SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
122 olduğu sinfin təzahürlərilə yanaşı, yeni quruluşun da sinfi təzahürlərini özündə birləşdirir və buna görə də iqtisadi münasibətlərdə bir neçə iqtisadi tipin daşıyıcısına çevrilir. Keçid dövrünü yaşayan cəmiyyətin dünya iqtisadi bazarına daxil olması və yeni iqtisadi sektorların inkişafı yeni iqtisadi münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Bu gün neft sənayesini çıxmaq şərtilə hələ ki, Azərbaycanda sənaye sahələri özünün ilkin dirçəliş dövrünü yaşayır. Buna görə də sənayeləşmiş cəmiyyətin əsas təbəqələrindən olan fəhlə sinfinin Azərbaycan cəmiyyətində bu günkü mövqeyi və ya tutduğu yer haqqında danışarkən, qeyd etmək lazımdır ki, fəhlə sinfi yeni mahiyyətli formalaşma dövrünü yaşayır. Belə ki, müasir fəhlə əsasən texniki savadı olan insanlardır. Azərbaycanda əsasən neft sənayesi fəhlələri, tikinti və xalq təsərrüfatı sahəsində çalışan fəhlələri fərqləndirmək olar. Təbəqələşmə probleminin psixoloji və mədəni aspektləri də olduqca aktualdır və müasir sosioloqlar problemin mədəni-psixoloji aspektlərinə də xeyli yer ayırırlar. Yerasov siniflər arasındakı münasibətləri öyrənərək belə nəticəyə gəlir ki, «a) keçmişdə peşəkar sərbəstliyin zühur etməsi imkanlarının səviyyəsi fərdin gələcəkdə sinfi strukturda tuta biləcəyi mövqeyə təsir edir; b) şəxsiyyətin peşəkar sərbəstliyinin səviyyəsi ilə psixoloji xarakteristikası arasında böyük əlaqənin olduğu müşahidə edilir; c) fərdi psixoloji xarakteristikanın fərdin peşəkar sərbəstliyinə və cəmiyyətdə mövqeyinə təsir etməsi heç bir statistika tərəfindən təsdiq edilməyib». Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, əslində yaşadığımız dövrün özü təbəqələrin bir-birinə keçməsi və ya vaxtı ilə bir təbəqənin üzvü olmuş şəxsiyyətin digər – daha yuxarı və ya aşağı təbəqəyə keçməsinin sürətləndiyi dövrdür. İ.D.İvanov, O.D.Uilrix və V.L.Şeyniyenin qeyd etdikləri kimi, «müasir siniflərin formalaşması prosesində etnik, irqi, mədəni və digər qruplar yaxından iştirak edərək siniflərin iqtisadi əsasının zəifliyinə səbəb olur. Lyumpenlər, pauperlər, marginallar kimi amorf sosial mövcud olmalar siniflərin formalaşmasına güclü təsir göstərirlər». Bu gün Azərbaycanda bu prosesi biz daha qabarıq şəkildə müşahidə edə bilirik. Belə ki, cəlb olunduğumuz müharibə bir milyondan artıq əhalinin qaçqına, yeni sosial- iqtisadi münasibətlərdə bir çox insanların marginallara çevrilməsinə səbəb olub. Əvvəlki quruluşda cəmiyyətin əsas aparıcı qüvvəsi olan ziyalıların bir hissəsi isə yeni ictimai münasibətlərə uyğunlaşa bilmədiklərinə görə çaşqınlıq hissiyatı ilə yaşayırlar. Ümumilikdə, Azərbaycan cəmiyyəti yeni sosial- iqtisadi, mənəvi-mədəni və sosial-siyasi proseslərə qoşularaq müəyyən mənada marginal cəmiyyət dövrünü keçirir. Cəmiyyətin marginallığı isə 123 əslində onu təşkil edən hər bir fərdin marginal olması deməkdir. Bu proses təbəqələşmə ilə üzləşən şəxsiyyətdə qabarıq nəzərə çarpır. O, ya yeni sinfə daxil olduğunu qəbul etmək istəmir və ya bu sinifləşmə onun yeni xarakterik cəhətlərinin açılmasına və inkişafına səbəb olur. Zənnimizcə, Nikolayev düzgün olaraq qeyd edir ki, «cəmiyyətin diferensiasiyası fərdi şüurun kollektivdən ayrılmasına və individual şəxsiyyətin daha çox müstəqilləşməsinə səbəb olur, bu, fərdi qapalılığın dərinləşməsilə müşayiət olunur. Diferensiasiya olunmuş müasir dünyada fərdin həyatının dəyərli hissəsi başqa gözlərdən gizlədilir və belə demək olar ki, psixoloji cəhətdən dərk olunmaq üçün bağlanılır. Qarşılıqlı «yadlaşmanın» sərhədləri qrup daxilindən şəxsiyyətlər arasına keçir. «Yadlaşma» mülayim mənada «qəribəlik» kimi qəbul edilir». Beləliklə, Azərbaycan Respublikasında keçid dövründə mövcud iqtisadi proseslərin öyrənilməsi ilə bağlı aparılan tədiqatların nəticələrini qruplaşdıraraq deyə bilərik ki, I. Ümumilikdə bütün postsovet məkanı ölkələri bazar iqtisadiyyatına keçid prosesini yaşayır. Bazar iqtisadiyyatının inkişafına təsir edən əsas amillər – istehsalın genişlənməsi, daxili bazarın inkişafı, dünya bazarına inteqrasiya, idxalın genişlənməsi, kiçik biznesin inkişafı və s. qəbul edilə bilər. Bazar iqtisadiyyatının xarakterik xüsusiyyətlərinin – özəlləşdirmə, ilkin kapital axını, investisiya qoyuluşu, maliyyə böhranları, işsizlik və s. olduğunu hesab etmək olar. II. Keçid prosesi islahatlarla müşayiət olunur. İslahatlar iki müxtəlif şəraitdə keçirilə bilər: 1.Sabit dövlət quruculuğu şəraitində cəmiyyətin tələbat duyduğu tədrici islahatlar (ABŞ, Qərbi Avropa ölkələri və s.); 2.Ənənəvi dövlət formasının dağıdılaraq yeni dövlət quruculuğuna keçid şəraitində keçirilən islahatlar (post Sovet məkanı ölkələri, Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri). Sabit durumda olan cəmiyyətlərdən fərqli olaraq, böhranlı, keçid dövrünü yaşayan cəmiyyətlərdə aparılan islahatlar daha ağrılı və çətin olur. Yalnız vahid islahatçının heç bir siyasi qarşıdurmaların müşahidə edilmədiyi cəmiyyətdə apardığı uğurlu islahatlar keçid dövrünü qısa müddətli edə bilər. Siyasi qarşıdurmalar çərçivəsində isə keçid dövrü təsəvvür edilməyəcək qədər böyük bir müddəti əhatə edə bilər. III. Sovet sosializmi quruluşunun dağılması siyasi böhranın nəticəsi olsa da məhz iqtisadi bazisin dağılması həm siyasi, həm də mənəvi-mədəni böhranın dərinləşməsinin ilkin şərtinə çevrildi. Keçid dövrünü yaşayan ölkələrdə keçirilən islahatlar cəmiyyətin bütün sosial institutlarını – iqtisadi, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|