Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
96
Mövzu 9. Beynəlxalq avtomobil daşımaları
9.1.
Beynəlxalq
avtomobil
daşımaları
anlayışı
və
xüsusiyyətləri.
9.2. Dünya avtomobil parkı.
9.3. Beynəlxalq avtomobil nəqliyyatı sistemini və beynəlxalq
avtomobil daşımalarını tənzimləyən mühüm təşkilatlar
və sənədlər.
9.4. Yol hərəkəti haqqında Vyana Konversiyasına (8 noyabr
1968) əlavə Avropa Sazişi.
9.5. Böyük İpək Yolu.
9.1. Beynəlxalq avtomobil daşımaları anlayışı və
xüsusiyyətləri
Beynəlxalq avtomobil daşımalarının mahiyyəti –
beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının beynəlxalq nəqliyyat
təminatının tərkib hissəsi kimi olmaqla, mal və məhsulların
istehsalçıdan istehlakçıya, beynəlxalq anlayışda isə ixracatçıtdan
idxalçıya çatdırılması proseslərini təşkil edən beynəlxalq
avtomobil nəqliyyat sistemi kimi təzahür edir.
Beynəlxalq avtomoibil daşımaları beynəlxalq nəqliyyat
əməliyyatlarının mobil vasitələrindən biri kimi çıxış edir və
əsasən beynəlxalq yüklərin “qapıdan qapıya” çatdırılması prinsipi
ilə fəaliyyət göstərir. Bu nəqliyyat növü manevr etmək qabiliyyəti,
operativ qəbul edilmiş beynəlxalq yük daşıması sövdələşmələrinin
dərhal icrasına başlamaq imkanı, yəni yüklərin nisbətən yüksək
sürətlə təyinatı üzrə çatdırmaq potensialı vardır. Avtomobil
nəqliyyatının mühüm xüsusiyyətlərindən biri də, onun digər
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
97
nəqliyyat vasitələrinin olmadığı ərazilərdə çevik manevr etmək
imkanı ilə izah olunur.
Dünya nəqliyyat sistemi əhali ilə təmasda daha çox olan
avtomobil nəqliyyatının şəhərlər və regionlar arası əlaqələrinin
nəqliyyat sisteminin formalaşmasında və nəqliyyat təminatının
təşkilində rolu böyükdür. XXI əsrin birinci onilliyindən sonrakı
dövrdə dünya üzrə hərəkətdə olan yük maşınlarının sayı 190 mln.
və minik maşınlarının sayı isə 610 mln. ədəd təşkil etmişdir.
Dünya avtomobil nəqliyyatı sisteminin əsas infrastruktur
obyekti kimi avtomobil yolları – xüsusi əhəmiyyət daşıyırlar.
Avtomobil nəqliyyatı yolu nisbətən daha çox olan 10 ölkəyə -
ABŞ (6320 min km.), Hindistan (3360), Braziliya (2020), Çin
Xalq Respublikası (1360), Yaponiya (1165), Rusiya (923),
Kanada (917), Fransa (913), Avstraliya (816) və Almaniya (663)
daxildirlər.
Müasir dövrdə dünya üzrə beynəlxalq avtomobil
yükdaşımaların coğrafiyası genişlənməkdədir. Son 20 ildə yeni
dövlətlərin yaranması, milli iqtisadiyyatların beynəlmilləşməsinin
sürətlənməsi, ölkələr və regionlararası mal mübadilələrin artması,
bu nəqliyyat növündən istifadəni genişləndirməyə imkan verən
amillərdəndir. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yük dövriyyəsinə
görə ilk beşlikdə yer tutan ölkələrə ABŞ (1470 mlrd. t/km),
Yaponiya (332), Almaniya (305), İtaliya (208) və İspaniya (198)
daxildirlər. Fransa, Türkiyə, Meksika və Böyük Britaniya kimi
dövlətlərdə də daşınan yük dövriyyəsində avtomobil nəqliyyatının
rolu böyükdür.
