Sayali sadiqova

rah
ismi 
"yol” 
deməkdir, 
zən
isə 
zədən
(vurmaq) felinin kökü-
dür. Göründüyü kimi, tərcümə ilə onun farsca əsli arasında mü-
əyyən uyğunsuzluq var. Belə ki, 
rahzən
sözünün ikinci tərəfinin 
daşıdığı mənanı nəzərə aldıqda gözləmək olardı ki, Bəvazici bu 
sözü 
"yolkəsici" 
kimi yox, 
"yolurucu" 
şəklində tərcümə etməli-
dir. Orta əsrlərə aid yazılı abidələrdə, o sıradan Nəsiminin dilin-
də eyni mənada 
"yolurucı, "yoluran" 
sözlərinin işlənməsi, eləcə 
də 
"Əs-Sihah”
da və daha bir neçə sözlükdə bu sözün məhz 
"yo-
luran", "yolurucu" 
kimi tərcümə olunması da belə düşünməyə 
əsas verir. Bununla belə, Bəvazici 
rahzən
mürəkkəb sözünü ori-
jinal bir şəkildə, həmin sözün bügünkü dilimizdəki qarşılığına 
yaxın bir biçimdə - 
"yolkəsici” 
kimi tərcümə etmişdir. Maraqlı-
dır ki, 
"yolkəsici” 
sözü nə qədim türk mətnlərində, nə də orta 
əsrlərə aid türkdilli əsərlərdə qeydə alınmışdır. Bütün bunları 
göz önündə tutduqda istər-istəməz belə bir sual meydana çıxır: 
Bəvazici bu sözü nəyə görə 
"yolkəsici" 
kimi tərcümə etmişdir? 
Fikrimizcə, bu məsələdə iki amil öz təsirini göstərə bilərmiş. Bi-
rincisi, 
zədən
feli fars dilində yuxarıda qeyd etdiyimiz əsas mə-
nasından başqa 
"kəsmək” 
anlamında da işlənir. İkincisi isə (bu 
daha ağlabatandır), Bəvazici bu sözü farscadan yox, ərəbcədən 
tərcümə yolu ilə yarada bilərdi. Bu anlayış ərəbcə 
“qüttaüt-tə-
riq” 
mürəkkəb sözü ilə ifadə olunur ki, onun da lüğəvi mənası 
elə 
"yolkəsən"
dir. Xatırladaq ki, Bəvazici 
“yolkəsici” 
maddəsi-
nin əvvəlində onun ərəbcəsini də 
“qüttaüt-təriq” 
kimi göstər-
mişdir. Deməli, bu sözü o, elə birbaşa ərəbcədən tərcümə edə bi-
lərdi. Bundan əlavə,
“qüttaüt-təriq
”
 
sözü ilə farsmənşəli 
"rah-
zən" 
sözü arasında da məzmunca müəyyən oxşarlıq və yaxınlıq 
vardır, daha doğrusu, onlar sinonim sayıla bilər. Bu mənada ola 
bilsin ki, fars dilindəki bu sözün də meydana çıxması onun ərəb-
cə qarşılığı ilə bağlıdır. Hər halda Bəvazicinin 
"rahzən"
sözünü 
"yolkəsici" kimi tərcümə etməsi onun tərcüməçilik uğuru və di-
limizi zənginləşdirməsi sahəsindəki səmərəli fəaliyyəti kimi diq-
qəti çəkir və təqdirəlayiq bir haldır. Yeri gəlmişkən qeyd edək 

---

91 
ki, Bəvazici tərkibində 
zədən
feli olan daha bir mürəkkəb sözü 
əslindən fərqli şəkildə tərcümə etmişdir. Bu, 
mosibətzəde
(müsi-
bətli) mürəkkəb sözüdür. Bəvazici onu 
"müsibətçəkmiş” 
kimi tər-
cümə etmişdir. Tərcüməçi 
rah zədən
mürəkkəb felini də elə onun 
birbaşa, müstəqim mənasında 
"yol kəsmək” 
kimi çevirmişdir. 
"Gərçəksözlü” 
mürəkkəb sözünə gəldikdə, o, yuxarıda qeyd 
olunan iki mürəkkəb sözdən tərkibindəki sözdüzəldici şəkilçi ilə 
fərqlənir. Bu sözün farsca əsli – 
rastkerdar
iki sözdən ibarətdir: 
"düz", "doğru" 
mənalarını daşıyan 
rast
sifətindən və 
"iş”, 
"əməl” 
mənalarında işlənən 
kerdar 
ismindən. 
Rastkerdar
fars 
dilində 
"doğrucul”, "əməlisaleh”
, 
"təmiz" 
(adam) mənalarında 
işlənir. Bəvazici onun birinci tərəfini olduğu kimi -