SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 Bəşəri miqyas alan belə bir tarixi şərait qlobal demokratiyaya keçid adlandırılıb. Bu dövrdə müşahidə etdiyimiz yeniliklər bəşəriyyəti mədəni şoka məruz qoyub. Mədəni şok isə yad və ya əcnəbi mədəniyyətlə qarşılaşmada normal və ya mövcud sosial tərəqqinin dağılması nəticəsində yaranır. Mədəni şok prosesi üç mərhələdə davam edir: 1.İnkulturasiya (doğma mədəniyyətin ənənə, adət, dəyər və normalarının qəbul edilməsi və qorunub saxlanması); 2.Akkulturasiya (yad mədəniyyətin ənənələrinin və dəyərlərinin bir hissəli qəbulu); 3.Assimilyasiya (yad mədəniyyətin tam qəbul edilməsi və doğma mədəniyyətin yad mədəniyyət tərəfindən udulması). Əslində bu proses həm şəxsiyyət səviyyəsində, həm də cəmiyyət səviyyəsində baş verir. Bununla yanaşı qeyd edə bilərik ki, Azərbaycan cəmiyyətində mədəni şok prosesinin müxtəlif mərhələlərini yaşayan insanlar mövcuddur. Yəni hazırda həm doğma mədəniyyətin ənənə, adət, dəyər və normalarını qəbul edən və bu dəyərlərin qorunub saxlanmasına çalışanlar; həm yad mədəniyyətin ənənə və dəyərlərini bir hissəli qəbul edənlər; həm də yad mədəniyyəti tam qəbul edərək «qərbləşən» şəxsiyyətlər mövcuddur. Bildiyimiz kimi, mədəni şokun əmələ gəlməsi tam əks ideologiyalar və dünyagörüşlərinin toqquşması prosesidir. Bu prosesin mənfi tərəfləri daha çoxdur. Müşahidə etdiyimiz kimi açıq cəmiyyətə keçid yeni münasibətlərə yol açan qapalı cəmiyyətdə ağılasığmaz çaşqınlıq yaradır. Mədəni şok psixoloji gərginliyə səbəb olur. Bir qədər geniş miqyasda müşahidə edə bilsək görərik ki, doğrudan da bəşəriyyət psixoloji gərginlik halındadır. Bunu biz Azərbaycanın nümunəsində də görə bilərik. Postsovet məkanı ölkələri üçün bu proses ona görə daha ağrılıdır ki, bu ölkələrin sakinləri ikili keçid dövrünü yaşayırlar. Bu, lokal və qlobal demokratiyaya keçiddir. Lokal keçid – imperiya ağalığından xilas olmuş postsovet məkanı ölkələrində yerli hüquqi dövlət quruculuğuna, mərkəzləşmiş təsərrüfatdan özəl təsərrüfat formasına keçid kimi xarakterizə edilə bilər. Qlobal keçid isə dünya mədəniyyətinə inteqrasiya olunma deməkdir. Postsovet məkanı ərazisində yaşayan insanları «Homo Soveticus» adlandıran P.Ştompkanın apardığı tədqiqatlara əsasən demək olar ki, bu ölkələrdə baş verən dəyişikliklərə münasibət və dəyişikliklərin yaşanması səviyyəsi müxtəlifdir. Müəllif Lodzi A.Mizalkanın tədqiqatlarına əsaslanaraq qeyd edir ki, «yalnız 7,9% əhali dəyişikliklərdən razıdır və bu kursun davamını gözləyir. Mədəni tərpəniş fonunda və irsi referent çərçivələrin köməyilə izah və müəyyən edilən ekzistensional inamsızlığın müxtəlif amilləri mədəni zədənin təzahüründə müxtəliflik 130 yaradır. 1989-cu ildən sonra Polşa cəmiyyətində bu zədənin 5 simptomu aşkar edilmişdi: 1) İnamsızlıq sindromu – heyranlıq və entuziazmdan sonra «növbəti şəhər sindromu» təzahür edir. İnam azalır. 2)Gələcəyə pessimist baxış – mədəni zədə simptomu. 3) Keçmiş zamanların həsrəti (nostalgiya). 4)Siyasi apatiya – yüksək elektoral absentizm. 5)Kollektiv yaddaşın postkommunist zədələri – kommunist keçmişin və o zamankı rejimi müxtəlif dərəcələrdə müdafiə edən adamların rolunun yüksək qiymətləndirilməsi». Ştompka bu münasibətlər çərçivəsində R.Mertonun irəli sürdüyü şəxsiyyət tiplərinin yarandığını qəbul edir. O, insanların yuxarıda təsvir edilən belə vəziyyətini sosial dəyişikliklər nəticəsində yaranan mədəni zədə adlandırır. Postsovet məkanı ölkələrindəki zədələnməni yerli mədəniyyətlə əcnəbi mədəniyyətin toqquşması və qeyri-normal olan kimi xarakterizə edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, «bu zədənin» və ya mədəni şokun nəticəsi olan depressiyadan çıxış bütöv cəmiyyət səviyyəsində iki cür ola bilər: ya milli dövlətçiliyimizi tamam itirə bilərik, ya da yeni intibaha, dirçəlişə qədəm qoya bilərik. Cəmiyyətin bir hissəsi olan şəxsiyyət isə mədəni şokdan aldığı zədədən özünü itirərək ya cəmiyyət üçün özgələşə bilər, ya da özünü təsdiqləmək üçün aqressiv mövqe tuta bilər. Mədəni şokun nəticəsi olan qeyri-normallıq vəziyyəti cəmiyyətimizdə mənfi sosial meyllərə (cinayətkarlıq, insan alveri, küçə həyatı və s.) axınla müşahidə olunur. Bu gün cəmiyyətlə şəxsiyyətin qarşılıqlı münasibətlərində yaranan ziddiyyətlər özgələşmə, təcrid olunma kimi psixoloji vəziyyətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Əgər şəxsiyyət özünün dəyərləndirildiyini hiss edirsə, o, cəmiyyətə uyğunlaşmağa cəhd edir və bəzən özünün dünyagörüşünə, həyat prinsiplərinə zidd hərəkət etməli olur. Lakin cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklərə uyğunlaşa bilməyənlər özlərini itirmiş kimi faniliyə qapılırlar. Belə hisslərin güclənməsi isə narkomaniya, alkoqolizm kimi bəlalarla yanaşı özünəqəsd hallarının çoxalması ilə də müşahidə olunur. Bu, həm şəxsiyyətin, həm də onun yaşadığı cəmiyyətin böhranı deməkdir. Müasir dövrümüzdə yuxarıda qeyd edilənlər ümumbəşəri bəla kimi təzahür edir. Bu gün Azərbaycan dünya mədəniyyətinə inteqrasiya mərhələsini yaşayır. Bu prosesdə biz Avropanın həm müsbət, həm də daha çox mənfi dəyərlərini mənimsəyirik. Azərbaycanda bu inteqrasiya prosesi müharibə şəraitində davam edir və mövcud vəziyyəti bir qədər də çətinləşdirir. Məcburi cəlb edildiyimiz müharibə həm bütöv azərbaycanlı cəmiyyətinin, həm də hər bir azərbaycanlının, xüsusilə də müharibədə iştirak etmiş adamlar və onların ailələrinin psixoloji sarsıntıları və cəmiyyətin mənəvi aşınmasını qabardan hadisələrlə müşayiət edilir. «İnsanın Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|