr göstərir ki, keçid dövründə iqtisadiyyat (İ) zamana görə (t), demək olar ki, xətti dəyişir. 13 Əsgərov Ş.Q, Tərəqqi, texnologiya və elmin vəhdəti, “Ali təhsil və cəmiyyət”, 2013, №1, səh.33– 36. 99 İqtisadiyyatın zamana görə birinci tərtib törəməsi tərəqqini xarakterizə edir: dİ = b dt (1) Burada, b – tərəqqini xarakterizə edən əmsaldır. dİ – iqtisadiyyatın dt = t 2 – t 1 müddətində artımıdır. Əgər bu əmsalın qiyməti zamana görə sabit qalarsa, onda hər il iqtisadi yüksəliş eyni olar. Belə tərəqqi dövlət üşün kifayət sayıla bilməz, ona görə ki, zaman keçdikcə həm tələbat, həm də insanların sayı artır. Sürətli inkişafı təmin etmək üçün b -nin özü də zamana görə artmalıdır. Əşər b(t) asılılığını xətti qəbul etsək, onda iqtisadiyyatın za- mandan asılılığı qeyri -xətti qanunla dəyişəcəkdir. Tərəqqinin zamana görə törəməsi tərəqqinin sürəti olub, əsasən, texnoloji təsir altında baş verə bilər. Əgər tərəqqinin sürəti zamana görə xətti olarsa, onda texnologiyanı (T) aşağıdakı düstur ilə təyin etmək olar: T = db/ dt = k d 2 İ / dt 2 (2) “Texnologiya” anlayışının sözlüklərdə və ensiklopediyalarda mənasına rast gəlmək çətindir. Mənim düşüncəmə görə, texnologiya – təbiət qanunlarının süni obyektlərin hazırlanmasına yönəldilməsidır. Düstur (2)-yə görə, texnologiya iqtisadiyyatın za- mana görə ikinci tərtib törəməsi ilə mütənasibdir. Başqa 100 sözlə, texnologiya iqtisadiyyatı qeyri xətti inkişaf etdirən amildir. Məişətdə işlətdiyimiz telefonun son yüz ildə keçdiyi texnoloji təkamülə baxsaq, bu tezisin düz- günlüyünü aydın görərik. Aydın görərik ki, tex- nologiyalar da zamana görə sabit qalmayıb dəyişirlər. Texnologiyanın inkişafı (və ya tərəqqinin təcili) elmin inkişafı nəticəsində baş verir. Başqa sözlə, elm (E) texnologiyanı zamana görə dəyişdirən faktordur. Bu tezisi riyazi olaraq aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: E = k 1 d T / dt = k 1 d 3 İ / dt 3 (3) Demək, texnologiyanın inkişafı elmdən asılı oldu- ğundan, belə nəticəyə gəlmək olar ki, elm iqtisadiyyatın üçüncü tərtib törəməsinin nəticəsidir. Başqa sözlə, iq- tisadiyyatı (1) qanunu ilə tənzimlənən ölkələrdə elmin inkişafına nail olmaq çətindir. Məlumdur ki, iqtisadiyyatın iki güclü toplananı var: sənaye və ticari. Zəif inkişaf etmiş ölkələrdə ticari, yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə isə sənaye toplanan əsasdır. Sərqin bir çox dövlətləri ilə Qərbi müqayisə etsək, bu deyilənlərin düz olduğu qənaətinə gəlmək olar. Bu səbəbdən də F.Bekon “Elm–gücdür” aforizmini söylə- mişdir. (Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, bu kəlam dilimizə “bilik – gücdür” kimi səhv tərcümə edilmişdir. Hamının bildiyinin “bilik”, ancaq alimlərin (fərdlərin) bildiyinin isə “elm” olduğunu nəzərə alsaq, onda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Yüklə 3,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|