Seçilmiş əsərləri
Yüklə 3,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
301
Yusif beni a-a-a-al!..
Bu yaxınlarda, «Pera Palas» əlçatmaz, ünyetməz bir uzaqlıqda qaldığı vaxt Bakıda növbəti gözəl iclaslardan birində oturub Leninin sənət haqqında, xüsusən Tolstoy barədə fikirlərində yol verdiyi yaramazlıqlardan danışan məruzəçiyə (mənfur sovet dövründə universitetdə Lenin estetikasından mühazirələr oxuyan adama) qulaq asa-asa səninlə danışırdım: «– Mən bilirəm, sənin həyatında neçənci kişiyəm.» Sən iri və zil qara gözlərini mənim gözlərimin içinə zilləyirsən, bir az da tutulmusan, deyəsən, bir az da gərginlik içindəsən. «– Neçənci?» «– Dördüncü.» «– Niyə məhz dördüncü?» «– Bilmirəm...» Doğrudan da, niyə dördüncü? Sənin isə, bizim belə söhbətlərimizdən xəbərin yoxdu...
Içdiyi rakıdan yox, Tamaranın akkardeonla bərabər, bu atəşin məhəbbət izharından sifəti turp kimi alışıb yanan möhtərəm Yusif bəy bütün kiçik vücudu ilə çalışırdı ki, Tamaraya tərəf baxmasın, çünki elə ki, Tamaranın göy gözləri Yusif Borşun dünyanın dərdindən-sərindən, əzab-əziyyətindən, nahaq işlərindən və rakının məhrəmliyindən bozarıb solmuş gözlərinə sataşırdı, onda keçmiş SSRI-də Stalin dövrünün monumental hekayələrinə bənzəyən və sinəsinə akkardeon sıxmış bu əzəmətli sənətkarın sənət və məhəbbət ehtirası xüsusən cuşa gəlib zilə qalxırdı və Tamara ətli boğazının iri damarları şişə-şişə bağırırdı:
Yusif beni a-a-a-al! Dörd-beş illik fasilələrlə o üç gecə zənginin mənim üçün bu gün də sirri-xuda olan cəhəti o idi ki, hər üçündə də telefon dəstəyini özü götürdü və hər üçündə də tək idi, yəni danışmaq imkanı var idi. Bu nə idi? hisslərin bir-birini çağırması, səsləməsi idi, nə idi?.. hətta bu azdı, elə bil ki, həmin dəqiqələrdə o bu telefon zənglərini gözləyirdi də... O üç telefon zənginin arasında isə uzun-uzun illər (sənin böyüdüyün illər!..) təsadüfdən təsadüfə görüşürdük. O:
«– Necəsən?» Mən:
«– Əla!» Mən:
«– Sən necəsən?» O:
«– Luçşe ne mojet bıt!» 302
Tamaranın öz ilham pərisini yəhərləyib belinə atılaraq beləcə «Yusifnamə» dastanına başlaması, «Çiçək pasaj»ın gündəlik müştərilərində – yazıçılarda, artistlərdə, rəssamlarda, bir sözlə, tanınan və tanınmayan, həqiqi və yalançı sənət əhlində elə bir mənəvi ehtiyac yaratmışdı ki, bəziləri bu gözəl kefdən özlərini saxlaya bilmirdi, rakı qədəhlərini, yaxud pivə parçlarını əllərinə alıb, kimi artıq səndələyə-səndələyə, kimi hələlik normal halda addımlaya-addımlaya və hamısı da gülə-gülə möhtərəm Yusif bəyə tərəfə gəlirdi ki, bu gecəki «Yusifnamə» dastanına əlavə naxışlar vurub onun sağlığına içsinlər, amma uzaqgörən Yusif bəy onlara ağızlarını açmağa imkan verməyib tələsik məni təqdim edirdi: – Azərbaycandan gəlmiş ünlü yazar müsafirimizdir! Yusif bəyə tərəfə uzanmış rakı dolu qədəh, yaxud pivə parçı mənə sarı çönürdü və mən də ürəyimdə: «– Ey əziz Yusif bəy, – deyə bu əvəzsiz insana xitabən müdrik sözlər deyirdim. – Biz hamımız bu gözəlim dünyanın müsafirləriyik, sən də, mən də, səni dolamaq üçün yanımıza gəlmiş bu adam da, o yoğun, kələ-kötür gövdəli, qollu- budaqlı çinar ağacına oxşayan qocaman və möhtəşəm Tamara da, bu iri və piyli pişiklər də və nə yazıq, nə acı ki, «Pera Palas»dakı o qırmızı qərənfil gülləri də...» Ürəyimdə bu dərin kəlamları söylədim, üzdə isə gülümsədim (mən köhnə ikiüzlüyəm, otuz ildən artıqdı ki, özüm də bunu bilirəm və hərdən, xüsusən gecələr yuxuya getməzdən əvvəl bəzən bunu özümə dərd də eləyirəm, yaxşı ki, səhər yuxudan duranda hər şey yaddan çıxır!.. bir də gecə təzədən yada düşənə qədər...). Yusif bəyi, yəni mənim yeni badə dostumu dolamaq üçün o başdakı mizin arxasından qalxıb yorta-yorta yanımıza gəlmiş bu adam, təbii ki, bir az rəncideyi-hal oldu, amma yəqin ki, sevimli Azərbaycanın xətrinə bunu üzə vurmadı və mənə baxıb:
