Sayali sadiqova
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
| -sız, -siz
şəkilçisi: ansız, qızlıqsız, hörmətsiz, gözsüz, döv- lətsüz, udsuz, yalansız, bəlürsüz, gücsüz, vəqtsüz, tatsız, əslsüz, susız və s. Bu sözlərdən dövlətsüz farsca bəlade lekseminin qar- şılığı kimi işlənmişdir ki, onun da mənası əxlaqsız, pozğun ( qa- dın ) deməkdir. “Sihahül-əcəmiyyə”nin Bakı nəşrində istər bəla- de , istərsə də dövlətsüz sözləri yalnız bu variantdadır, buna görə də Naxçıvaninin onu hansı mənada işlətdiyini dəqiqləşdirmək bir qədər çətindir. Hər halda bu sözün farscasının mənasını nəzə- rə aldıqda onun mənfi çalar daşıdığını düşünmək olar. Lüğətdəki gözsüz sözü kor mənasında işlənmişdir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, anadangəlmə kor olan XIII-XIV əsrlər Azərbaycan şairi Mustafa Zərir bir sıra şeirlərində həm Zərir ( Gözsüz ), həm də Gözsüz təxəllüslərini işlətmişdir. Lüğətdəki qızluqsız ərəb mənşəli ğəzir ( çox, bol ) sözünün qarşılığı kimi verilmişdir. Qeyd edək ki, kitabın çapında ğəzir yanlış olaraq gəzid şəklində getmişdir. Qızluqsuz sözünün farsca (əslində ərəbcə) qarşılığını nəzərə aldıqda onun elə bol, firavan mənasında işləndiyini qəbul etmək olar. Aydınlıq üçün qeyd edək ki, arxaik səciyyəli qızluq sözü əski türk mətnlərində qəhət, qıtluq anlamlarında işlənmişdir. Deməli, H.Naxçıvaninin işlətdi- 101 yi qızluqsız da burada bolluq, firavanlıq , anlamını daşıyır. Əsl- süz lüğətdə əsli-kökü olmayan mənasında işlənmişdir. Bəlürsiz sözünə gəldikdə isə, bu leksem farsca qom (məlum olmayan, qeyri-müəyyən; itkin) sözünün qarşılığı kimi işlənmişdir. Qeyd edək ki, bəlürsiz sözü Türkiyə türkcəsində bəlirsiz şəklində ey- nilə bu mənada işlənir 1 . Udsız sözü isə yuxarıda qeyd olunan ud- lu lekseminin əksi mənasında (abırsız, həyasız) işlənmişdir. Lü- ğətdəki yalansız sözünün farsca qarşılığı anisan kəlməsidir ki, biz ona farsca izahlı lüğətlərdə rast gəlmədik. Hər halda yalansız burada doğru, gerçək anlamında işlənmişdir. Lüğətdəki -sız, -siz şəkilçili digər sözlər isə azacıq fonetik dəyişikliklə müasir ədəbi dilimizdə də işlənir. Ansız sözü isə onun farscası olan naqah (qə- fildən) sözünə görə vaxtsız, qəfildən, birdən mənalarında işlən- mişdir. H.Naxçıvani dövlətsüz sözünü isə farsca mürəkkəb söz olan bədbəxt lekseminin qarşılığı kimi işlətmişdir 2 . Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|