SəADƏt davud qizi məMMƏdova
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
120 orta səviyyəli mütəxəssislər 3. Dəftəfrxana işçiləri, satıcılar, xidmət sahəsinin ixtisaslaşmış personalı 16,7 4. Muzdlu işçiləri olan azad sahibkarlar 0,6 5. Muzdlu işçiləri olmayan azad sahibkarlar 2,7 6. Fiziki işçilərə rəhbərlik edən briqadirlər və texniki- nəzarətçilər 1,7 7. İxtisaslaşmış fəhlələr 15,7 8. Sadə əmək adamları 25,2 9. Kəndlilər 11,2 10. Cəmi 100,0 «Bu cədvəldə təbəqələşmə həm sinfi, həm də peşələr arasında aparılır. Bunun əsas səbəbi isə dünya iqtisadi bazarının mövcud olmasıdır. Bazar münasibətləri mövqeyi – bir tərəfdən ehtiyatlar, digər tərəfdən isə həmin ehtiyatlar əvəzində alınan gəlirlər mənasını verir. Bu gəlirlər – xüsusi peşəkar ixtisaslaşma, təhsil səviyyəsi, iqtisadi və mədəni kapital deməkdir və fərd bu qeyd olunanlarla bazar münasibətlərinə daxil olur. Bu ehtiyatlar az və ya çox dərəcədə yaxşı vəzifənin elementləri hesab edilir, bundan başqa əmək haqqının miqdarını təyin edir, məşğulluğa təminat verir və ya işin itirilməsinə səbəb olur, karyera etmək imkanı verir və sosial-iqtisadi aspektin digər vəziyyətlərilə müşayiət olunur». Sovet sosializminin dağılmasından sonra yeni sinifləşmə prosesi obyektiv bir prosesə çevrilərək sinifdaxili və siniflərarası yeniləşməyə doğru gedir. Bildiyimiz kimi, sovet sosializmi quruluşu siyasi elita, ziyalılar, fəhlə və kəndlilər siniflərindən təşkil olunmuşdu. Lakin siniflər arasındakı hüquqi fərqlər nəzərə çarpmırdı. Tarixə nəzər saldıqda görürük ki, ümumiyyətlə hər bir cəmiyyətin keçid mərhələsində təbəqələşmə prosesi aparıcı rol oynayıb. Çünki cəmiyyətin yeni iqtisadi münasibətlərə keçidi dövründə onun strukturu dəyişərək təbəqələşmə prosesini sürətləndirir. Bu gün siniflərarası münasibətlərin bir proses kimi araşdırılması bizim üçün olduqca vacibdir. Bu məqsədlə İ.D.İvanov, O.D.Uilrix və V.L.Şeyniye kimi mütəxəssislərin bu istiqamətdə apardıqları tədqiqatlar bizim üçün nəzəri mənbə ola bilər. Həmin müəlliflər sinifləşmə prosesində xüsusi yer tutan bir neçə amilə daha çox fikir verirlər. Onlar qeyd edirlər ki, «inkişaf etməkdə olan ölkələrdə adətən müasir standart və texnologiyalara cavab verməyən quruluşlar həm daxildən, həm də xaricdən müasir sahibkarlıq sektorları və dünya bazarının təsirinə məruz qalır və burada əmək bölgüsü yaranır. Uzunmüddətli tarixi inkişaf nəticəsində müasir təbəqələşməyə malik olan ölkələrdə bu proses həm çox sürətlə gedir, 121 həm də böyük daxili müqavimətlərə məruz qalır. Bu da həmin ölkələrdə daxili bazarın zəifləməsinə səbəb olur. Müəlliflər yuxarıdakı fikirlərinin davamı olaraq qeyd edirlər ki, «keçid dövründə yerli əkinçilik əvvəlcə istehsalatla, sonra isə xırda məhsul istehsalçıları ilə birləşir. Bazar münasibətləri təsirinə düşən bu keçici əkinçilik əvvəllər ağıla gəlməyən rəqabətlə qarşılaşır. Kənddə müasir icarədarlar formasında alıcılar meydana gəlir. Yerli kəndli artıq torpağa «sənaye» kimi baxan fermerə çevrilir. Bu isə öz növbəsində əkinçiliyin ixtisaslaşmasına və kəndlilərin təbəqələşməsinə səbəb olur. Torpaq özü alqı-satqı obyektinə çevrilir. Bu prosesdə ictimai əmək bölgüsü və onun iqtisadiyyatın bütün sahələrində ixtisaslaşması aparıcı faktora çevrilərək əkinçi olmayan əhalinin çoxalmasına və urbanizasiya prosesinin sürətlənməsinə, daxili qruplaşmaya, məlumat vasitələrinin inkişafına, dövlətin fəaliyyətinə və xarici bazara təsir etməsinə səbəb olur. Bu isə öz növbəsində bazara eninə və dərininə inkişaf etməyə şərait yaradır». Beləliklə, gördüyümüz kimi, əsasən keçid dövrünün erkən fazalarında daha qabarıq nəzərə çarpan daxili bazarın formalaşması prosesi tədricən torpaqdan, yəni kənd təsərrüfatının inkişafından asılı vəziyyətə düşür. Yəni daxili bazarın genişlənməsində yerli kənd təsərrüfatının rolu ilkin nəzərə çarpır. Bu prosesi biz bu gün Azərbaycanda da bütün tərəflərilə müşahidə edirik. Beləliklə, keçid dövrünün ilk mərhələsində əmək bölgüsü və ya sinifləşmə haqqında danışarkən biz əsasən kənd təsərrüfatının yeni quruluşda formalaşmasından asılı olaraq yaranan daxili bazar münasibətləri və vasitələrini müşahidə edirik və onun nəticələri göz önündədir. Deyilənləri nəzərə alaraq bu gün Azərbaycan kəndində əhalinin – 1) fermerlər və ya orta sahibkarlar; 2) kəndlilər və ya kiçik təsərrüfatçılar; 3) kasıb kəndlilər və ya mövsümi muzdlu işçilər kimi təbəqələrə bölündüyünü müşahidə etmək olar. Bizə elə gəlir ki, kənd təsərrüfatında inkişaf nəticəsində bu təbəqələrin bəziləri həyatın tələbatına cavab vermədiyinə görə sıradan çıxa bilər və ya yenisi ilə əvəz oluna bilər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz müəlliflər burada yaranan ziddiyyətli vəziyyəti belə izah edirlər: «inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatın ən nəzərə çarpan cəhətlərindən biri odur ki, burada sabitləşmiş siniflər yoxdur və istehsal prosesində ən müxtəlif təbəqələr qarışır. Bunun da əsas səbəbi eyni bir fərdin bir neçə sənətə yiyələnməsi və müxtəlif sahələrdə iqtisadi münasibətlərə qoşulmasıdır. Məsələn, torpaq sahibkarı – torpaq sahəsini icarəyə verən, mülkədar, iri tacir, aksioner və s. – dövlət işçisi ola bilər; xırda torpaq sahibkarı – öz torpağını icarəyə verən, şəxsi və ya dövlət müəssisəsində muzdlu işçi ola bilər və s.». Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bir ictimai quruluşdan digərinə keçid dövrünü yaşayan şəxsiyyət əvvəlki quruluşda aid Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|