– Öylemi? – dedi. – Ne gözel...(ay lotu!.. əslində dilxor olmusan ki, ləzzətli Borşu dolaya bilmirsən...) Can Azerbaycanda durum nasıl? Çok üzüldük... Ermenilere çok kızdık... Biz sizinleyiz... Əlbəttə, bu adamın xəbəri yox idi ki, mən həmişə öz-özümlə danışan bir tipəm və bu dəfə də ürəyimdə: «– Hə, – dedim. – «Çiçək pasaj»da bizimlə olmağa nə var ki?». Sonra bərkdən: – Təşəkkür edirəm, – dedim. – Bir şey deyil, canım... O koca kahbenin kafası pozulmuş. Ne laflar söylediyini özü de bilmez. Sayın ağabeyimiz Yusif beyin hizmetleri çox böyük! Xoşbəxt Yusif bəy: – Estehfürullah!.. – dedi və titrəyən barmaqları ilə tutduğu qədəhdən bir qurtum rakı içdi. – Evet!.. Evet!.. Yusif bey bizim hepimizin hocası! O koca kahbeye fikir vermeyin. Bu bir şaka... – Təbii, – dedim və həqiqətən də, mən indi Tamaraya fikir vermirdim, çünki fikrim yenə də keçmişdə idi. – Kardeş can Azerbaycanın şerefine, efendim! – Yusif bəyi dolamaq həvəsilə zəhmət çəkib gəlmiş o qədəh beləcə sevimli vətənimizin şərəfinə boşaldı. 303
– Təşəkkür edirəm, – dedim və onunla – sənin ananla son illərdəki görüşlərdən biri gözlərimin qabağına gəldi və bu görüm o qədər real oldu, onun sifətinin cizgilərini və ifadəsini, zil qara gözlərinin işığını o qədər dəqiq gördüm ki, bir anlıq diksindim, mənə elə gəldi ki, onun ruhu burada, bu «Çiçək pasaj»da, bu pivə, rakı qoxusunun içində, bu iri və kök pişiklərin arasında birdən-birə reallaşdı, sonra yox oldu və Yusif bəy diqqətlə mənə baxdı, yox, bu alkaşın, deyəsən, doğrudan da, yazıçılığı var idi, o saat başa düşdü ki, birdən-birə içimdə nəsə oldu. Sən o görüşü xatırlayırsanmı? sən, anan və mən təsadüfən bulvarda görüşdük (onda səni də birinci dəfə gördüm... yox, səni birinci dəfə görəndə lap balaca idin, onunla teatra gəlmişdin...), sən dağılmaqda olan SSRI-nin çox gənc və gözəl bir komsomol lideri idin (və əlbəttə, o zaman kimin ağlına gələrdi ki, illər keçəcək və biz səninlə ala itdən məşhur olduğumuz və buna görə də heç cürə görüşə bilmədiyimiz Bakıdan çıxıb Istanbula getməyimizin, orada görüşməyimizin xəlvəti tədbirini görəcəyik və buna nail olacağıq?.. bilmirəm... və indi fikirləşirəm ki, bəlkə də, elə o zaman buna bənzər bir şey sənin ağlına gəlirdi?.. axı, sənin ağlına gəlməyən şey yoxdu!..) və onda biz, yəni o və mən sənin yanında bir-birimizlə «siz»lə danışırdıq... O «siz» niyə indi bir bıçaq soyuqluğu ilə kəsib içimdən keçir, Yusif bəy əfəndi, ey millət qarşısında böyük xidmətləri olan sevimli xocamız, müdrik insan və bir halda ki, belədi, bir halda ki, o soyuq bıçaq eləcə kəsir, bəs, onda qan hanı? Deməli, yalançı bıçaqdı, olsa-olsa, bir bədii obrazdı, bütün bu fikirlər də, vətəndaş Yusif Borş, kəllə suyundan və saqqal darağından və hamam fitəsindən başqa bir şey deyil...
1926-cı ildə Londonda yoxa çıxmış Aqata Kristi «Pera Palas»ın 411-ci nömrəsində oturub «Cənub ekspresində qətl» romanını yazmışdı, bu oteldə Rza şah qalmışdı, Mata Hari yaşamışdı və mən bu dəfə «Pera Palas»ın qapısından içəri girəndə çar Rusiyasının mətin (amma imperatorlarını qoruya bilməyən!) generallarına oxşayan şveysar, kimə oxşamasından asılı olmayaraq, bütün yer üzündəki istedadlı şveysarlara məxsus bir duyğuyla haradan gəldiyimi duyunca, mənim simamda keçmiş sovet vətəndaşı üçün dünyanın ən mühüm sirlərindən birini açdı: – Burada Trotski yaşamış! Və «Çiçək pasaj»dakı əhli-sənətin, başqa müştərilərin, iri və kök pişiklərin əhatəsində olduğum o dəqiqələrdə hərdən mənə elə gəlirdi ki, o keçmiş insanların ruhu indi bir yerə toplaşıb «Pera Palas»dakı o qırmızı qərənfil güllərinə tamaşa edirlər və təskinliyi onda tapırlar ki, o güllər də yavaş-yavaş solmağa başlayır və bir azdan tamam öləcəklər... Bu dəm belə bir təskinlikdə mənim üçün bütün məxluqatın əşrəfi olan insanın taleyinə sonsuz kədər və miskinlik gətirən bir çalar var idi və mən: – Yazıq Rudolf Nuriyev!.. – dedim. Yusif Borş: – O da bir yazarmı? – soruşdu. – Yox. Sovetlərdən çıxmış bir türk rəqqası... – Əfəndim? Yüklə 3,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|