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
98
9.2. Dünya avtomobil parkı
Beynəlxalq avtomobil daşımalarının əsas göstəricilərindən
biri də avtomobil parklarıdır. Dünyanın aparıcı dövlətləri və
inkişaf etməkdə olan ölkələr özlərinin beynəlxalq avtomobil
nəqliyyatı sistemində rəqabətqabiliyyətini qorumaq məqsədi ilə,
milli avtomobil parklarının potensialınn artmasına, onun müasir
texnologiyalar əsasında yenilənməsinə, bu parkın dinamikliyinin
və mobilliyinin təmin edilməsinə xüsusi diqqət göstərirlər.
Dünya nəqliyyat sistemində 20 mln. maşından artıq olan
avtomobil parkı kompleksinə malik olan ölkələr sırasında ABŞ
(218 mln. ədəd), Yaponiya (72), Almaniya (48), İtaliya (35),
Fransa (34), Böyük Britaniya (27), Rusiya (25), Kanada (21) və
İspaniya (20) yer almışlar. Bu nəqliyyat vasitələrinin təqribən 70-
80 % yüngül minik maşınlarının, yerdə qalanları isə yük maşınları
və avtobuslarının payına düşür.
Son illərdə avtomobil nəqliyyatının dövlətlərarası xarici
ticarət əlaqələri üzrə beynəlxalq yükdaşımalarının həcmi və
intensivliyi, həmçinin sərnişinlərin daşınmasına tələbatın artması
məlumdur. Bu baxımdan beynəlxalq avtomobil daşımaların
hüquqi prosedurlarının, gömrük və vergi rejimlərinin, sərhəd
məntəqələrində keçiddə nəzarətin təşkilinin asanlaşdırılması, bu
prosedurların əsasən eyniləşdirilməsi, harmonik rejim və
qaydalarının işlənib hazırlanması zərurəti artmaqdadır.
Beynəlxalq avtomobil daşımalarının əsas hüquqi
sənədlərinə - avtomobil daşımaları barədə müqavilə, ikitərəfli
hökümətlərarası saziş, beynəlxalq konvensiya və sazişlər,
həmçinin digər sənədlər daxildirlər.
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
99
9.3. Beynəlxalq avtomobil nəqliyyatı sistemini və
beynəlxalq avtomobil daşımalarını tənzimləyən mühüm
təşkilatlar və sənədlər
Beynəlxalq nəqliyyat sistemində avtomobil daşımaları xüsusi
önəm kəsb edir və intensivliyi ilə xeyli fərqlənir. Bununla bağlı
beynəlxalq avtomobil nəqliyyatı sistemi üzrə qaydaların
beynəlxalq səviyyədə razılaşdırılması və bu sahədə dünya
dövlətlərinin siyasətinin yaxınlaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb
edir. Beynəlxalq avtomobil yük daşımalarının hüquqi
tənzimlənməsi əsas etibarı ilə 1956-cı ildə qəbul edilmiş
“Beynəlxlaq yükdaşıması müqaviləsi haqqında Konvensiya“ ilə
həyata keçirilir. Bundan əlavə, 1959-cu ildə qəbul edilmiş
“Avtomobil nəqliyyatı ilə beynəlxalq yükdaşıma sahəsində
Gömrük Konvensiyası” mövcuddur. Bunlarla bərabər beynəlxalq
avtomobil nəqliyyatı əməliyyatlarının tənzimlənməsi üzrə bir sıra
Konvensiya və Sazişlər qüvvədədir:
Beynəlxalq yük daşınması üçün istifadə olunan nəqliyyat
vasitələrinə görə vergi ödənilməsi haqqında Konvensiya
(1956-cı il);
Yol hərəkəti haqqında Konvensiya (1968-ci il);
Yol nişanları və işarələti haqqında Protokol (1949-cu il);
Təhlükəli yüklərin quru yollar ilə beynəlxalq daşımaları
haqqında Avropa Sazişi (1975-ci il);
Sürücülərin iş və istirahət rejimini müəyyən edən beynəlxalq
Sazişlər( 1970-ci il).
Beynəlxalq avtomobil daşımalarının daha səmərəli təşkili, bu
istiqamətdə
beynəlxalq
nəqliyyat
əməliyyatlarının
Dostları ilə paylaş: | 
